Χριστίνα Τέντε στα Μικρόβια
Σικάγο, 1886. Τα εργατικά συνδικάτα των ΗΠΑ αποφασίζουν την έναρξη απεργιακών κινητοποιήσεων για την 1η του Μάη, με βασικό αίτημα την καθιέρωση του οκτάωρου. Πρόκειται για την εποχή των εργοστασίων, της μαζικής παραγωγής και της κονσέρβας, για μια εποχή μηδαμινών δικαιωμάτων, μια εποχή που οι εργαζόμενοι/ες αναγκάζονταν να δουλεύουν ακόμα και τις Κυριακές. Έτσι, την Πρωτομαγιά του '86 κατεβαίνουν στους δρόμους του Σικάγο περίπου 90.000 εργαζόμενοι/ες, ενώ σε απεργία προχωρούν άλλοι 350.000 εργάτες/ριες από 1200 εργοστάσια.
Λίγες μέρες μετά, στις 4 Μάη, ξεκινά μια βίαιη επίθεση απέναντι στους/στις απεργούς από τις δυνάμεις της καταστολής. Αφορμή για την επίθεση, σύμφωνα με τα αρχεία της εποχής, στάθηκε μια χειροβομβίδα που πέταξε κάποιος από το πλήθος. Η συνέχεια είναι γνωστή. Οι δρόμοι του Σικάγο βάφτηκαν με αίμα, έγιναν συλλήψεις, ενώ οχτώ άτομα- προερχόμενα από τον αναρχικό και τον αριστερό χώρο- καταδικάστηκαν σε θάνατο με απαγχονισμό.
Τον Ιούλη του 1889, η Δεύτερη Διεθνής στο Παρίσι αποφασίζει να καθιερώσει την 1η Μάη ως Παγκόσμια Μέρα των Εργατών. Από τότε μέχρι σήμερα η εργατική Πρωτομαγιά γιορτάζεται ως μέρα μνήμης, ως μέρα διεκδικήσεων, αλλά και ως μέρα γιορτής σχεδόν σε όλο τον κόσμο. Σήμερα, λοιπόν, γιορτάζουμε την εργατική Πρωτομαγιά, γνωρίζοντας κάποια πράγματα για τις κινητοποιήσεις του '86 και τιμώντας τους αγώνες των ανθρώπων της εποχής. Τι σημαίνει, όμως, στην ουσία Πρωτομαγιά; Και με ποια σημαντικά γεγονότα περνά στη συλλογική μνήμη στην Ελλάδα; Συναντήσαμε το Γιώργο Μαργαρίτη, καθηγητή πολιτικής ιστορίας στο τμήμα Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ και κουβεντιάσαμε μαζί του για την ουσία της Πρωτομαγιάς, τα γεγονότα της Θεσσαλονίκης του ΄36, αλλά και τις χουντικές πρωτομαγιές στην περίοδο της επταετίας.
Η γιορτή της αναγέννησης
Η επιλογή της 1ης Μάη για την (σημαντικότερη, ίσως) γιορτή της εργατικής τάξης είναι συμβολική και έχει τις ρίζες της σε παλιότερες λατρευτικές γιορτές δυτικών και ανατολικών πολιτισμών που αφορούν στην έλευση της άνοιξης. Η Πρωτομαγιά, λοιπόν, είναι κατά βάση γιορτή της άνοιξης και της αναγέννησης της φύσης. Σύμφωνα με κ. Μαργαρίτη, η αναγέννηση της φύσης συνδέεται για την εργατική τάξη συμβολικά με την αναγέννηση της κοινωνίας, σε βάσεις που η ανθρωπότητα δεν έχει γνωρίσει ως τώρα. Η αναγέννηση της κοινωνίας ξεκινά με την “κατάργηση της εκμετάλλευσης ανθρώπου από άνθρωπο, αυτό που ο Μαρξ ονόμαζε τέλος της προϊστορίας και αρχή της ιστορίας”. Έτσι, οι γιορτές της άνοιξης που σηματοδοτούν την αναγέννηση της φύσης, ταυτίστηκαν συμβολικά με τις γιορτές της εργατικής τάξης, που σηματοδοτούν την αναγέννηση του εργατικού κινήματος και της κοινωνίας. Η εργατική Πρωτομαγιά αποτελεί ταυτόχρονα την επέτειο των γεγονότων που διαδραματίστηκαν στο Σικάγο του 1886, της πρώτης εργατικής Πρωτομαγιάς, που κατέληξε με τόσο άγρια καταστολή, συλλήψεις, βασανιστήρια, εκτελέσεις.
Εδώ, έχει σημασία να δούμε πώς "τιμούν" οι εργατικές τάξεις παγκοσμίως την επέτειο αυτή: με πορείες, με κινητοποιήσεις, με εκδηλώσεις και, παράλληλα, διατηρώντας το χαρακτήρα γιορτής. Έτσι, η Πρωτομαγιά- αν και αιματοβαμμένο γεγονός- δεν αποτελεί μνημόσυνο. Ο τρόπος εορτασμού των επετείων αποτελεί κομβική διαφορά μεταξύ εργατικής και αστικής τάξης. Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο κ. Μαργαρίτης, “οι αστοί συνήθως βλέπουν τις επετείους τους ως “ψυχοσάββατο”. Επισκέπτονται τους πεσόντες και κάνουν παρέλαση, καταθέτουν στεφάνια με την ελπίδα ότι εκεί βρίσκονται τα σωστά (από εθνική άποψη) κόκκαλα. Στο εργατικό κίνημα δεν εντοπίζουμε τέτοιες μεταφυσικές δοξασίες”.
Πρώτες Πρωτομαγιές στην Ελλάδα- Η Πρωτομαγιά του 1936
Στην Ελλάδα, η πρώτη κινητοποίση για την εργατική Πρωτομαγιά έγινε το 1893, ενώ η δεύτερη μόλις το 1911- και κατέληξε με τη σύλληψη και εξόριση του Αβραάμ Μπεναρόγια, ιδρυτικού μέλους της Φεντερασιόν της Θεσσαλονίκης. Ίσως η πιο γνωστή κινητοποίηση να είναι αυτή του '36 στη Θεσσαλονίκη, που σημαδεύτηκε από άγρια καταστολή των διαδηλωτών/ριών, εν ψυχρώ δολοφονίες από τις κρατικές δυνάμεις καταστολής και φυλακίσεις. Σύμφωνα με το κ. Μαργαρίτη, η κατάληξη της πορείας της Θεσσαλονίκης συνδέεται άμεσα με τις ιδιαιτερότητες της πόλης, το κοινωνικοπολιτικό σκηνικό στην Ελλάδα, αλλά και το γενικότερο κλίμα στην Ευρώπη της εποχής.
Στη Θεσσαλονίκη του '36 η παρουσία της εργατικής τάξης ήταν έντονη και δυναμική. Όμως, ένας πολύ μεγάλος αριθμός εργατών και εργατριών ήταν Εβραίοι και Εβραίες. Αυτό έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του ελληνικού εθνικισμού. Επίσης, η κοινωνικοπολιτική κατάσταση στην Ελλάδα ήταν σκληρή. Πρόκειται για μια εποχή οξύτατων κοινωνικοπολιτικών αντιθέσεων, για μια εποχή με ορατές τις συνέπειες από την παγκόσμια οικονομική καπιταλιστική κρίση (1929-1933). Μέσα σε εκείνο το διάστημα γίνεται η "διάσπαση της άρχουσας/αστικής τάξης, γεγονός που επιτρέπει στο εργατικό κίνημα να διεκδικήσει μια αυτόνομη παρέμβαση στην πολιτική”. Πρόκειται, ακόμα, για μια εποχή ανόδου του φασισμού, έμμεσα ή άμεσα, ως απάντηση των αστικών τάξεων σε αυτνή την κρίση αλλά και για την αντιμετώπιση του ανερχόμενου εργατικού- επαναστατικού κινήματος. Εκείνη την περίοδο, πρωθυπουργός της χώρας ήταν ο Ιωάννης Μεταξάς, ο οποίος προετοιμάζει μια δικτατορία κι αυτό είναι γνωστό στους/στις πάντες. Έτσι, η κινητοποίηση στη Θεσσαλονίκη σημαδεύτηκε από άγρια καταστολή και πυρ στο ψαχνό, με την 3Ε (Εθνική Ένωσις Ελλάς) να πυροβολεί διαδηλωτές και διαδηλώτριες από τις στέγες των σπιτιών.
Ωστόσο, η κατάσταση στην Ελλάδα δεν είναι ξεκομμένη από το γενικότερο κλίμα στην Ευρώπη. "Το 1933 οι εργατικές απεργίες στη Βιέννη καταστέλλονται με βαρύ πυροβολικό στις εργατικές συνοικίες. Το 1934 στην απεργία του Οβιέδο (Ισπανία), οι μεταλλωρύχοι κλείνονται μέσα στα ορυχεία και η Guardia Civil τους βάζει φωτιά", αναφέρει χαρακτηριστικά ο κ. Μαργαρίτης. "Το 1936 είναι μια περίεργη και δύσκολη χρονιά για την Ευρώπη. Στη Γαλλία και στην Ισπανία, κερδίζουν τα λεγόμενα Λαϊκά Μέτωπα- και αυτό δημιουργεί προσδοκίες. Από την άλλη, έχουμε την άνοδο των ναζιστών στη Γερμανία, έχουμε τους ολυμπιακούς αγώνες του Βερολίνου και την ίδρυση του Άξονα". Σε όλο αυτό το κοινωνικοπολιτικό σκηνικό, λοιπόν, έρχεται να προστεθεί η Πρωτομαγιά του '36 ως "προϊόν" της εποχής της. "Τολμώ να πω, ότι τα γεγονότα στη Θεσσαλονική σε σχέση με το μέσο όρο στην Ευρώπη είναι σχετικά ήπια, όσο κι αν αυτό μας φαίνεται παράξενο. Ήταν ασυνήθιστες για τα μέχρι τότε δεδομένα της Ελλάδας, ωστόσο είχαν άμεση σχέση με την κατάσταση στην Ευρώπη", τονίζει ο κ. Μαργαρίτης.
Ελλάδα - Η περίοδος της δικτατορίας
Στην ιστορία των εορτασμών της εργατικής Πρωτομαγιάς στην Ελλάδα, έχει ενδιαφέρον να δούμε πώς εξελίχθηκαν τα πράγματα στην περίοδο της Χούντας. Εκείνη την εποχή, οι διορισμένες διοικήσεις των Εργατικών Κέντρων και των σωματείων έκαναν μια δοξολογία και κατέθεταν στεφάνι στον άγνωστο στρατιώτη. Η Χούντα, λοιπόν, δεν κατήργησε την Πρωτομαγιά, αλλά την "μετασχημάτισε" σε μια απλή μέρα αργίας με το τυπικό μιας εθνικής γιορτής. "Βέβαια, μερικοί θαρραλέοι κινηματογράφοι της Αθήνας, έπαιζαν τους εορτασμούς της πρωτομαγιάς στη Σοβιετική Ένωση, επομένως, γινόταν ένας έμμεσος εορτασμός, χωρίς να παίρνει διαστάσεις", αναφέρει ο κ. Μαργαρίτης.
Σήμερα
Από το Σικάγο του 1886 στη Θεσσαλονίκη του 1936 και από τις γραφικές τελετές της Χούντας σήμερα. Οι κινητοποιήσεις συνεχίζονται- σε καμία περίπτωση, όμως, δεν είναι τόσο μαζικές. Ίσως να παίζει κάποιο ρόλο σ' αυτό η σημερινή κατάσταση των σωματείων και των συνδικάτων. Ίσως να παίζει ρόλο το γεγονός ότι σε μια ενωμένη Ευρώπη, δεν έχουν ιδιαίτερο νόημα οι διεκδικήσεις, αφού κάποιοι άλλοι φροντίζουν για εμάς. Ίσως σήμερα να θεωρείται μπανάλ το να μιλά κανείς/καμία με όρους όπως "εργατικό κίνημα", "ταξική εκμετάλλευση", "ανισότητες", "ρίξη".
Σήμερα, στην Ελλάδα τουλάχιστον, η εργατική Πρωτομαγιά θεωρείται αμφιλεγόμενη. Για τους περισσότερους, μάλλον αποτελεί μια δίκαια κερδισμένη αργία και μια ευκαιρία για ραστώνη. Για κάποιους δεν έχει χάσει τον συμβολικό- αλλά και τον διεκδικητικό- χαρακτήρα της. Για άλλους, είναι μια γραφική γιορτή, που κακώς γιορτάζεται (όπως γιορτάζεται). Εξάλλου, εν έτει 2015, το οχτάωρο έχει καθιερωθεί, τα εργατικά δικαιώματα έχουν θεσμοθετηθεί και οι Κυριακές είναι αργίες. Σωστά;
*Εικόνες:
1) από την Πρωτομαγιά του 1886, Σικάγο
2) από την Πρωτομαγιά του 1886, Σικάγο
3) στιγμιότυπο από την ταινία του Τάσου Ψαρρά, "Μάης"
4) φωτογραφία από τη Θεσσαλονίκη, 1936
5) πρόσφατες αφίσες από το κίνημα Occupy
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου