Συνέχεια του πρώτου μέρους
Εάν όμως, όπως έχει επισημανθεί, η σχέση μεταξύ των κοινωνικών δομών και των συμβολικών μορφών έχει γίνει σημαντικό πεδίο της κοινωνικής, ψυχολογικής και ανθρωπολογικής έρευνας, αυτό δεν είναι άσχετο με τη λογοτεχνία, με τη διαμόρφωση και με την έρευνά της. Παρόλα αυτά, η (δυναμικά) μεταβαλλόμενη νοηματοδότηση αλλά και ισορροπία μεταξύ ιδιωτικού και δημόσιου και ο επαναπροσδιορισμός των ηθικών αξιών που τα νέα κοινωνικά κινήματα κυοφόρησαν, επέφερε και μια σύγκρουση μεταξύ του δημόσιου και του ιδιωτικού, που απεικονίστηκε στους κύκλους της λογοτεχνικής παραγωγής και της κατανάλωσης.
Νέοι όροι που αποκαλύπτουν παλιές ‘δυσδιάκριτες’ πραγματικότητες σε μια εποχή που ο κανιβαλισμός όχι μόνο δεν υποχωρεί αλλά επιστρέφει, μπαίνουν σιγά σιγά στο ποιητικό ‘τοπίο’, γονιμοποιώντας το προς διάφορες όπως ανιχνεύουμε ήδη κατευθύνσεις, και δημιουργώντας νέα λήμματα προς μελλοντικές κοινωνικές και λογοτεχνικές έρευνες και αποτιμήσεις.
Στο ποίημα της Τζένης θεοφανοπούλου, που δημοσιεύτηκε στο poiein.gr, ‘Στη μικρή μου Ρόζα και σε όλες τις μικρές Ρόζες’ πχ η εστίαση είναι στο θύμα και στα αρχετυπικά σύμβολα, η ανάγνωση των οποίων απεικονίζει την μετάβαση της έμφυλης ‘αρχής’ όπως τα ανέλυσε έξοχα η Α, Ριτς στο Γέννημα Γυναίκας:
Πώς το άφησες αυτό να συμβεί; Γιατί τότε,
πολύ πολύ παλιά, δεν άκουσες την προγονή σου;
Τον φυσικό νόμο και τον έρωτα
υπερασπίστηκε
– για την Κλυταιμνήστρα σου μιλώ που
όλο το ανάθεμα αιώνες σέρνει στην καμπούρα της –
κι έτσι απλά, ανεπαίσθητα σχεδόν,
εξαφανίστηκες
αφήνοντας μόνον τον αινιγματικό κορμό
το θηλυκό σου πεπρωμένο
να ορίσει.
Πρόσωπο δεν έχεις, στην θέση των ματιών
αλήθεια τι παράδοξο, δυο ρώγες
ένα κουμπί στην μαλακή κοιλιά
και το αιδοίο σου φραγή στο στόμα
ούτε και χέρια έχεις να τυλίξεις έστω,
το μυστήριο κορμί σου μα, ούτε καν πόδια για να
φύγεις.
Κοιτώντας στον καθρέφτη το γυμνό
ανθρώπινο κορμί μου, αναγνωρίζω την ακύρωση.
Μα να, σαν να σ’ ακούω να ψελλίζεις
πάνω απ’ το λίκνο της μικρούλας Ρόζας:
«καιρός να πάψει αυτή η βία!»
Το ποίημα ανήκει στην κατηγορία των κειμένων HERstory αφού όλη η πονεμένη ιστορική διαδρομή προσεγγίζεται μέσα από τα μάτια της γυναίκας, και στο τέλος, ο διάλογος με τις προγόνισσες μεταλαμπαδεύει σαν δάδα στο σκοτάδι την απόφαση και την ελπίδα.
Ενώ η ίδια κεντροποίηση στην γυναίκα συμβαίνει και στο ποίημα της Πηνελόπη Αλεξίου που δημοσιεύτηκε στο fractal:
Στη γέννηση σε φέραν στη μητέρα
σε τρύπιες κουρελούδες αγκαλιά
σε άγγιξε μονάχα μιαν ημέρα
και σ’ άφησε σε χέρια δανεικά.
Μεγάλωσες πιο γρήγορα, που πρέπει
να σου ‘δειχναν το δρόμο στη σιωπή΄
κορίτσι που το σώμα του διέπει
ο νόμος στην τιμή και τη ντροπή.
Σαν έγινες γυναίκα σε κοιτούσαν
ως τρόπαιο που φέρει ηδονή
και όσο απαξιούσες σε ρωτούσαν
γιατί ποτέ δεν έβγαλες φωνή.
Πτυχία, επιτυχίες και διακρίσεις
δεν μέτρησαν ποτέ εργασιακά
οι άντρες με τις μέτριες πεποιθήσεις
σ’ οδήγησαν σε τέλεια οικιακά.
Ο γάμος, η οικογένεια κι η θρησκεία
σου έμοιαζαν δική σου επιλογή
ήτανε άρτια αυτή η πατριαρχία
που εξαφάνιζε την κάθε σου εκλογή.
Και όταν βρέθηκες βαριά τραυματισμένη
από μια πτώση, ολίγον τί φανταστική,
κανείς δεν ρώτησε «Ετούτη εδώ που μένει;
Μήπως αντί για σπίτι ζει σε φυλακή;»
Μόλις σε κοίταζαν σου έλεγαν με θράσος
το πόσο έφταιγες, κυρίως και μόνο εσύ,
που το ανάστημα δεν όρθωσες με πάθος
για να χωρίσεις φεύγοντας απ’ το νησί.
Όταν η δύναμη, χρήματα κι οι φιλίες
που αλληλέγγυα βρεθήκαν αρκετά
να σε βοηθήσουνε δεν πρόλαβαν Μαρίες
αφού το πένθος τ’ όνομά σου χαιρετά.
Δεν ξέρω αν πίστευες σε κάποια Παναγία
μα η ζωή σου ήταν έργο ιερό
κι αν βεβηλώθηκε πολλάκις στα σημεία
θα σε θυμάμαι με το βλέμμα στο Θεό.
Το ποίημα, επίσης εμπνευσμένο από αληθινό περιστατικό, χρησιμοποιεί μια εξατομικευμένη τραγωδία για να μιλήσει για την συλλογική τραγωδία των γυναικών, καταγράφοντας νοοτροπίες και στάσεις μιας κοινωνίας που πέφτει μονίμως ‘από τα σύννεφα’.
Ενώ, η Όλγα Στέφου, σε ένα ποίημα ουσιαστικά ενταγμένο σε ένα πολιτικό φεμινιστικό μανιφέστο που δημοσιεύτηκε στην Εποχή με αφορμή τις γυναικοκτονίες γράφει:
Για κάθε φορά…
Για κάθε φορά που μας άρπαξαν από τους καρπούς και μας έριξαν στο πάτωμα.
Ή που μας έσφιξαν τον λαιμό.
Για κάθε μας βιασμό.
Κάθε φορά που μας μελάνιασαν το σώμα.
Που μας έκαναν να φοβηθούμε.
Που μας εξευτέλισαν.
Που μας μάτωσαν.
Κάθε φορά που κάποια από εμάς δεν επέζησε να πει την ιστορία που της διέλυσε την καρδούλα της, γίνεται κομμάτια η δική μας
για όλες τις φορές που εμείς ζήσαμε.
Θα μπορούσαμε να είχαμε πεθάνει.
Και τότε, απέναντι στο δίκιο της ψυχής του νεκρού ανθρώπου,
θα έλεγαν ότι το έγκλημα έγινε από πάθος.
Κανένα πάθος. Το έγκλημα έγινε από δολοφόνο.
Λένε πως τη γυναίκα δεν πρέπει να τη χτυπάνε ούτε με τριαντάφυλλα.
Λένε τέτοιες αηδίες, για να μας υπενθυμίζουν ότι είμαστε εύθραυστες
και ζούμε επειδή έχουμε την τύχη να μας προστατεύουν,
μέχρι να μη μας προστατέψουν πια.
Λοιπόν, δεν είμαστε εύθραυστες, είμαστε οργισμένες.
Και τα τριαντάφυλλα
να τα βάλετε στον κώλο σας.
Η Στέφου κάνει τον πόνο κραυγή και απαξίωση ενός βαθιά ιεραρχικού και χειριστικού κόσμου, δημιουργώντας ένα γεμάτο οργή και υπερηφάνεια ποίημα του έμφυλου ‘εμείς’.
Η ποίηση για τις γυναικοκτονίες που αρχίζει να ‘παράγεται’ στην Ελλάδα,(και σίγουρα υπάρχουν κι άλλα αξιόλογα δείγματα που δεν καταφέραμε να εντοπίσουμε ερευνώντας και γράφοντας ‘εκ του προχείρου’) διαφορετικής ποιότητας και οπτικής, διαφορετικής επικέντρωσης και διαφορετικών ‘διεξόδων’, θέτει τα θεμέλια για ένα σημαντικό ‘λογοτεχνικό λήμμα’ που συνομιλεί με την εξοργιστική τραγικότητα του διαρκώς υπάρχοντος κι όμως αυξανόμενου φαινομένου.
Όπως έχει, άλλωστε, επισημανθεί (Βελουδής, Γ. 1988, σελ. 358), το κείμενο δεν υφίσταται από σημειολογική άποψη ποτέ «καθ’ αυτό». Όλα τα στοιχεία της λογοτεχνικής γραφής πρέπει να αναχθούν στις εξωκειμενικές, ιστορικοκοινωνικές τους συντεταγμένες. Οι συνδηλώσεις ίσα ίσα είναι που, σύμφωνα με τις μοντέρνες θεωρίες, αποτελούν την ειδοποιό διαφορά μεταξύ του λογοτεχνικού έργου και του γραμματειακού κειμένου.
Αλλά και Μελέτες στην Ελλάδα όπως και στο εξωτερικό, δείχνουν ότι η ετερότητα στην ελληνική λογοτεχνία επέδρασε και κοινωνικά . Στα πολύ πιο πολύπλοκα περιβάλλοντα της ύστερης νεοτερικότητας οι διαδικασίες είναι πιο σύνθετες. Σήμερα, λοιπόν, που έχει αναδειχθεί η πολυπλοκότητα των ταυτοτήτων οι δολοφονημένες, και κακοποιημένες, γυναίκες συγκροτούν μια κρυφή ομάδα και ταυτότητα που τριγυρίζει στα σκοτεινά περιμένοντας δικαίωση;
Μπορεί οι παράγοντες που συμβάλλουν στην ανάπτυξη του φαινομένου να ποικίλλουν και να εξαρτώνται από ποικίλες κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές, πολιτισμικές και θρησκευτικές αιτίες αλλά το φαινόμενο θέτει στη σύγχρονη εποχή εμφατικά κοινωνικά, οικονομικά και πολιτικά διλήμματα. Η γυναικοκτονία ως φαινόμενο δεν αφορά μόνο τη μακροκοινωνιολογία (οπότε θα έμενε ως ερευνητικό αντικείμενο στα πλαίσια του πολιτικοφιλοσοφικού και νομικού λόγου), αλλά και τη μικροκοινωνιολογία –την ατομική, κοινωνική και συναισθηματική–, περίπτωση που αλληλοπλέκεται με τις προηγούμενες, εισχωρώντας έτσι και στο χώρο της ευρύτερης αναπαράστασης και ειδικότερα της λογοτεχνίας.
Γενικότερα, αν μία από τις πιο σημαντικές αναπαραστάσεις είναι η γλώσσα, τότε η λογοτεχνία, ως μια από τις πιο πολύσημες παραγωγές της γραπτής γλώσσας, γίνεται εξίσου παράγοντας και μέρος της πολύπλευρης και δια-δραστικής διαδικασίας που φωτίζει τη σχέση μας με τον «Άλλο» και τον «Εαυτό». Και μάλιστα τη φωτίζει «σε βάθος», πέρα από το απλουστευτικό δίπολο της «αφομοίωσης» ή του «αποκλεισμού», που καθιερώθηκε από το Διαφωτισμό και ύστερα (Silverman, D. 2005).
Θέλετε να μαθαίνετε πρώτοι τα νέα;
Η ποίηση για τις γυναικοκτονίες, ιδίως αυτή που επικεντρώνεται στα θύματα και στην πατριαρχία, αρχίζει σταδιακά μα σταθερά να δηλώνουν με την παρουσία της μια πανταχού παρούσα απουσία: Των πραγματικών γυναικών που βιάστηκαν ή κακοποιήθηκαν στα πιο διαφορετικά περιβάλλοντα, παραμένοντας “αόρατες ανάμεσα στις γραμμές. Το σώμα τους γίνεται πεδίο μάχης μεταξύ αυτών που τις βιάζουν και αυτών που θέλουν να τις προστατεύσουν, αλλά κανείς δεν θέλει ν’ ακούσει τη φωνή τους.” (Βωβού 2016, Βυργιώτη, Καρυδάκη, 2016).
Ίσως έτσι συμβάλλει από το ολόδικό της μετερίζι σε μια γυναίκα που, για να θυμηθούμε την Pat Parker με την οποία ξεκινήσαμε, μετά από αιώνες εκμάθηση στην υποταγή και στην έμμεση ή άμεση βία ‘δεν μπορεί να διεκδικήσει μια μητέρα από σάρκα, έναν πατέρα από οστά, οφείλει να γίνει, επιτέλους, το δημιούργημα του (της) εαυτού(ης) της.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου