Στις 5 Νοεμβρίου 1959, με παρέμβαση της κυβέρνησης Κωνσταντίνου Καραμανλή, αποφυλακίστηκε και απελάθηκε στη Δυτική Γερμανία ο ναζί εγκληματίας πολέμου Μαξ Μέρτεν, με συνέπεια την πρόκληση μεγάλων αντιδράσεων που κορυφώθηκαν σχεδόν ένα χρόνο αργότερα.
Η υπόθεση Μέρτεν αποκάλυψε, από τη μια, την προκλητική ένταξη των ναζί εγκληματιών στον μεταπολεμικό γερμανικό κρατικό μηχανισμό και τη στήριξη που τους προσφερόταν από την κυβέρνηση της Βόννης, κι από την άλλη -για μια ακόμη φορά- την υποχωρητικότητα των ελλήνων «εθνικοφρόνων» της Δεξιάς έναντι των ισχυρών της Δύσης, ακόμη κι όταν επρόκειτο για σοβαρά ζητήματα εθνικής αξιοπρέπειας. Η αποκάλυψη της ύπαρξης συνεργατών των ναζί στους κόλπους της Δεξιάς και των κυβερνήσεών τους, απλώς επιβεβαιώθηκε και πάλι, με την υπόθεση αυτή.
Στέλεχος του ναζιστικού κόμματος, ο Μαξ Μέρτεν υπήρξε στα 1942-44 σύμβουλος της γερμανικής στρατιωτικής διοίκησης της Θεσσαλονίκης και από τη θέση αυτή υπέγραψε τη μεταφορά των 50.000 Εβραίων της Θεσσαλονίκης στο Άουσβιτς. Ταυτόχρονα ανέλαβε και τη δήμευση των περιουσιών τους, που η συνολική τους αξία υπολογιζόταν σε 125.000.000 χρυσά φράγκα. Ενώ το μεγαλύτερο μέρος αυτού του θησαυρού μεταφέρθηκε τότε στη Γερμανία, λεγόταν πως ένα άλλο μέρος κρύφτηκε κάπου στη Μακεδονία.