Οι πανδημίες ως καταλύτης στην ιστορία της ανθρωπότητας

Ελίζαμπεθ Κόλμπερτ

Οι πανδημίες - επιδημίες έχουν λειτουργήσει ως καταλύτης στην ιστορία της ανθρωπότητας εδώ και χιλιετίες. Πυροδότησαν ταραχές, προώθησαν τις καινοτομίες στον τομέα της δημόσιας υγείας, συνέβαλαν σε επαναστάσεις και οδήγησαν σε επανασχεδιασμό του γεωπολιτικού χάρτη.

Αυτή που αναφέρεται ως πρώτη πανδημία ξεκίνησε στην πόλη Pelusium, κοντά στο σημερινό Port Said, στην βορειοανατολική Αίγυπτο, το 541μ.Χ. Σύμφωνα με τον ιστορικό Προκόπιο, ο οποίος έζησε εκείνη την εποχή, «η πανώλη» είχε εξαπλωθεί τόσο δυτικά, προς την Αλεξάνδρεια, όσο και ανατολικά, προς την Παλαιστίνη. Έπειτα συνέχισε την πορεία της. Από αυτή την άποψη, φαινόταν σαν να κινείται σχεδόν συνειδητά, « σαν να φοβόταν μη τυχόν και της ξεφύγει κάποια γωνιά της γης».

Το πρώτο σύμπτωμα της πανώλης ήταν ο πυρετός. Ο Προκόπιος παρατήρησε ότι ήταν τόσο ήπιος που δεν οδηγούσε «σε καμία υποψία κινδύνου». Αλλά, μέσα σε λίγες μέρες, τα θύματα ανέπτυσσαν τα κλασικά συμπτώματα της βουβωνικής πανώλης – διογκωμένοι λεμφαδένες στους βουβώνες και κάτω από τις μασχάλες. Φτάνοντας στο σημείο αυτό υπέφεραν πολύ. Κάποιοι έπεφταν σε κώμα, άλλοι σε βίαιο παραλήρημα. Πολλοί έκαναν αιμόπτυση. Ο Προκόπιος σημείωσε ότι αυτοί που φρόντιζαν τους ασθενείς, «ήταν σε κατάσταση συνεχούς εξάντλησης».

Πορτογαλία 1974: Η «επανάσταση των γαρυφάλλων»

Τη νύχτα της 24ης προς 25η του Απρίλη 1974 εκδηλώνεται στην Πορτογαλία στρατιωτικό κίνημα για την ανατροπή του δικτατορικού καθεστώτος, που συμπλήρωνε 42 χρόνια. Ετσι, άρχισε η «επανάσταση των γαρυφάλλων».

Στην καρδιά αυτού του κινήματος ήταν το Κίνημα Ενόπλων Δυνάμεων (ΚΕΔ), μια οργάνωση που συγκέντρωνε πολλούς κατώτερους και μεσαίους αξιωματικούς αλλά και αρκετά υψηλόβαθμα στελέχη των πορτογαλικών Ενόπλων Δυνάμεων. Αυτό που συνένωνε τα μέλη του ΚΕΔ ήταν η πεποίθηση ότι έπρεπε να τερματιστεί η αποικιοκρατική παρουσία της Πορτογαλίας στην Αφρική, αλλά και να τεθεί τέρμα στη δικτατορική διακυβέρνηση της χώρας, που είχε οδηγήσει σε εξαθλίωση μεγάλα τμήματα του πληθυσμού.

Αν προσθέσει κανείς την καλπάζουσα δυσαρέσκεια για τη διαρκή κοινωνική υποβάθμιση των στρατιωτικών, την πολιτική και ηθική ανυποληψία του λαομίσητου καθεστώτος Καετάνο και την ισχυρή επιρροή του εκτός νόμου Κομμουνιστικού Κόμματος, δεν είναι δύσκολο να αντιληφθεί την εκρηκτική κατάσταση που διαμορφωνόταν στους κόλπους των πορτογαλικών Ενόπλων Δυνάμεων.

Η αντίστροφη μέτρηση άρχισε το Φλεβάρη του 1974 όταν εκδηλώθηκε η ανοιχτή αντίθεση ενός μέρους της ανώτατης στρατιωτικής ηγεσίας με την πολιτική της δικτατορίας. Τη νύχτα της 24ης του Απρίλη στρατιωτικές μονάδες από όλη τη χώρα κινούνται και καταλαμβάνουν όλα τα κρίσιμα σημεία. Τα ξημερώματα της 25ης του Απρίλη το κίνημα έχει επικρατήσει ολοκληρωτικά και ο δικτάτορας Καετάνο παραδίδεται στο στρατηγό Σπίνολα, ο οποίος αναλαμβάνει την εξουσία εν ονόματι του ΚΕΔ. Από την πρώτη στιγμή φαίνεται ότι δεν είναι ένα συνηθισμένο πραξικόπημα, αλλά μια πραγματική λαϊκή επανάσταση με πυροκροτητή το στρατό. Χιλιάδες διαδηλωτές ξεχύνονται στους δρόμους και ενώνονται με τους στρατιώτες, απειλώντας να λιντσάρουν τους ανθρώπους του λαομίσητου καθεστώτος. Οι πολιτικοί κρατούμενοι απελευθερώνονται από τις φυλακές, οι εργάτες καταλαμβάνουν τα εργοστάσια, ενώ ακτήμονες αγρότες καταλαμβάνουν λατιφούντια γαιοκτημόνων και δημιουργούν αυτοδιοικούμενους συνεταιρισμούς.