ΝΙΚΟΣ ΜΠΕΛΑΒΙΛΑΣ
Επ. καθηγητής Πολεοδοµίας, Αρχιτεκτονική ΕΜΠ
Βιώνουµε το αποτέλεσµα των σχεδιασµών της αγοράς, αυτού του καπιταλισµού «καζίνο» που παράγει κρίση για τους πολλούς και πλούτο για τους πολύ λίγους. Ο τόπος µας, και η Ευρώπη ολόκληρη, αυτοί που βυθιζόµαστε στο οικονοµικό και κοινωνικό χάος, δοκιµαζόµαστε από τον ίδιο εφιάλτη. Μέσα σ΄αυτόν, το χρηµατιστήριο γης, η εκποίηση δηµόσιας περιουσίας, οι περιβαλλοντικές καταστροφές, τα «µεγάλα έργα» µεταφοράς και ενέργειας, τα «mega-projects» των αστικών αναπλάσεων. Προβάλλονται όλα τούτα, ως εργαλεία ανάπτυξης ενώ στην πραγµατικότητα έχουν µετατραπεί σε εργαλεία της ένθεν του Ατλαντικού φούσκας του real estate.
Πίσω τους κρύβονται η βαθιά ενοποιηµένη διαφθορά της ανώτατης ευρωπαϊκής πολιτικής και οικονοµικής ελίτ και ένα πρόγραµµα υφαρπαγής κρατικών, δηµόσιων και ιδιωτικών πόρων, ένα σχέδιο άλωσης του δηµόσιου χώρου µε τη συντακτική και τη φυσική του έννοια από αιώνες τώρα.
Σχεδόν κάθε δρόµος ταχείας κυκλοφορίας στην Ευρώπη, συνδέεται σήµερα µε ένα σκάνδαλο πλουτισµού εξουσιών και τµηµάτων της αγοράς. Σχεδόν κάθε µεγάλη ευρωπαϊκή αστική ανάπλαση ή εξωαστική επέκταση κρύβει µία εκτροπή• από τις πόλεις για όλους στις ιδιωτικές περιτοιχισµένες ακριβές συνοικίες, από τις δηµόσιες ανοικτές ακτές στις κλειστές µαρίνες, τα resort για λίγους και τα οικιστικά συγκροτήµατα επαύλεων για ακόµη λιγότερους. Οι αναπλάσεις, οι χωροθετήσεις, οι πωλήσεις έρχονται µαζί µε την έξωση των παλαιών µεσαίων και χαµηλών στρωµάτων, µε τη µετατροπή τους σε χαµηλόµισθο υπηρετικό προσωπικό των ολίγιστων ευνοηµένων από τη συγκυρία. H πολεοδοµία και η χωροταξία καλούνται να υπηρετήσουν την προοπτική ενός ολιγαρχικού µέλλοντος, που, σε πολλές περιπτώσεις, είναι ήδη παρόν.
Ήταν εντυπωσιακή η αδυναµία µας µέχρι πρότινος, να αντιληφθούµε πως η ιδέα κατασκευής ενός κυκλοφοριακού έργου µε διόδια ξεκινά κατ’ αρχήν ως αίτηµα εταιρειών και όχι ως διαπιστωµένη µεταφορική ανάγκη. Πως το φαινοµενικό αδιέξοδο των δήθεν αναξιοποίητων ή υποβαθµισµένων εκτάσεων, δηµόσιων χώρων ή συνοικιών αποτελεί κατά κανόνα µέρος ενός τεχνάσµατος σπέκουλας στη γη που προϋποθέτει τη συστηµατική υποβάθµιση και µείωση της αξίας τους, πριν την πώληση και τη νέα «ανάπτυξη», πως το φαινοµενικά αυτονόητο κοινό όφελος από µία διεθνή διοργάνωση όπως π.χ. οι ολυµπιακοί αγώνες, είναι εργαλείο για την αφαίµαξη προϋπολογισµών, τη µεταφορά πλούτου από τους πολλούς στους λίγους και την αρπαγή δηµόσιας γης.
Θα συνεχίσουµε έτσι ή θα επιχειρήσουµε να κάνουµε κουµάντο στον τόπο µας, να ξαναθέσουµε από την αρχή τους όρους;
Ποιές µεταφορικές υποδοµές και για ποιόν σκοπό; Οι αυτοκινητόδροµοι στις πόλεις και στην ύπαιθρο δεν µπορούν να επεκτείνονται επ’ άπειρον. Ο σιδηρόδροµος δεν µπορεί να υπονοµεύεται µέχρις εξαφάνισης επειδή δεν συµφέρει τους εργολάβους οδικών έργων. Οι κατασκευαστικές εταιρείες πρέπει να επιβιώσουν αλλά η επιβίωσή τους µπορεί και πρέπει να έχει σχέση µε τη δυνατότητα αναπροσανατολισµού τους σε υποδοµές που πραγµατικά χρειάζεται η χώρα, για την άρση αποκλεισµών περιοχών και σε έργα που δεν θα προϋποθέτουν περιβαλλοντικές καταστροφές, σε έργα που δεν θα επταπλασιάζουν στην πορεία τους προϋπολογισµούς τους και δεν θα εκατονταπλασιάζουν τα κέρδη.
Οι αναπλάσεις των πόλεων βεβαίως και πρέπει να γίνουν όχι όµως µε γνώµονα τη ληστεία γης, υπηρεσιών και υποδοµών, αλλά µε έγνοια για την ευηµερία των πολλών. Πως µπορεί να συµβεί; Με υποδοµές κοινωνικού οφέλους, τόνωσης της κατοικίας, του µικρεµπορίου και τοπικού εµπορίου, µε ελεύθερους και πράσινους χώρους, µε αξιοποίηση του τεράστιου κενού κτιριακού αποθέµατος σε συνδυασµό µε µια νέου τύπου κοινωνική κατοικία παντού.
Η ανάκτηση των παράκτιων µετώπων βεβαίως και πρέπει να υπάρξει όχι όµως για την απόλαυση των λίγων, αλλά ως αυτονόητα κοινός πλούτος που πρέπει να διαφυλαχθεί ως κόρη οφθαλµού. Τι σηµαίνει αυτό; Άνοιγµα των ακτών απ’ άκρου σ’ άκρο, άρση των καταπατήσεων, ανασχεδιασµός και οργάνωση των τουριστικών ζωνών, έλεγχος των χρήσεων γης και των κορεσµένων περιοχών, αναβίωση των υποβαθµισµένων παραλιών, των χαµένων θαλασσίων µετώπων.
Ο τουρισµός βεβαίως και πρέπει να συνεχίσει να υπάρχει, όχι όµως στα ήδη ξεπερασµένα πλαίσια µαζικής κατανάλωσης που έχουν δείξει τα όριά τους, από το νεοαποικιακό µοντέλο της Ταϋλάνδης µέχρι το καταστροφικό µοντέλο της ισπανικής ακτής, αλλά σε µια νέα ποιοτική σχέση µε τα µοναδικά φυσικά και πολιτιστικά τοπία της χώρας. Είναι πόροι πολύτιµοι που πρέπει να προστατευθούν, να αναδειχθούν για εµάς – αλλά και για µετά από εµάς. Διατηρήθηκαν για αιώνες και πρέπει να διατηρηθούν για αιώνες. Εδώ, παλιά εργαλεία µπορούν να δηµιουργήσουν ένα νέο πλαίσιο – κι ας µη σοκάρει αυτό. Είναι η µικρή κλίµακα του χώρου και των τουριστικών µονάδων, ο αγροτουρισµός, ο επιστηµονικός και ο πολιτιστικός τουρισµός. Νέες δοµές που δεν θα οδηγούν στις άκριτες επιδοτήσεις µεταµφιεσµένων επιχειρήσεων αλλά θα διασφαλίζουν την ποιοτική και περιβαλλοντικά ισόρροπη απόλαυση του ελεύθερου χρόνου κατοίκων και επισκεπτών σ’ αυτούς τους θησαυρούς, στα νησιά και τα χωριά µας.
Όλα αυτά σηµαίνουν µικρό κόστος, µακροπρόθεσµο κέρδος και υψηλή κοινωνική αξία. Αντίθετα δηλαδή από το σηµερινό πρότυπο του µεγάλου κόστους και της µηδαµινής αξίας για την κοινωνία. Ιδέες, προτάσεις και µελέτες για τις πόλεις, την ορεινή ύπαιθρο και τον νησιωτικό χώρο, τα ιστορικά αστικά κέντρα και τους παραδοσιακούς οικισµούς, για την άρση του αποκλεισµού κοινοτήτων και τοπικών οικονοµιών, την ανάπτυξη εναλλακτικών µορφών τουρισµού, την ανασύσταση του αγροτικού χώρου, την ανάδειξη του φυσικού και πολιτιστικού πλούτου της χώρας, υπάρχουν πρόσφορες από τον επιστηµονικό κόσµο, κι όσες λείπουν µπορούν να δηµιουργηθούν. Επιπλέον, υπάρχει ο πλούτος της διεθνούς επιστηµονικής εµπειρίας και των ιδεών και πρακτικών των κινηµάτων από κάθε γωνιά της Ευρώπης. Είναι αυτά που οι υπεύθυνοι της καταστροφής απαξιώνουν τόσα χρόνια ονοµάζοντάς τα ουτοπίες.
Αν λοιπόν η αναβίωση του κέντρου της Αθήνας, οι ελεύθερες ακτές του Σαρωνικού, η διάσωση της αρχαίας Μέσης Οδού της Θεσσαλονίκης, η ευηµερία των ορεινών χωριών των Σφακιών και του Γράµµου, ή η άρση του αποκλεισµού των Φούρνων και του Άη Στράτη είναι ουτοπία, ενώ η καταστροφή του κάµπου των Μεσογείων, των βουνοκορφών του Ελικώνα, των δασών της Χαλκιδικής και του Καϊάφα, των ακτών της Ρόδου και της Κέρκυρας είναι ρεαλισµός, ε τότε ας σχεδιάσουµε κι ας πετύχουµε την ουτοπία! Η επιστηµονική κοινότητα µε δηµοκρατία από τα κάτω, µε τα κινήµατα πόλης, τα οικολογικά κινήµατα και την αυτοδιοίκηση έχουν τη δυνατότητα να οργανώσουν αυτή την ανασυγκρότηση. Αποδεικνύοντας ότι δικαιούµαστε να ονειρευτούµε µε λογισµό, να ορίσουµε όλοι µαζί και να κάνουµε πράξη αυτό που ως χθες οριζόταν ως ανέφικτο.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΕΛΑΒΙΛΑΣ
Επ. καθηγητής Πολεοδοµίας, Αρχιτεκτονική ΕΜΠ
Επ. καθηγητής Πολεοδοµίας, Αρχιτεκτονική ΕΜΠ
Βιώνουµε το αποτέλεσµα των σχεδιασµών της αγοράς, αυτού του καπιταλισµού «καζίνο» που παράγει κρίση για τους πολλούς και πλούτο για τους πολύ λίγους. Ο τόπος µας, και η Ευρώπη ολόκληρη, αυτοί που βυθιζόµαστε στο οικονοµικό και κοινωνικό χάος, δοκιµαζόµαστε από τον ίδιο εφιάλτη. Μέσα σ΄αυτόν, το χρηµατιστήριο γης, η εκποίηση δηµόσιας περιουσίας, οι περιβαλλοντικές καταστροφές, τα «µεγάλα έργα» µεταφοράς και ενέργειας, τα «mega-projects» των αστικών αναπλάσεων. Προβάλλονται όλα τούτα, ως εργαλεία ανάπτυξης ενώ στην πραγµατικότητα έχουν µετατραπεί σε εργαλεία της ένθεν του Ατλαντικού φούσκας του real estate.
Πίσω τους κρύβονται η βαθιά ενοποιηµένη διαφθορά της ανώτατης ευρωπαϊκής πολιτικής και οικονοµικής ελίτ και ένα πρόγραµµα υφαρπαγής κρατικών, δηµόσιων και ιδιωτικών πόρων, ένα σχέδιο άλωσης του δηµόσιου χώρου µε τη συντακτική και τη φυσική του έννοια από αιώνες τώρα.
Σχεδόν κάθε δρόµος ταχείας κυκλοφορίας στην Ευρώπη, συνδέεται σήµερα µε ένα σκάνδαλο πλουτισµού εξουσιών και τµηµάτων της αγοράς. Σχεδόν κάθε µεγάλη ευρωπαϊκή αστική ανάπλαση ή εξωαστική επέκταση κρύβει µία εκτροπή• από τις πόλεις για όλους στις ιδιωτικές περιτοιχισµένες ακριβές συνοικίες, από τις δηµόσιες ανοικτές ακτές στις κλειστές µαρίνες, τα resort για λίγους και τα οικιστικά συγκροτήµατα επαύλεων για ακόµη λιγότερους. Οι αναπλάσεις, οι χωροθετήσεις, οι πωλήσεις έρχονται µαζί µε την έξωση των παλαιών µεσαίων και χαµηλών στρωµάτων, µε τη µετατροπή τους σε χαµηλόµισθο υπηρετικό προσωπικό των ολίγιστων ευνοηµένων από τη συγκυρία. H πολεοδοµία και η χωροταξία καλούνται να υπηρετήσουν την προοπτική ενός ολιγαρχικού µέλλοντος, που, σε πολλές περιπτώσεις, είναι ήδη παρόν.
Ήταν εντυπωσιακή η αδυναµία µας µέχρι πρότινος, να αντιληφθούµε πως η ιδέα κατασκευής ενός κυκλοφοριακού έργου µε διόδια ξεκινά κατ’ αρχήν ως αίτηµα εταιρειών και όχι ως διαπιστωµένη µεταφορική ανάγκη. Πως το φαινοµενικό αδιέξοδο των δήθεν αναξιοποίητων ή υποβαθµισµένων εκτάσεων, δηµόσιων χώρων ή συνοικιών αποτελεί κατά κανόνα µέρος ενός τεχνάσµατος σπέκουλας στη γη που προϋποθέτει τη συστηµατική υποβάθµιση και µείωση της αξίας τους, πριν την πώληση και τη νέα «ανάπτυξη», πως το φαινοµενικά αυτονόητο κοινό όφελος από µία διεθνή διοργάνωση όπως π.χ. οι ολυµπιακοί αγώνες, είναι εργαλείο για την αφαίµαξη προϋπολογισµών, τη µεταφορά πλούτου από τους πολλούς στους λίγους και την αρπαγή δηµόσιας γης.
Θα συνεχίσουµε έτσι ή θα επιχειρήσουµε να κάνουµε κουµάντο στον τόπο µας, να ξαναθέσουµε από την αρχή τους όρους;
Ποιές µεταφορικές υποδοµές και για ποιόν σκοπό; Οι αυτοκινητόδροµοι στις πόλεις και στην ύπαιθρο δεν µπορούν να επεκτείνονται επ’ άπειρον. Ο σιδηρόδροµος δεν µπορεί να υπονοµεύεται µέχρις εξαφάνισης επειδή δεν συµφέρει τους εργολάβους οδικών έργων. Οι κατασκευαστικές εταιρείες πρέπει να επιβιώσουν αλλά η επιβίωσή τους µπορεί και πρέπει να έχει σχέση µε τη δυνατότητα αναπροσανατολισµού τους σε υποδοµές που πραγµατικά χρειάζεται η χώρα, για την άρση αποκλεισµών περιοχών και σε έργα που δεν θα προϋποθέτουν περιβαλλοντικές καταστροφές, σε έργα που δεν θα επταπλασιάζουν στην πορεία τους προϋπολογισµούς τους και δεν θα εκατονταπλασιάζουν τα κέρδη.
Οι αναπλάσεις των πόλεων βεβαίως και πρέπει να γίνουν όχι όµως µε γνώµονα τη ληστεία γης, υπηρεσιών και υποδοµών, αλλά µε έγνοια για την ευηµερία των πολλών. Πως µπορεί να συµβεί; Με υποδοµές κοινωνικού οφέλους, τόνωσης της κατοικίας, του µικρεµπορίου και τοπικού εµπορίου, µε ελεύθερους και πράσινους χώρους, µε αξιοποίηση του τεράστιου κενού κτιριακού αποθέµατος σε συνδυασµό µε µια νέου τύπου κοινωνική κατοικία παντού.
Η ανάκτηση των παράκτιων µετώπων βεβαίως και πρέπει να υπάρξει όχι όµως για την απόλαυση των λίγων, αλλά ως αυτονόητα κοινός πλούτος που πρέπει να διαφυλαχθεί ως κόρη οφθαλµού. Τι σηµαίνει αυτό; Άνοιγµα των ακτών απ’ άκρου σ’ άκρο, άρση των καταπατήσεων, ανασχεδιασµός και οργάνωση των τουριστικών ζωνών, έλεγχος των χρήσεων γης και των κορεσµένων περιοχών, αναβίωση των υποβαθµισµένων παραλιών, των χαµένων θαλασσίων µετώπων.
Ο τουρισµός βεβαίως και πρέπει να συνεχίσει να υπάρχει, όχι όµως στα ήδη ξεπερασµένα πλαίσια µαζικής κατανάλωσης που έχουν δείξει τα όριά τους, από το νεοαποικιακό µοντέλο της Ταϋλάνδης µέχρι το καταστροφικό µοντέλο της ισπανικής ακτής, αλλά σε µια νέα ποιοτική σχέση µε τα µοναδικά φυσικά και πολιτιστικά τοπία της χώρας. Είναι πόροι πολύτιµοι που πρέπει να προστατευθούν, να αναδειχθούν για εµάς – αλλά και για µετά από εµάς. Διατηρήθηκαν για αιώνες και πρέπει να διατηρηθούν για αιώνες. Εδώ, παλιά εργαλεία µπορούν να δηµιουργήσουν ένα νέο πλαίσιο – κι ας µη σοκάρει αυτό. Είναι η µικρή κλίµακα του χώρου και των τουριστικών µονάδων, ο αγροτουρισµός, ο επιστηµονικός και ο πολιτιστικός τουρισµός. Νέες δοµές που δεν θα οδηγούν στις άκριτες επιδοτήσεις µεταµφιεσµένων επιχειρήσεων αλλά θα διασφαλίζουν την ποιοτική και περιβαλλοντικά ισόρροπη απόλαυση του ελεύθερου χρόνου κατοίκων και επισκεπτών σ’ αυτούς τους θησαυρούς, στα νησιά και τα χωριά µας.
Όλα αυτά σηµαίνουν µικρό κόστος, µακροπρόθεσµο κέρδος και υψηλή κοινωνική αξία. Αντίθετα δηλαδή από το σηµερινό πρότυπο του µεγάλου κόστους και της µηδαµινής αξίας για την κοινωνία. Ιδέες, προτάσεις και µελέτες για τις πόλεις, την ορεινή ύπαιθρο και τον νησιωτικό χώρο, τα ιστορικά αστικά κέντρα και τους παραδοσιακούς οικισµούς, για την άρση του αποκλεισµού κοινοτήτων και τοπικών οικονοµιών, την ανάπτυξη εναλλακτικών µορφών τουρισµού, την ανασύσταση του αγροτικού χώρου, την ανάδειξη του φυσικού και πολιτιστικού πλούτου της χώρας, υπάρχουν πρόσφορες από τον επιστηµονικό κόσµο, κι όσες λείπουν µπορούν να δηµιουργηθούν. Επιπλέον, υπάρχει ο πλούτος της διεθνούς επιστηµονικής εµπειρίας και των ιδεών και πρακτικών των κινηµάτων από κάθε γωνιά της Ευρώπης. Είναι αυτά που οι υπεύθυνοι της καταστροφής απαξιώνουν τόσα χρόνια ονοµάζοντάς τα ουτοπίες.
Αν λοιπόν η αναβίωση του κέντρου της Αθήνας, οι ελεύθερες ακτές του Σαρωνικού, η διάσωση της αρχαίας Μέσης Οδού της Θεσσαλονίκης, η ευηµερία των ορεινών χωριών των Σφακιών και του Γράµµου, ή η άρση του αποκλεισµού των Φούρνων και του Άη Στράτη είναι ουτοπία, ενώ η καταστροφή του κάµπου των Μεσογείων, των βουνοκορφών του Ελικώνα, των δασών της Χαλκιδικής και του Καϊάφα, των ακτών της Ρόδου και της Κέρκυρας είναι ρεαλισµός, ε τότε ας σχεδιάσουµε κι ας πετύχουµε την ουτοπία! Η επιστηµονική κοινότητα µε δηµοκρατία από τα κάτω, µε τα κινήµατα πόλης, τα οικολογικά κινήµατα και την αυτοδιοίκηση έχουν τη δυνατότητα να οργανώσουν αυτή την ανασυγκρότηση. Αποδεικνύοντας ότι δικαιούµαστε να ονειρευτούµε µε λογισµό, να ορίσουµε όλοι µαζί και να κάνουµε πράξη αυτό που ως χθες οριζόταν ως ανέφικτο.
ΝΙΚΟΣ ΜΠΕΛΑΒΙΛΑΣ
Επ. καθηγητής Πολεοδοµίας, Αρχιτεκτονική ΕΜΠ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου