Η Silvia Federici (Σίλβια Φεντερίτσι) γεννήθηκε στην Πάρμα της Ιταλίας το 1942. Εκεί κάνει τα πρώτα της βήματα στα κοινωνικά κινήματα, ενώ το 1967 μεταναστεύει στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου αναπτύσσει δράση στο φοιτητικό κίνημα, στις κινητοποιήσεις ενάντια στον πόλεμο του Βιετνάμ, στο κίνημα υπέρ των πολιτικών δικαιωμάτων και κυρίως στο φεμινιστικό κίνημα. Τη δεκαετία του 1980 ζει στη Νιγηρία, διδάσκει στο Πανεπιστήμιο του Πορτ Χάρκουρτ και συμμετέχει σε γυναικείες οργανώσεις που αγωνίζονται ενάντια στην πολιτική της δομικής προσαρμογής που επιβλήθηκε στη χώρα αυτή από τους διεθνείς οργανισμούς. Σήμερα είναι καθηγήτρια πολιτικής φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Χόφστρα στη Νέα Υόρκη.
H Silvia Federici ανήκει σε ένα ρεύμα του ιταλικού φεμινιστικού κινήματος που αναδύθηκε στη δεκαετία του ’70, στο οποίο ανήκουν, μεταξύ πολλών άλλων, η Mariarosa Dalla Costa (Μαριαρόζα Ντάλλα Κόστα) και η Leopoldina Fortunati (Λεοπολντίνα Φορτουνάτι). Ορισμένες φεμινίστριες αυτού του ρεύματος συμμετέχουν αρχικά στη σημαντικότερη οργάνωση της ιταλικής εργατικής αυτονομίας, την Potere Operaio (Εργατική Εξουσία). Η Μαριαρόζα Ντάλλα Κόστα αποχωρεί από την οργάνωση αυτή με τη δημοσίευση, το 1972, του κλασικού έργου, Γυναικεία δύναμη και κοινωνική ανατροπή[1], γεγονός που θα αποτελέσει αφορμή για έντονη συζήτηση στους κόλπους της ιταλικής εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς. Τον ίδιο δρόμο θα ακολουθήσουν και άλλες αγωνίστριες που θα συμμετέχουν, κυρίως, στην αναπτυσσόμενη κατά τη δεκαετία του ’70 φεμινιστική οργάνωση “Lotta Feminista” («Φεμινιστικός Πάλη»), συνδυάζοντας την έντονη δραστηριοποίηση με την ανάπτυξη πρωτότυπων επεξεργασιών για τη φύση της γυναικείας καταπίεσης στον καπιταλισμό. Μέσα από αυτή τη διαδρομή δράσης και στοχασμού, θα προβάλουν το αίτημα «Μισθός για το νοικοκυριό», για το οποίο μιλάει αναλυτικά η Silvia Fererici στη μετάφραση της συνέντευξής της που ακολουθεί.
H Mariarosa Dalla Costa και η Leopoldina Fortunati (από τα αριστερά) σε πρωτομαγιάτικη διαδήλωση στη Νάπολη με τη Φεμινιστική Ομάδα της Νάπολης «Για το μισθό για το νοικοκυριό»
Το 1984, η Silvia Federici και η Lepondina Fortunati[2] θα εκδώσουν το έργο τους Ο μεγάλος Κάλιμπαν. Ιστορία του εξεγερμένου σώματος στην πρώτη φάση του κεφαλαίου,[3], που είναι καρπός μιας ερευνητικής προσπάθειας που ξεκίνησαν οι συγγράφισσες από τα μέσα της δεκαετίας του ’70 και παρουσιάζει βασικά θέματα που αφορούν στις γυναίκες κατά τη «μετάβαση» από τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό.
Η Leopoldina Fortunati τον Ιούνιο του 1972 (διακρίνονται τα αρχικά της οργάνωσης Potere Operaio)
Στο εμβληματικό της έργο, Ο Κάλιμπαν και η μάγισσα. Γυναίκες, σώμα και πρωταρχική συσσώρευση[4], η Silvia Federici θα διατυπώσει τον θεωρητικό της προβληματισμό, ασκώντας παράλληλα κριτική σε πλευρές και περιορισμούς της σκέψης του Μαρξ, του Φουκώ, των μεταμοντέρνων φεμινιστριών. Στο έργο αυτό θα προβεί σε μια απαράμιλλης, κατά τη γνώμη μου, ποιότητας εξιστόρηση της μετάβασης από τη φεουδαρχία στον καπιταλισμό, απομακρυνόμενη από σχήματα της ιστορίας ως μας προοδευτικής εξελικτικής πορείας, σχήματα που εντοπίζονται στη σκέψη του Μαρξ και σε μια κυρίαρχη παράδοση της μαρξιστικής σκέψης. Η Federici δεν αντιμετωπίζει την ανάδυση και κατίσχυση των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής ως μια απελευθερωτική νίκη του καπιταλισμού, αλλά ως το «αποτέλεσμα μια αντεπανάστασης». Για τη Federici, το κυνήγι των μαγισσών, που εξαπολύθηκε στην Ευρώπη του 16ου και του 17ου αιώνα και στις αποικίες του Νέου Κόσμου, αποτέλεσε μια συντονισμένη πολιτική γενοκτονίας με στόχο τη διαμονοποίηση και καταστροφή της κοινωνικής δύναμης των γυναικών και συνιστά έναν από τους πυλώνες της πρωταρχικής συσσώρευσης του κεφαλαίου, που κατέστρεψε έναν ολόκληρο κόσμο υποκειμένων, πρακτικών και γνώσεων που δεν συμβάδιζαν με την σταδιακή επικράτηση των καπιταλιστικών σχέσεων.
Στις απαρχές του πατριαρχικού καπιταλισμού: συνέντευξη με τη Σίλβια Φεντερίτσι[5]
Η Σίλβια Φεντερίτσι είναι μια θεωρητικός και μαρξίστρια φεμινίστρια αγωνίστρια. Το σημαντικότερό της έργο Ο Κάλιμπαν και η μάγισσα εκδόθηκε στα γαλλικά στις 22 Απριλίου 2014 από τις εκδόσεις Entremonde. H Φεντερίτσι ανήκει στα ιδρυτικά μέλη της διεθνούς οργάνωσης «International Feminist Collective», συλλογικότητα που γεννήθηκε στη δεκαετία του ’70 και είναι πρωτεργάτρια της καμπάνιας «Ένας μισθός για τo νοικοκυριό» (Wages for Housework), η οποία προωθήθηκε από μορφές όπως η Σέλμα Τζέιμς ή η Μαρία Ντάλλα Κόστα.
Τον προηγούμενο Δεκέμβρη, η Tessa Echeverria και ο Andrew Sernatinger, που διευθύνουν τη σοσιαλιστική ομάδα “Black Sheep”, είχαν την ευκαιρία να της πάρουν συνέντευξη.
************
Tessa Echeverria : Θα μπορούσατε να μας μιλήσετε λίγο για εσάς; Πώς φθάσατε να ενταχθείτε στον φεμινιστικό αγώνα και πώς γίνατε δοκιμιογράφος;
Σίλβια Φεντερίτσι: Εντάχθηκα στο κίνημα των γυναικών κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’70 γιατί, όπως πολλές γυναίκες της γενιάς μου, ένιωθα πολύ απογοητευμένη από την προοπτική μιας ζωής πρακτικά αφιερωμένης στην οικιακή εργασία. Στα τέλη της δεκαετίας του ’60, ήρθα στις Ενωμένες Πολιτείες για να εργαστώ για τη διδακτορική διατριβή μου. Αναμίχθηκα στα σπουδαστικά και αντιπολεμικά κινήματα και ξανααισθάνθηκα την απογοήτευση του να εξελίσσομαι μέσα σε ένα περιβάλλον κυριαρχούμενο από τους άντρες.
Οι ρίζες της ένταξής μου στο φεμινισμό είναι ακόμα πιο βαθιές. Μεγάλωσα στη μεταπολεμική Ιταλία και τα αποτελέσματα του πολέμου συνέβαλαν πολύ στην ανάπτυξη μιας αδιαφορίας απέναντι στο ζήτημα της αναπαραγωγής. Αφού ζήσαμε το σφαγείο του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου, η ιδέα μιας μητρότητας όπως αυτή είχε βιωθεί ή το λιγότερο είχε αντιμετωπιστεί από τις μητέρες μας, μας είχε γίνει εντελώς ξένη.
Η Ιταλία ήταν τότε μια κοινωνία πολύ πατριαρχική. Η επίδραση του φασισμού ήταν πολύ έντονη και είχε συμβάλει στην αποθέωση της μητρότητας και στην προώθηση μιας θυσιαστήριας εικόνας της θηλυκότητας: η γυναίκα οφείλει να θυσιάζεται για το κοινό καλό. Όλοι αυτοί οι παράγοντες έπαιξαν σημαντικό ρόλο για τον άμεσο ενθουσιασμό μου για το κίνημα των γυναικών.
Andrew Sernatinger : Θέλαμε να σας πάρουμε συνέντευξη, διότι υπάρχουν λίγες ριζοσπαστικές φεμινίστριες οικονομολόγοι ή στοχαστές/στοχάστριες μαρξιστικής κατεύθυνσης, που ενδιαφέρονται ειδικά για την εργασία των γυναικών. Είστε γνωστή, σε μεγάλο βαθμό, για τις αναλύσεις σας υπέρ ενός μισθού για την οικιακή εργασία, γι` αυτό ελπίζαμε ότι θα δεχτείτε να μας αναπτύξετε τα επιχειρήματά σας και να μας εξηγήσετε σε τι αυτό είναι σημαντικό.
Σίλβια Φεντερίτσι: Το 1972, διάβασα ένα άρθρο μιας ιταλίδας φεμινίστριας, της Μαρία Ντάλλα Κόστα, «Η δύναμη των Γυναικών και η Ανατροπή της Κοινωνίας». Σε αυτό το άρθρο, η Ντάλλα Κόστα πρότεινε μια ανάλυση της οικιακής εργασίας που μου επέτρεψε αμέσως να επιλύσω ένα σημαντικό αριθμό των ερωτημάτων που απασχολούσαν εμένα την ίδια. Αντίθετα με τους τρόπους αντιμετώπισης της οικιακής εργασίας στη ριζοσπαστική και προοδευτική φιλολογία, εκείνη θεωρούσε πως το νοικοκυριό, η οικιακή εργασία και το σύνολο των πολύπλοκων δραστηριοτήτων μέσω των οποίων η ζωή αναπαράγεται, συνιστούσαν στην πραγματικότητα μια ουσιώδη εργασία μέσα στην καπιταλιστική οργάνωση της παραγωγής. Η εργασία αυτή παράγει όχι μόνο τα γεύματα και τα καθαρά ρούχα, αλλά αναπαράγει εξίσου την εργατική δύναμη και συνιστά, με αυτό τον τρόπο, την πιο παραγωγική εργασία μέσα στον καπιταλισμό. Χωρίς αυτή την εργασία, καμιά άλλη μορφή παραγωγής δεν θα ήταν δυνατή.
Η ανάγνωση του άρθρου αυτού με εντυπωσίασε πολύ και το καλοκαίρι του 1971, διέμεινα στην Ιταλία για να συναντήσω τη Ντάλλα Κόστα και να ενταχθώ στα ιδρυτικά μέλη του International Feminist Collective, στην έναρξη της καμπάνιας για τον μισθό για το νοικοκυριό. Wages for housework ήταν πράγματι η ακριβής μετάφραση αυτής της θεωρίας που εξηγούσε την υποτίμηση και την αορατότητα της οικιακής εργασίας στο καπιταλιστικό καθεστώς καθώς αυτή η δουλειά δεν πληρωνόταν με μισθό.
Εκείνη την εποχή, αυτή η καμπάνια δεν ήταν καθόλου δημοφιλής μεταξύ πολλών φεμινιστριών που μας κατηγορούσαν ότι θέλαμε να θεσμοποιήσουμε τη θέση της γυναίκας στο σπίτι. Αλλά, η μία από τις λειτουργίες της καμπάνιας συνίστατο στο να καταστήσει την οικιακή εργασία ορατή, να ορίσει εκ νέου στο συλλογικό φαντασιακό αυτό στο οποίο ανταποκρινόταν αυτή η εργασία. Θέλαμε να δείξουμε ότι επρόκειτο για μια κεντρική και ουσιώδη εργασία και όχι για μια απλή προσωπική υπηρεσία αφιερωμένη στους άντρες και στα παιδιά. Η διεκδίκηση είχε μια εξίσου σημαντική οικονομική διάσταση καθώς εμείς διαπιστώναμε ότι, εξαιτίας της άμισθης φύσης αυτής της εργασίας, μεγάλος αριθμός γυναικών υφίσταντο την εξάρτηση από τους άντρες. Αυτή η εργασία ενέτεινε, κατά συνέπεια, σχέσεις εξουσίας με αποτέλεσμα γυναίκες να μην μπορούν να εγκαταλείψουν μια καταπιεστική σχέση, για παράδειγμα, εξαιτίας της κατάστασης εξάρτησής τους.
Αυτή η ζωή χωρίς έσοδα, αυτό το άμισθο καθεστώς, κατεδίωκε τις γυναίκες όπου κι αν αυτές πήγαιναν ακόμα κι όταν έβρισκαν μια δουλειά εκτός του σπιτιού. Σκεφτόμαστε, πράγματι, ότι το σχήμα που θέλει τις γυναίκες να αφιερώνουν ολόκληρες τις ζωές τους στο να εργάζονται χωρίς να αμείβονται ήταν πιθανώς το αίτιο της κατάστασης που τις περίμενε όταν αυτές εργάζονταν εκτός του σπιτιού: πληρώνονταν λιγότερο και η πλειοψηφία των θέσεων στις οποίες μπορούσαν να αποβλέπουν δεν ήταν παρά συμπληρωματικές της οικιακής εργασίας.
H Leopoldina Fortunati μιλάει σε μια διαδήλωση στην Πλατεία Φερέτο στο Mestre, στην περιοχή της Βενετίας, τον Μάρτιο του 1974.
Δεν αντιμετωπίσαμε ποτέ αυτή τη διεκδίκηση ως ένα καθαυτό σκοπό, αλλά περισσότερο ως ένα σημείο στήριξης για να ανατρέψουμε τη σχέση δύναμης μεταξύ των αντρών και των γυναικών και μεταξύ των γυναικών και του κεφαλαίου. Επρόκειτο για μια αληθινή ανάλυση του μισθού: τι είναι ο μισθός; Αυτή η σκέψη μας οδήγησε αρκετά μακριά από τη σκέψη του Μαρξ.
Για τον Μαρξ, ο μισθός αποκρύπτει την απλήρωτη εργασία που πραγματοποιείται από τους εργάτες, αλλά ο ίδιος δεν βλέπει σε ποιο σημείο ο μισθός χρησιμεύει στο να ιεραρχήσει και να διαιρέσει την εργασία, ξεκινώντας από την κατανομή σύμφωνα με το φύλο όπως και με τη φυλετική διαστρωμάτωση.
Με μια λέξη, ο μισθός για την οικιακή εργασία ήταν ένας τρόπος αποσταθεροποίησης και ανατροπής της κοινωνικο-έμφυλης διαίρεσης της άδικης και άνισης εργασίας. Με μια έννοια, αυτή η καμπάνια θα έπαιζε τον ίδιο ρόλο με αυτόν των εξεγέρσεων ενάντια στη δουλεία. Συνηθίζαμε να υπογραμμίζουμε το γεγονός πως υπήρχε μια σημαντική διαφορά μεταξύ του αγώνα των σκλάβων για πρόσβαση στην έμμισθη εργασία και στον αγώνα των εργαζομένων για καλύτερους μισθούς. Πρόκειται για το γκρέμισμα μιας ολόκληρης κοινωνικής αρχιτεκτονικής που από τότε έπαιξε έναν εξαιρετικά ισχυρό ρόλο στο γεγονός ότι οι άνθρωποι παραμένουν διαιρεμένοι καθώς αναλαμβάνουν μια μεγάλη ποσότητα μη αμειβόμενης εργασίας.
Αυτός ήταν ο σκοπός και ο λόγος ύπαρξης αυτής της καμπάνιας η οποία, όπως το είπα, συνάντησε την αντίθεση από έναν μεγάλο αριθμό τάσεων του κινήματος των γυναικών. Αλλά έχω αντιληφθεί μια αλλαγή τα τελευταία χρόνια και πιστεύω πως η ερώτησή σας είναι η αντανάκλασή της: αυτό το νέο ενδιαφέρον για αυτή τη διεκδίκηση οφείλεται, κατά τη γνώμη μου, στο γεγονός πως τριάντα χρόνια αργότερα η μεγάλη ψευδαίσθηση που έτρεφε το κίνημα των γυναικών αναφορικά με το χειραφετητικό χαρακτήρα της έμμισθης εργασίας έξω από το σπίτι παρήκμασε σε μεγάλο βαθμό.
ΤΕ: Προσωπικά, αυτό που αληθινά μου άνοιξε τα μάτια, είναι η ανάγνωση των πρώτων κεφαλαίων του έργου σας Revolution at Point Zero και ο τρόπος με τον οποίο, στο έργο αυτό, αναλύετε την αναπαραγωγή και διαφωτίζετε τη φύση της οικιακής εργασίας, δείχνοντας πως πρόκειται για μια μορφή δουλειάς με την πλήρη έννοια του όρου, και πως η διεκδίκηση οικιακού μισθού χρησίμεψε στο να φέρει στο φως το γεγονός αυτό.
SF: Ακριβώς! Πράγματι έδωσα στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου τον τίτλο: «Ένας μισθός ενάντια στο νοικοκυριό» («Wages Against Housework»), διότι ήταν πολύ καθαρό για εμάς πως ο μισθός για το νοικοκυριό ήταν ταυτόχρονα ένας μισθός ενάντια στο νοικοκυριό. Οι γυναίκες που εξεγέρθηκαν ενάντια στο νοικοκυριό έπρεπε να υπομείνουν μια τεράστια ενοχή. Δεν θεωρήθηκαν ποτέ εργαζόμενες που αγωνίζονται: αντιθέτως, όταν αυτές αρνούνταν να εκτελέσουν καθήκοντα που τους είχαν επιβληθεί, θεωρούνταν κακές γυναίκες. Αυτό δείχνει σε ποιο βαθμό το νοικοκυριό είχε θεωρηθεί κάτι το φυσικό για τις γυναίκες. Δεν θεωρείσαι μια εργαζόμενη, αντιμετωπίζεσαι απλά σαν να εκπληρώνεις το φυσικό σου προορισμό ως γυναίκας. Από τη δική μας οπτική, η διεκδίκηση ενός μισθού για το νοικοκυριό έκοβε ακριβώς τον ομφάλιο λώρο ανάμεσα σε εμάς και το νοικοκυριό.
ΤΕ: Και πάλι, αναφορικά με την οικονομία της οικιακής εργασίας, πολλοί σας ανταπαντούσαν πως η καπιταλιστική παραγωγή έγκειται στο να πηγαίνει κανείς σε ένα χώρο εργασίας, να πουλάει την εργατική του δύναμη, να παίρνει ένα μισθό και αυτό είναι όλο. Η οικιακή εργασία είναι εξωτερική ως προς αυτό. Θα ήθελα να ξέρω αυτό που θα απαντούσατε σε μια τέτοια περιγραφή.
SF: Θα ήμουν εντελώς αντίθετη! Είναι ακριβώς για αυτό το λόγο που διεξήγαγα την εργασία της ιστορικής εργασίας της οποίας Ο Κάλιμπαν και η μάγισσα είναι το αποτέλεσμα. Ευχόμουν να θεμελιώσω θεωρητικά και ιστορικά την ιδέα πως η οικιακή εργασία δεν είναι η κληρονομιά ή το κατάλοιπο μιας προκαπιταλιστικής εποχής, αλλά μια ιδιαίτερη δραστηριότητα της οποίας οι κοινωνικές σχέσεις είχαν σφυρηλατηθεί από το κεφάλαιο. Με άλλους όρους, θα ήθελα να θεμελιώσω την ιδέα ότι επρόκειτο για μια καινούρια μορφή δραστηριότητας.
Η δουλειά μου ήθελε να δείξει το πώς ο καπιταλισμός δημιούργησε τη μορφή της γυναίκας στο σπίτι. Είναι φανερό πως κάθε περίοδος αναδεικνύει πολύ συγκεκριμένες αναγκαιότητες: άρχισα τη μελέτη μου από το 16ο και 17ο αιώνα, περιόδους αλλαγής των παραγωγικών δραστηριοτήτων, στην οποία μία μόνο από τις δραστηριότητες, στην αυγή της οικονομίας της αγοράς, θεωρήθηκε τελικά πραγματικά παραγωγική. Μόνο η έμμισθη εργασία «αναγνωρίστηκε» και οι αμειβόμενες αναπαραγωγικές δραστηριότητας άρχισαν να εξαφανίζονται. Είναι ο πρώτος σταθμός, η βασική ιδέα.
Αλλά στη συνέχεια, βεβαίως, στο πέρασμα των επόμενων αιώνων και ιδιαίτερα στον 19ο αιώνα, μπορούμε να ανιχνεύσουμε ένα σύνολο ιδιαίτερων πολιτικών. Στο έργο μου Ο Κάλιμπαν και η μάγισσα, επεσήμανα το γεγονός πως στην Ευρώπη του 19ου αιώνα οι γυναίκες αποκλείστηκαν από όλες τις δραστηριότητες που είχαν έξω από το σπίτι. Στον Μεσαίωνα, αποκλείστηκαν από τις συντεχνίες, που συνιστούσαν περίπου κάτι παρόμοιο με τις οργανώσεις των σύγχρονων εργαζομένων. Πολύ γρήγορα, δεν μπόρεσαν παρά να αποκτούν απασχολήσεις σχετικές με την οικιακή εργασία: νοσοκόμες, τροφοί, υπηρέτριες, πλύστρες, κλπ. Με αυτό τον τρόπο αρχίζει να διαγράφεται κάτω από τα μάτια μας η πολύ συγκεκριμένη διαμόρφωση, με πολύ συγκεκριμένες ιστορικές μορφές, κατά τη διάρκεια του 18ου και 19ου αιώνα, μιας νέας μορφής εργαζόμενης που έγινε ολοένα και περισσότερο αόρατη.
Ηλικιωμένη γυναίκα διώκεται ως μάγισσα στη διάρκεια του κυνηγιού των μαγισσών…..
Πράγματι, αυτή η μορφή εργαζομένης είναι αναπόσπαστος παράγοντας της αλυσίδας που παράγει την εργατική δύναμη. Ο Μαρξ επικαλείται την αναπαραγωγή της εργατικής δύναμης, αλλά μιλάει γι` αυτή με έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο. Για τον Μαρξ, η αναπαραγωγή του εργαζομένου γίνεται μέσω του μισθού και μέσω του καλαθιού των εμπορευμάτων που αντιστοιχεί στο μισθό του. Ο εργαζόμενος καταναλώνει εμπορεύματα. Χρησιμοποιεί την πληρωμή του για να αγοράσει τροφή και ρούχα, έπειτα καταναλώνει εμπορεύματα και αναπαράγεται. Να λοιπόν, δεν υπάρχει ίχνος μιας άλλης δουλειάς σε εξέλιξη μέσα στην περιγραφή την οποία προσέφερε ο Μαρξ.
Πάντα εξηγούσα αυτό το φαινόμενο υπενθυμίζοντας πως τη στιγμή που ο Μαρξ έγραφε, βρισκόμαστε σε μια περίοδο ανάπτυξης του βιομηχανικού καπιταλισμού που εξασφάλιζε τη μέγιστη απασχόληση γυναικών, ειδικότερα των πιο νέων γυναικών στα εργοστάσια. Ίσως, ο Μαρξ υπήρξε κυρίως μάρτυρας αυτού του γυναικείου εργατικού δυναμικού στη βιομηχανία και στην πρώτη φάση της βιομηχανικής ανάπτυξης η αναπαραγωγική δουλειά ήταν εξαιρετικά περιορισμένη· σε αυτό το σημείο βρίσκεται μια από τις εξηγήσεις που έδωσα για την έλλειψη κατανόησης του φαινομένου από τη μαρξιστική σκέψη. Αλλά το τμήμα της αναγκαίας εργασίας για την καθημερινή αναπαραγωγή και την αναπαραγωγή των γενεών της εργατικής δύναμης είναι πιο σημαντικό από αυτό. Αν κάποιος ενδιαφέρεται γι` αυτό, από το 1860 αυτή η εργασία έχει ήδη ανατεθεί στις γυναίκες.
Στο τέλος του αιώνα και πιο αργά τη στιγμή του πρώτου παγκόσμιου πολέμου, παρακολουθούμε τη συντονισμένη παραγωγή της μορφής της γυναίκας στο σπίτι και η οικιακή εργασία γίνεται από τότε το αντικείμενο μιας αληθινής επιστήμης. Είναι αυτή η επιστήμη που διδάσκεται στο σχολείο σε όλα τα κορίτσια και διαπιστώνουμε την έναρξη μιας ιδεολογικής καμπάνιας που αναπτύσσεται με σκοπό να μεταμορφωθεί το σπίτι σε κέντρο παραγωγής και αναπαραγωγής της εργατικής δύναμης. Αυτή η ανάλυση η οποία θέλει να παραμείνει η οικιακή εργασία ουσιαστικής σημασίας στη διαδικασία αξιοποίησης του κεφαλαίου έχει βαθιές ιστορικές βάσεις.
AS: Μπορούμε να συνδέσουμε αυτή την προβληματική σε αυτή της θεωρίας της αξίας, που πολλοί μαρξιστές θεωρούν ουσιαστική για μια κριτική κατανόηση του καπιταλισμού. Το θέμα της «αναπαραγωγής», για παράδειγμα, αντιπροσωπεύει μόνο κάποιες σελίδες στον πρώτο τόμο του Κεφαλαίου, σελίδες αρκετά ασαφείς που λένε πως η αναπαραγωγή είναι ταυτόχρονα μια μορφή παραγωγής. Αναρωτιέμαι αν η υπεράσπιση εκ μέρους σας της ιδέας του μισθού για το νοικοκυριό διέθετε μια αντίστοιχη θεωρία της αξίας. Η ανάλυσή σας επιδιώκει να κατανοήσει πώς οι γυναίκες συμβάλλουν στην παραγωγή της υπεραξίας;
SF: Η παραγωγή υπεραξίας είναι ευθέως κοινωνική. Δεν είναι ποτέ το προϊόν μιας δραστηριότητας ή ενός προσώπου ξεχωριστά. Υπάρχει εδώ κάτι πολύ σημαντικό και πάντα έγκυρο ξεκινώντας από τις εργασίες του Μαρξ. Στο καπιταλιστικό καθεστώς, η παραγωγή αξίας δεν είναι ποτέ ακριβώς το αποτέλεσμα μιας ιδιαίτερης κοινωνικής ενότητας, είναι ένα κοινωνικό προϊόν. Με άλλους όρους, μπορούμε να φανταστούμε μια μεγάλη αλυσίδα συναρμολόγησης στο επίπεδο της κοινωνίας, της οποίας όλοι οι κρίκοι είναι απαραίτητοι για την παραγωγή της υπεραξίας. Αν έχετε μια βιομηχανία που παράγει μια δωδεκάδα από αυτοκίνητα και αυτά τα αυτοκίνητα δεν πουληθούν ποτέ, τότε η υπεραξία που περιλαμβάνεται μέσα σε αυτά τα εμπορεύματα δεν παράγεται ποτέ.
Αυτό που υποστηρίζω εδώ είναι ότι οι δραστηριότητες μέσω των οποίων ο μισθωτός εργάτης αναπαράγεται αποτελούν αναπόσπαστο τμήμα αυτής της αλυσίδας κοινωνικού μοντάζ: είναι μια στιγμή της κοινωνικής διαδικασίας που προσδιορίζει την υπεραξία. Μολονότι δεν μπορούμε να διαμορφώσουμε μια απευθείας σχέση μεταξύ αυτού το οποίο παίζεται μέσα στην κουζίνα και την αξία που εκεί παράγεται – μέσω του παραδείγματος της πώλησης ενός αυτοκινήτου και πολλών άλλων προϊόντων – εντούτοις, προκειμένου να κρίνουμε την κοινωνική φύση της παραγωγής αξίας, μπορούμε να πούμε ότι υπάρχει ένα κοινωνικό εργοστάσιο που πάει πέρα από το εργοστάσιο καθεαυτό.
Από φεμινιστική διαδήλωση στην Ιταλία στη δεκαετία του `70.
«Δεν είμαστε μηχανές για την αναπαραγωγή αλλά γυναίκες στην πάλη για την επανάσταση».
ΤΕ: Έχοντας αυτό υπόψη, πώς η ιδέα ενός μισθού για την οικιακή εργασία θα μπορούσε να αλλάξει αυτή τη δυναμική; Μήπως η είσπραξη ενός μισθού θα παρήγε μια άλλη σχέση;
SF: Στα μάτια μας, το αποφασιστικό σημείο της καμπάνιας για ένα μισθό για το νοικοκυριό συνίστατο στην ικανότητά του να ενώσει τις γυναίκες. Όχι μόνο γι`αυτό που θα παρήγε με όρους μιας αναδιανομής του πλούτου, δίνοντας στις γυναίκες περισσότερη δύναμη και θέτοντας σε αμφισβήτηση την εξάρτησή τους απέναντι στους άνδρες – και λόγω αυτού αλλάζοντας τη σχέση μεταξύ των γυναικών και των ανδρών – αλλά επίσης μέσω της δύναμης ενοποίησης με ένα τέτοιο σύνθημα. Το πρώτο πράγμα για το οποίο πρέπει να αναρωτηθείτε όταν θέλετε να προβάλετε μια διεκδίκηση έγκειται στο να ξέρετε αν αυτή η διεκδίκηση έχει μια δύναμη ενοποίησης, εάν σας δίνει περισσότερη δύναμη μέσα στον αγώνα ή αν, στην πραγματικότητα, αυτή η διεκδίκηση δεν αποκαθιστά ή δεν εμβαθύνει τις διαιρέσεις στους κόλπους του λαού.
«Ένας μισθός για το νοικοκυριό» υπήρξε μια καμπάνια ενοποιητική για τις γυναίκες: μολόνοτι υπάρχει ξεκαθάρα μια μειοψηφία γυναικών που είναι «άντρες» στην πλειοψηφία των πλευρών της πρακτικής ζωής, καθώς ελέγχουν το κεφάλαιο και είναι καπιταλίστριες, η μεγάλη πλειοψηφία των γυναικών πάνω σε αυτό τον πλανήτη – που ασχολούνται με το νοικοκυριό – απαξιώνονται, πολύ συχνά εξαρτώμενες από τους άντρες, είτε αυτό συμβαίνει μέσα είτε έξω από το σπίτι. Με αυτό τον τρόπο για εμάς αυτή η διεκδίκηση είναι πριν από όλα σημαντική καθώς συνιστά ένα μέσο ενοποίησης και έμφασης στο γεγονός της απαξίωσης, στο καπιταλιστικό καθεστώς, της οικιακής εργασίας που εκτελούμε όλες. Για εμάς, αυτό ποτέ δεν ήταν: «Σύμφωνοι, παίρνουμε ένα ποσό στο σπίτι κι όλα μένουν όπως πριν».
AS: θα ήθελα να επιστρέψουμε σε αυτό το τελευταίο στοιχείο. Διαβάζοντας τα κείμενά σας, έχει κανείς την εντύπωση ότι τα επιχειρήματά σας είναι πολύ απλά, όπως αυτό του «μισθού για το νοικοκυριό», στη συνέχεια εισέρχεστε σε έναν αριθμό αποχρώσεων και λεπτών διακρίσεων. Θα ήθελα να επιστρέψετε σε αυτά τα τελευταία. Για παράδειγμα, λέτε πως ο οικιακός μισθός πρέπει να πληρώνεται από το κεφάλαιο και ότι δεν υποστηρίζετε τη μισθοδότηση της οικιακής εργασίας. Θα μπορούσατε να μας πείτε πώς θα βλέπατε την εφαρμογή ενός οικιακού μισθού – ποιοι θα ήταν οι συμμετέχοντες κι οι συμμετέχουσες και πώς αυτό το εισόδημα θα γινόταν αντικείμενο διαχείρισης;
SF: Πολλοί μάς ζητούσαν να αναπτύξουμε ένα καθορισμένο πρόγραμμα και πάντα αντιστεκόμαστε σε αυτή την απαίτηση. Αντιλαμβανόμαστε πως, όπως η κοινωνική ασφάλιση και πολλές άλλες μορφές κοινωνικών βοηθημάτων, όλα αυτά τα προγράμματα μπορούν να οργανώνονται και να διοικούνται με πολλούς τρόπους: μπορούν να εφαρμόζονται στη βάση μέσων που ενώνουν τους ανθρώπους, που τους διαιρούν, που δημιουργούν ιεραρχίες ή τις παράγουν. Ας δούμε την περίπτωση της κοινωνικής ασφάλισης: η επεξεργασία της έγινε με τρόπο που αποκλείει από αυτήν τα πρόσωπα που είναι αφιερωμένα στο νοικοκυριό. Πρέπει να εργαστείτε για όλη τη ζωή σας, αλλά στο σπίτι δεν θα επωφεληθείτε ποτέ από την κοινωνική ασφάλιση, αν αυτό δεν συμβεί διαμέσου του συζύγου σας – και μόνο μετά από εννιά χρόνια συζυγικού βίου!
Είμαστε όλες πολύ προσεκτικές στην κοινωνική διάσταση της εξουσίας: «Απέναντι σε ποια εξουσία απευθύνουμε τις διεκδικήσεις μας;». Υπάρχουν πολλά πράγματα που ήταν για εμάς πάντα ξεκάθαρα: από τη μια μεριά έπρεπε να είναι το Κράτος και όχι οι άνδρες ως άτομα. Για εμάς, το Κράτος ήταν ο εκπρόσωπος του συλλογικού κεφαλαίου. Από την άλλη πλευρά, κάθε εργοδότης επωφελείται του γεγονότος πως ένα πρόσωπο παραμένει στο σπίτι για να εκτελέσει την οικιακή εργασία, είτε πρόκειται για άνδρες, για γυναίκες ή παιδιά. Καταλαβαίναμε πολύ καλά ότι έπρεπε να δώσουμε έμφαση στο γεγονός πως επρόκειτο για ένα μισθό για το νοικοκυριό, όχι για ένα μισθό για τις γυναίκες στο σπίτι, όχι για ένα μισθό για τις γυναίκες. Αυτή η διεκδίκηση έπρεπε να έχει τη δύναμη να καταργήσουμε την έμφυλη διάσταση της οικιακής εργασίας.
Θεωρούσαμε πως η διεκδίκησή μας θα μπορούσε να συμπληρωθεί με διάφορους τρόπους, όχι μόνο ευθέως χρηματικούς αλλά μέσω της βοήθειας στο σπίτι για παράδειγμα. Το ένα από τα επιχειρήματά μας συνίσταται στο να λέμε ότι, για τις γυναίκες, το σπίτι αποτελεί το εργοστάσιο, είναι εκεί ο χώρος της παραγωγής. Από αυτή την άποψη, εννοούσαμε ότι έπρεπε να πληρωνόμαστε με αυτή την ιδιότητα. Αλλά δεν θελήσαμε να αγωνιστούμε για τις υπηρεσίες φύλαξης παιδιών με τον ίδιο τρόπο όπως πολλές άλλες, δηλαδή θεωρώντας πως ο αγώνας για τις υπηρεσίες φύλαξης παιδιών διεξαγόταν για να μας δώσει ελεύθερο χρόνο προκειμένου να πάμε να δουλέψουμε.
Ο μισθός για την οικιακή εργασία θα μπορούσε να αποκτιέται μέσω ενός μισθού, αλλά επίσης μέσω ενός πρίσματος ενός πλήθους πλεονεκτημάτων και υπηρεσιών που συνδέονται με το γεγονός πως αυτό που εκτυλίσσεται στο σπίτι είναι κυρίως μια διαδικασία εργασίας και πως αυτοί ή αυτές που την εκτελούν πρέπει να έχουν το δικαίωμα να παίρνουν άδεια ή να απουσιάζουν από τη δουλειά τους. Δεν διαμορφώσαμε λοιπόν ποτέ μοντέλο για να εφαρμόσουμε τη διεκδίκησή μας, διότι περιμέναμε να συγκεντρώσουμε αρκετές δυνάμεις για να αρχίσουμε να φανταζόμαστε μορφές διαπραγμάτευσής και το ευρύ φάσμα των δυνατοτήτων που θα τις συνόδευε.
ΤΕ: θα ήθελα να περάσουμε σε ένα άλλο θέμα και να συγκεντρωθούμε στην πρωταρχική συσσώρευση έτσι όπως την αναπτύσσετε στο έργο σας Ο Κάλιμπαν και η μάγισσα. Ο Μαρξ μιλάει κάπως γενικά για τον τρόπο με τον οποίο ο καπιταλισμός αναπτύχθηκε και πως πραγματοποίησε την αρχική απαλλοτρίωση μέσω της κατάκτησης, της κλοπής και της δουλείας. Στο Ο Κάλιμπαν και η μάγισσα, προτείνετε μια ανάγνωση της πρωταρχικής συσσώρευσης πολύ κοντινή στην προτεινόμενη από το Μαρξ, αλλά η οποία συνεπάγεται, επίσης, μεγάλες διαφορές. Θα μπορούσατε να μας μιλήσετε περισσότερο για το θέμα αυτό;
SF: Η έννοια της συσσώρευσης είναι καταρχάς έργο του Άνταμ Σμιθ, το οποίο ξαναπαίρνει ο Μαρξ για να υπηρετήσει την επιχειρηματολογία του. Ο Μαρξ δείχνει ότι στις απαρχές του καπιταλισμού, μια αρχική περίοδος συσσώρευσης κι εγκαθίδρυσης βασικών κοινωνικών σχέσεων είναι απαραίτητη για να επιτραπεί η «εκτόξευση» του καπιταλισμού. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να διαχωριστούν οι εργαζόμενοι από τα μέσα παραγωγής.
Ο Μαρξ περιγράφει αυτή την περίοδο που προετοιμάζει την εκτόξευση του καπιταλισμού ως μια περίοδο πρωταρχικής συσσώρευσης, που είναι στην πραγματικότητα μια συσσώρευση γαιών, εργασίας και μεταλλευμάτων όπως το χρήμα. Είναι, για παράδειγμα, με αυτό τον τρόπο που μπορούμε να εξηγήσουμε την κατάκτηση της Αμερικής στον δέκατο έκτο και δέκατο έβδομο αιώνα: να παραχθεί ένα απόθεμα χρήματος που ήρθε να θρέψει τη χρηματική οικονομία. Σε έναν μεγάλο αριθμό ευρωπαϊκών χωρών, και κυρίως στη Γαλλία και στην Αγγλία, παρακολουθήσαμε μια διαδικασία περίφραξης που απαλλοτρίωσε ένα μεγάλο τμήμα των χωρικών. Αυτή η διαδικασία μετασχημάτισε τους λαούς, τους χωρικούς, τους αγρότες, τους τεχνίτες, τόσες κοινωνικές κατηγορίες έχοντας ευθεία πρόσβαση με τα μέσα (ανα)παραγωγής τους· είναι μια διαδικασία που τους μετασχημάτισε μαζικά ολοκληρωτικά στερημένους και αναγκασμένους να εργάζονται για μια μπουκιά ψωμιού.
Αυτό που υποστηρίζω στο βιβλίο μου, είναι ότι η περιγραφή που μας προσφέρει ο Μαρξ για τη διαδικασία είναι εξαιρετικά περιορισμένη. Ο Μαρξ έχει πιθανά συνείδηση της σημασίας των αποικιακών κατακτήσεων και των περιφράξεων, αλλά συσκοτίζει διαδικασίες για μένα βασικές για αυτό που θα συνιστούσε τη νέα καπιταλιστική κοινωνία.
Ο Μαρξ αδιαφορεί ειδικά για την ιστορία του κυνηγιού των μαγισσών, ενός μεγάλου πολέμου που διεξήχθηκε ενάντια στις γυναίκες κατά τη διάρκεια του οποίου εκατοντάδες κι εκατοντάδες γυναικών συνελήφθησαν, βασανίστηκαν, κάηκαν σε δημόσιο χώρο. Ο Μαρξ δεν θίγει, επίσης, το ρόλο των νομοθεσιών ενάντια στην αντισύλληψη και τον έλεγχο πάνω στη «βιολογική» αναπαραγωγή ή ακόμα πάνω στη νομοθεσία που διαμόρφωσε ένα καινούριο μοντέλο της οικογένειας, έναν καινούριο τύπο κοινωνικών σχέσεων σεξουαλικότητας. Aυτά τα μέτρα τοποθέτησαν το σώμα των γυναικών υπό την επίβλεψη του Κράτους. Αυτό που είδαμε να γεννιέται με την ανάπτυξη του καπιταλισμού υπήρξε μια πολιτική που είχε, στο εξής, στο επίκεντρο το σώμα των γυναικών και την τεκνοποιία ως βασικές όψεις της παραγωγής της εργατικής δύναμης. Με μια έννοια, η ανάπτυξη του καπιταλισμού μετέτρεψε το σώμα των γυναικών σε μηχανές παραγωγής εργατών, κάτι που εξηγεί γιατί αυτοί οι σκληροί και ολέθριοι νόμοι ενάντια στις γυναίκες τέθηκαν σε εφαρμογή εκεί όπου η θανατική ποινή είχε επιβληθεί για να τιμωρεί κάθε μορφή άμβλωσης.
Αυτό που προσπάθησα να δείξω στο Ο Κάλιμπαν και η μάγισσα, είναι ότι υπάρχει μια άλλη ιστορία η οποία πρέπει να γραφτεί: μια ιστορία που δεν είναι μόνο αυτή της διαδικασίας παραγωγής, αλλά αυτή του μετασχηματισμού της διαδικασίας αναπαραγωγής της εργατικής δύναμης. Είναι μια ιστορία, που αντιμετωπίζει το Κράτος ως ένα Κράτος σε πόλεμο ενάντια στις γυναίκες, που καταστρέφει τη δύναμη των γυναικών για να τις μειώσει στην κατάσταση εργαζομένων που δεν πληρώνονται.
Aυτή είναι η ιστορική εργασία που διεξήγαγα και η οποία δεν περιορίζεται στο να προσθέσει στοιχεία σε αυτό που ήταν ήδη γνωστό για την ίδια περίοδο, αλλά αποβλέπει με έναν τρόπο στο να ορίσει εκ νέου αυτό που είναι ο καπιταλισμός και αναρωτιέται ποιες είναι οι συνθήκες αναπαραγωγής της καπιταλιστικής κοινωνίας. Γράφοντας αυτή την ιστορία, επεξεργάστηκα ένα θεωρητικό διάβημα το οποίο στη συνέχεια ανέπτυξα για να αναλύσω της αναδόμηση της παγκοσμιοποιημένης οικονομίας.
Silvia Federici
ΤΕ: Στο έργο σας Ο Κάλιμπαν…., επικαλείστε το κυνήγι των μαγισσών και επεκτείνετε τον προβληματισμό του Μαρξ σχετικά με την πρωταρχική συσσώρευση, αλλά δείχνετε να επανεξετάζετε εξίσου τις κατηγορίες αυτού που συσσωρεύθηκε. Επικαλείστε τη γη, τη δουλειά, το χρήμα αλλά μελετάτε εξίσου τη γνώση και ειδικά τη γνώση των γυναικών που συνδέεται με τα μέσα αντισύλληψης και πώς πραγματοποιήθηκε η αποστέρηση αυτής της γνώσης που αφορούσε τα σώματά μας και τα μέσα μας για να αναπαραγόμαστε και να δημιουργούμε οικογένειες όπως το επιθυμούσαμε.
SF: Πράγματι! Εάν επιχειρήσουμε να ξανασκεφτούμε την πρωταρχική συσσώρευση, μπορούμε έπειτα να σκεφτούμε πολλαπλές περιφράξεις: όχι μόνο την περίφραξη των γαιών αλλά εξίσου την περίφραξη των σωμάτων. Όταν ξαναβρίσκεστε τρομοκρατημένη στο σημείο που δεν μπορείτε πλέον να έχετε έλεγχο στα μέσα αναπαραγωγής σας, στη σεξουαλική σας ζωή, είστε πραγματικά αποστερημένη (περιφραγμένη) από το σώμα σας. Μπορούμε να μιλήσουμε για περίφραξη της γνώσης με δεδομένο ότι, για παράδειγμα, υπήρξε μια πραγματική επίθεση ενάντια στα μέσα που οι γυναίκες χρησιμοποιούσαν για να ελέγχουν την τεκνοποιία. Οι γυναίκες μετέδωσαν μια γιγάντια ποσότητα γνώσης –σήμερα, θα είχε κανείς την τάση να είναι λίγο σκεπτικός για κάποιες από αυτές τις τεχνικές, αλλά δεν υπάρχει αμφιβολία πως μεγάλος αριθμός μεταξύ αυτών μεταδόθηκε από γενιά σε γενιά. Όσο με αφορά, αυτό στο οποίο έχω αντίρρηση με την ανάλυση του Μαρξ – όσο σημαντική κι αν είναι η ανάλυσή του– είναι η περιορισμένη σύλληψη του είδους της αποστέρησης που χρειάστηκε για τη δημιουργία του σύγχρονου προλεταριάτου.
AS: Ένα από τα πράγματα στα οποία αναφέρεστε στο έργο σας, Revolution at Point Zero, συνίσταται σε μια κάποια κριτική μαρξιστικών ή, έστω, αντικαπιταλιστικών κανόνων. Αναρωτιόμουν εάν θα μπορούσατε να συνεχίσετε από εκεί και πέρα και εάν θα μπορούσατε να μας πείτε ποιο ρόλο παίζει η κατανόησή σας των έμφυλων όψεων του καπιταλισμού στην πολιτική σας πρακτική;
SF: Έχω την αίσθηση πως αυτό το θέμα της αναπαραγωγής είναι ουσιαστικό, όχι μόνο στην καπιταλιστική οργάνωση της εργασίας αλλά ότι είναι επίσης ουσιαστικό σε κάθε διαδικασία πραγματικά επαναστατική, σε κάθε διαδικασία σημαντικής αλλαγής της κοινωνίας. Κατά τη γνώμη μου, είναι ακόμα πιο σημαντικό σήμερα με δεδομένο ότι ούτε το Κράτος ούτε η αγορά δεν είναι σε θέση να μας αναπαράγουν. Η διάλυση του κοινωνικού κράτους εκτυλίσσεται σε όλο τον κόσμο σε τέτοιο βαθμό που αυτό μας αφήνει χωρίς κανένα στήριγμα διασφάλισης της αναπαραγωγής μας.
Υπάρχει, επίσης, μια άλλη αναγκαιότητα, που μπορείς να τη δεις στη διάσπαση μορφών κοινωνικής σύνδεσης στις καθημερινές ζωές μας και στις κοινότητές μας που προκλήθηκε από την οικονομική καταστροφή, η οποία εκτυλίσσεται εδώ και τρεις δεκαετίες. Οι μορφές οργάνωσης και οι τύποι της αλληλεγγύης που μπόρεσαν να διαμορφωθούν στη διάρκεια πολλών χρόνων δεν υπάρχουν πρακτικά πια. Είναι μια ολόκληρη διαδικασία ανακατασκευής που πρέπει να επιχειρηθεί αν θέλουμε να έχουμε τη δύναμη να αλλάξουμε τις ζωές μας, να επιβάλουμε ένα άλλο είδος κοινωνίας. Η αναπαραγωγική εργασία κι αυτή που εκτυλίσσεται στο σπίτι είναι αληθινά βασικές καθώς καθιστούν ξεκάθαρες όλες τις διακρίσεις που εφαρμόζονται για να κρατήσουν τους ανθρώπους σκλαβωμένους μέσα σε αυτή την κοινωνία, αρχίζοντας από τη διάκριση μεταξύ των γυναικών και των ανδρών, αλλά, επίσης, μεταξύ των νέων και των γέρων και τις διακρίσεις που στηρίζονται στο φυλετικό ζήτημα.
AS: Μεγάλος αριθμός ατόμων της άκρας αριστεράς, είτε τοποθετείται στον αναρχικό είτε στον μαρξιστικό χώρο, υποστηρίζουνε πως η τύχη των γυναικών τους απασχολεί, αλλά έχουν ακόμα μια ανησυχία αναφορικά με τον τόπο εργασίας. Μπορούν να είναι σύμφωνοι με μεγάλο αριθμό των επιχειρημάτων σας αλλά θα πουν πως, υπολογίζοντας τις δυνάμεις μας, θα πρέπει να επικεντρώσουμε στους χώρους παραγωγής της καπιταλιστικής παραγωγής (το εργοστάσιο) διότι είναι εκεί που παίζεται το ουσιαστικό μέρος της δυνατότητας αλλαγής. Θα ήθελα να ξέρω τι θα τους απαντούσατε;
SF: Μου φαίνεται πως αυτό που επικαλείστε εδώ αντιστοιχεί σε μια πολύ στενή θεώρηση αυτού που θα μπορούσαμε να αποκαλέσουμε πάλη των τάξεων. Στην κλίμακα της πρόσφατης ιστορίας, πολλά κινήματα που είχαν μια πραγματική επίδραση στις δεκαετίες του ’60 και του ’70 ήταν κινήματα των οποίων η βάση κινητοποίησης βρισκόταν πολύ πέρα από το εργοστάσιο. Το κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα απείχε από το να είναι κίνημα συνδεδεμένο με το εργοστάσιο. Το κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα ή το κίνημα της Μαύρης δύναμης (Black power) βρίσκονταν μακριά από κινήματα συνδεδεμένα με το εργοστάσιο. Αυτό θα έπρεπε να μας διδάξει πως υπάρχει μια δύναμη κοινότητας και πως αυτή η δύναμη δεν παίζεται μόνο στο εργοστάσιο. Με την ανάπτυξη της μορφής της επισφαλούς εργασίας και τον τύπο του εκβιασμού στον οποίο υποβάλλονται πλέον οι μισθωτοί εργαζόμενοι, φαίνεται πως οι αγώνες στους χώρους δουλειάς της έμμισθης εργασίας σπάνια είναι νικηφόροι χωρίς την υποστήριξη της κοινότητας. Αυτή η σύνδεση ανάμεσα στο εργοστάσιο και την κοινότητα ήταν ο κανόνας πριν τη δεκαετία 1930-1949 και το Νιού Ντηλ (New Deal).
Χρειαζόμαστε να ξανασκεφτούμε αυτόν τον διαχωρισμό. Μου φαίνεται πως μια από τις κεντρικές οπτικές της πάλης σήμερα είναι να δούμε τον τρόπο με τον οποίο μετασχηματίζουμε αυτό τον τύπο αναπαραγωγής που μας έχει επιβληθεί, καθώς αυτός μας αναπαράγει ως εργαζομένους κι εργαζόμενες, ως εργατική δύναμη, ως πρόσωπα προορισμένα για διαφορετικές μορφές εκμετάλλευσης. Οφείλουμε να τον μετασχηματίσουμε σε μια αναπαραγωγική δουλειά που θα μας αναπαρήγε ανάλογα με τις πραγματικές ανάγκες κι επιθυμίες μας. Να μια από τις βασικές προκλήσεις που οφείλουμε να αναδείξουμε σήμερα.
Μετάφραση από τα αγγλικά στα γαλλικά από τη Stella Magliani–Belkacem.
Μετάφραση από τα γαλλικά στα ελληνικά από τον Γιάννη Ντινιακό.
Η Σίλβια Φεντερίτσι μαζί με τον Τζωρτζ Καφφέντζη, προσκεκλημένοι της Κολλεκτίβας UndebtedWorld, μίλησαν την περασμένη Τετάρτη 19 Ιουνίου στη Θεσσαλονίκη, στη Σχολή Πολιτικών Επιστημών του ΑΠΘ, με θέμα Γυναίκες, μάγισσες, χρέος (“Women, Witches, Debt”)
Το βίντεο της εξαιρετικής διάλεξης βρίσκεται εδώ:
https://www.auth.gr/video/26894?fbclid=IwAR0EFt9S6eBLo9BBpzML5IKd-OLdZdeJpFsyybHMEuJJGiIc10N-zPoKlm8
[1] Mariarosa Dalla Costa, Potere femminile e sovversione sociale (con “Il posto delle donne” της Selma James), Marsilio, Padova, 1972.
Στη χώρα μας το έργο αυτό κυκλοφορεί με τον τίτλο Mariarosa Dalla Costa – Selma James, Η δύναμη των γυναικών και η κοινωνική ανατροπή, migada, 2018. Στη συγκεκριμένη έκδοση περιλάμβανεται και το κείμενο της Selma James “H θέση των γυναικών» και έχουν συμπεριληφθεί άρθρα της Silvia Federici. Η έκδοση αυτή περιλαμβάνει εκτεταμένους προλόγους των ελληνικών εκδοτικών ομάδων, όπου εκθέτουν αναλυτικά τη δική τους εκδοχή ανάγνωσης των κειμένων των συγγραφισσών.
[2] Για μια σύντομη αυτοβιογραφική παρουσίαση της Leopoldina Forunati βλ.. https://www.viewpointmag.com/2013/09/15/learning-to-struggle-my-story-between-workerism-and-feminism/
[3] Silvia Federici – Leopoldina Fortuntati, Il Grande Calibano: Storia del corpo social ribelle nella prima fase del capitale, Milano, Franco Angeli, 1984.
[4] Silvia Federici, Ο Κάλιμπαν και η μάγισσα: γυναίκες, σώμα και πρωταρχική συσσώρευση (μετάφραση: Ίρια Γραμμένου, Λία Γυιόκα, Παναγιώτης Μπίκας, Λουκής Χασιώτης) Αθήνα, Εκδόσεις των Ξένων, 2011.
[5] Το κείμενο της συνέντευξης βρίσκεται αναρτημένο στην ιστοσελίδα: https://www.contretemps.eu/origines-capitalisme-patriarcal-entretien-silvia-federici/?fbclid=IwAR30e79gKJj-zBp2LK695ExYLocleExdCQiXrNHO_NJrLdDsr9bg0oodsvk
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου