Η ψευδοεπιστήμη και τα deep fakes καταλαμβάνουν τα social media και μας θέτουν σε κίνδυνο

Μαριάνθη Πελεβάνη

Αναζητώντας κάποιος την «κλιματική αλλαγή» στο YouTube, αμέσως και μεταξύ των πρώτων αποτελεσμάτων θα βρει βίντεο που αρνούνται ότι υπάρχει. Μια νέα έρευνα για τη διαμόρφωση της κοινής γνώμης στο διαδίκτυο γύρω από την κλιματική αλλαγή δείχνει ότι οι αρνητές και οι συνωμοσιολόγοι έχουν πλεονέκτημα έναντι εκείνων που πιστεύουν και διακινούν τα πορίσματα της επιστήμης. Σύμφωνα με τα στοιχεία που συνέλεξαν οι ερευνητές, τα περισσότερα βίντεο του YouTube που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή αντιτίθενται στην επιστημονική ομοφωνία ότι είναι πρωτοφανής η υπερθέρμανση του πλανήτη και υπεύθυνος είναι ο άνθρωπος.

Δεν υπήρξε ποτέ περίοδος τα τελευταία 2.000 χρόνια, που οι μεταβολές της θερμοκρασίας να ήταν τόσο γρήγορες και τόσο εκτεταμένες, όσο τις τελευταίες δεκαετίες. Αυτό είναι, μεταξύ άλλων, το συμπέρασμα τριών νέων επιστημονικών μελετών που δημοσιεύθηκαν στο Nature and Nature Geoscience, και δεν αφήνουν κανένα περιθώριο αμφιβολίας.

Κι όμως…στο YouTube κυριαρχoύν η ψευδοεπιστήμη και τα fake news. Γι αυτό και η μελέτη υπογραμμίζει τον βασικό ρόλο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και ενημέρωσης στη διάδοση της παραπληροφόρησης. Και προτείνει στους επιστήμονες και τους υποστηρικτές τους να είναι πιο δραστήριοι και δημιουργικοί στην ανάπτυξη και διάδοση των ευρημάτων και των τρόπων επικοινωνίας. Αλλά το πιο σημαντικό, πρέπει να ανησυχούμε για τις συνέπειες που μπορεί να έχει η κακή μεταχείριση και διαστρέβλωση των επιστημονικών πληροφοριών στη συμπεριφορά μας, ως άτομα και ως κοινωνία.

Η πρόσφατη μελέτη του Joachim Allgaier του Πανεπιστημίου RWTH Aachen στη Γερμανία ανέλυσε το περιεχόμενο ενός τυχαίου δείγματος 200 βίντεο από το YouTube που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή. Διαπίστωσε ότι η πλειοψηφία (107) των βίντεο αμφισβητεί ότι η κλιματική αλλαγή προκλήθηκε από τον ανθρώπινο παράγοντα ή ισχυρίζεται ότι η κλιματική αλλαγή είναι συνωμοσία.

Τα βίντεο που παρουσίαζαν αυτές τις απόψεις προσέλκυσαν και προκάλεσαν τον μεγαλύτερο αριθμό απόψεων, ενώ αυτοί που διαδίδουν αυτές τις θεωρίες χρησιμοποιούν όρους όπως «γεωμηχανική» για να φανεί ότι οι ισχυρισμοί τους έχουν επιστημονική βάση.

Η κακή ενημέρωση για την υγεία

Μια άλλη επίσης κρίσιμη περιοχή που κινδυνεύει από την παραπληροφόρηση στο διαδίκτυο είναι αυτή της υγείας. Ίσως το πιο γνωστό παράδειγμα είναι αυτό του εμβολίου ιλαράς-παρωτίτιδας-ερυθράς (MMR). Παρά τις άπειρες επιστημονικές πληροφορίες σχετικά με την ασφάλεια του εμβολίου, οι ψευδείς ισχυρισμοί ότι έχει επιβλαβείς επιδράσεις έχουν εξαπλωθεί ευρέως και έχουν οδηγήσει σε πτώση των επιπέδων εμβολιασμού σε πολλές χώρες σε όλο τον κόσμο, με συχνά τραγικά αποτελέσματα.

Αλλά δεν είναι μόνο οι γνωστές θεωρίες συνωμοσίας που προκαλούν πρόβλημα. Τον Μάιο του 2018, στην επαρχία Κεράλα στην Ινδία, τουλάχιστον 17 άνθρωποι πέθαναν και πάνω από δύο χιλιάδες τριακόσιοι ασθενείς με επιβεβαιωμένα κρούσματα βρέθηκαν σε καραντίνα, από τον ιό Νίπα που προκαλεί φλεγμονή του εγκεφάλου.

Σύμφωνα με το αρμόδιο Γραφείο του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) στην Ινδία, μεταδίδεται από νυχτερίδες που τρέφονται με φρούτα, μέσω της κατανάλωσης μολυσμένου χοιρινού αλλά και της μετέπειτα επαφής μεταξύ ανθρώπων. Δεν έχει δημιουργηθεί εμβόλιο ενώ η θνησιμότητα της νόσου που προκαλεί ξεπερνά το 75%.

Ωστόσο μια αβάσιμη φήμη διαδόθηκε στο διαδίκτυο που ισχυριζόταν ότι ο ιός Νίπα εξαπλωνόταν μέσω κρέατος κοτόπουλου. Η φήμη επικαλούνταν επιστολή, η οποία διαστρεβλώθηκε, του Περιφερειακού Ιατρικού Διευθυντή και διαδόθηκε ένα μήνυμα που ισχυριζόταν ότι ο Nipah εξαπλωνόταν μέσω κρέατος κοτόπουλου. Γρήγορα μεταδόθηκε στο WhatsApp στην Κεράλα και σε γειτονικές χώρες, οι καταναλωτές μείωσαν την κατανάλωση κοτόπουλου, οι κίνδυνοι για τη δημόσια υγεία αυξήθηκαν ενώ τα εισοδήματα των τοπικών εμπόρων κοτόπουλων βρέθηκαν στο ναδίρ.

Οι επιπτώσεις της παραπληροφόρησης στην ανθρώπινη συμπεριφορά δεν πρέπει να προκαλούν έκπληξη, δεδομένου ότι γνωρίζουμε ότι η μνήμη μας είναι εύπλαστη. Η ανάμνηση των αρχικών γεγονότων μπορεί να αντικατασταθεί από νέα, ψεύτικα. Γνωρίζουμε επίσης ότι οι θεωρίες συνωμοσίας προκαλούν μια ισχυρή έλξη, καθώς δίνουν τη ψευδαίσθηση στους ανθρώπους ότι κατανοούν γεγονότα ή ζητήματα για τα οποία θεωρούν ότι δεν έχουν κανέναν έλεγχο.

Οι αλγόριθμοι της παραπληροφόρησης

Το πρόβλημα αυτό περιπλέκεται περαιτέρω από τους αλγορίθμους εξατομίκευσηςπου διέπουν τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Οι αλγόριθμοι αυτοί μας τροφοδοτούν με περιεχόμενο σύμφωνο με τις πεποιθήσεις μας και με τα μοτίβα αναζήτησής μας, συμβάλλοντας έτσι στην ενίσχυση και την αποδοχή της παραπληροφόρησης. Κάποιος, για παράδειγμα, που είναι σκεπτικιστής σχετικά με την κλιματική αλλαγή θα λαμβάνει ένα αυξανόμενο περιεχόμενο με απόψεις που την αρνούνται.

Την ίδια ώρα η ταχεία πρόοδος στις ψηφιακές τεχνολογίες διασφαλίζει ότι η παραπληροφόρηση φθάνει σε απροσδόκητες μορφές και με διαφορετικά επίπεδα πολυπλοκότητας. Η επίκληση κάποιου επιστολόχαρτου ενός υπαλλήλου ή οι λέξεις-κλειδιά για τις μηχανές αναζήτησης στο διαδίκτυο είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου.

H τεχνολογία μπορεί πλέον να χρησιμοποιηθεί για να απειλήσει το ήδη ευάλωτο σύστημα πληροφοριών και να υπονομεύσει τη δυνατότητα μιας αξιόπιστης, κοινής πραγματικότητας. Η πρόοδος στην τεχνολογία ήχου - εικόνας έχει φτάσει σε τέτοιο σημείο ώστε μπορούμε στο στόμα ενός πολιτικού που τον βλέπουμε να μιλάει να του βάλουμε -με τη φωνή του- φράσεις που ποτέ δεν έχει πει. Μετά τα fake news, ήρθαν τα Deep fakes. Τα ψεύτικα βίντεο μπορούν τώρα να δημιουργηθούν χρησιμοποιώντας τη Μηχανική Μάθηση, ένα νέο πεδίο της επιστήμης των υπολογιστών που αναπτύχθηκε από τη μελέτη της αναγνώρισης προτύπων και της υπολογιστικής θεωρίας μάθησης στην τεχνητή νοημοσύνη. Ουσιαστικά, πρόκειται για την επόμενη γενιά των ψευδών ειδήσεων, με τη συμβολή της τεχνητής νοημοσύνης και της μηχανικής μάθησης, κυρίως μέσω του γενετικού αλγόριθμου (GAN).

Πώς αντιμετωπίζουμε το πρόβλημα;

Η πρόκληση για τη λύση του προβλήματος, δηλαδή τον περιορισμό αν όχι τον τερματισμό της παραπληροφόρησης, ενισχύεται από το γεγονός ότι η απλή παροχή διορθωτικών επιστημονικών πληροφοριών μπορεί να ενισχύσει το ενδιαφέρον των ανθρώπων για τα ψεύδη. Σημαντική επίσης είναι η πρόκληση να αντιμετωπιστεί και ξεπεραστεί η αντίσταση από τις ιδεολογικές πεποιθήσεις και τις προκαταλήψεις των ανθρώπων, οι οποίες δημιουργούν κατάλληλο έδαφος για την υποδοχή της παραπληροφόρησης.

Οι εταιρείες των μέσων κοινωνικής δικτύωσης υποτίθεται ότι προσπαθούν να αναπτύξουν θεσμικούς μηχανισμούς ώστε να περιορίσουν την εξάπλωση της παραπληροφόρησης και των fake news. Απαντώντας στη νέα έρευνα, ένας εκπρόσωπος του YouTube δήλωσε: «Από τη μελέτη αυτή που διεξήχθη το 2018, έχουμε κάνει εκατοντάδες αλλαγές στην πλατφόρμα μας, έτσι τα αποτελέσματα αυτής της μελέτης δεν αντικατοπτρίζουν με ακρίβεια τον τρόπο με τον οποίο το YouTube λειτουργεί σήμερα….».

Ωστόσο, όπως αναφέρει και το δημοσίευμα του Conversation, η συνεχής προβολή της ψευδοεπιστημονικής παραπληροφόρησης στα κοινωνικά μέσα ενημέρωσης αποδεικνύει ότι αυτά τα μέτρα δεν αρκούν. Οι κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο πρέπει να αναλάβουν δράση, όπως και οι νομοθέτες, εκτιμούν οι ειδικοί. Κυρίως όμως ο κόσμος.

Παράλληλα οι επιστήμονες πρέπει να δώσουν και διαδώσουν τα εργαλεία και τις μεθόδους ενίσχυσης της ικανότητας των ανθρώπων να σκέπτονται κριτικά, ώστε να μπορούν να διακρίνουν τη διαφορά μεταξύ των πραγματικών επιστημονικών πληροφοριών και των θεωριών συνωμοσίας. Για παράδειγμα, στην περιφέρεια της Κεράλα έχει ξεκινήσει μια πρωτοβουλία για την ανάγνωση των δεδομένων σε περισσότερα από 150 δημόσια σχολεία, με σκοπό να δώσουν στα παιδιά τη δυνατότητα να κάνουν διάκριση ανάμεσα σε αυθεντικές και ψεύτικες πληροφορίες.

Οι επιστήμονες πρέπει επίσης να εμπλακούν περισσότερο στον αγώνα για να εξασφαλίσουν ότι η δουλειά τους δεν απορρίπτεται ή δεν γίνεται κακή χρήση της, όπως στην περίπτωση του όρου «γεωμηχανική» που έχει «απαχθεί» από τους αρνητές της κλιματικής αλλαγής στο YouTube.

Οι θεωρίες συνωμοσίας στηρίζονται στην προσφυγή σε δήθεν βεβαιότητες - παρότι είναι ψευδείς - ενώ η αβεβαιότητα είναι συνυφασμένη με την επιστημονική διαδικασία. Όπως στην περίπτωση της επιστημονικής συναίνεσης για την κλιματική αλλαγή, όπου ενώ το 99% των επιστημόνων του κλίματος συμφωνούν ότι οι άνθρωποι είναι υπεύθυνοι, και με συνεχείς έρευνες επιχειρούν να το τεκμηριώσουν, οι λίγοι αρνητές είναι τόσο βέβαιοι που δεν χρειάζεται να ερευνήσουν ή τεκμηριώσουν τίποτα.

Οι επιστήμονες, με βάση αυτό το παράδειγμα, πρέπει να αξιοποιήσουν όσο το δυνατόν περισσότερο αυτή τη συμφωνία και να επικοινωνήσουν με το κοινό, χρησιμοποιώντας καινοτόμες και πειστικές στρατηγικές. Αυτό περιλαμβάνει τη δημιουργία του περιεχομένου των μέσων μαζικής ενημέρωσης και κοινωνικής δικτύωσης όχι μόνο για να αλλάζουν τις πεποιθήσεις αλλά και για να επηρεάζουν τις συμπεριφορές, να ξεσηκώνουν. Διαφορετικά, οι φωνές τους, όσο και αν είναι αξιόπιστες, θα συνεχίσουν να πνίγονται από τη συχνότητα και την αγριότητα του περιεχομένου που παράγουν όσοι δεν έχουν συγκεκριμένα στοιχεία.


https://tvxs.gr/news/kosmos/i-pseydoepistimi-kai-i-parapliroforisi-tis-sta-mesa-koinonikis-diktyosis-thetoyn-oloys-m