Ο λόγος για την βιογραφία του Marcos με την υπογραφή του Nick Hench και την πολύ καλή μετάφραση της Μαρίας Στασινοπούλου. Είναι η πρώτη φορά, που μαθαίνουμε πως διαπότισε ο σαμανισμός και γενικότερα η κουλτούρα των ιθαγενών τον Marcos, γεγονός στο οποίο οφείλει μεγάλο μέρος της ιδιαιτερότητας του το κίνημα των Ζαπατίστας και το οποίο εκφράζεται και μέσω της ποιητικο-πολιτικής του γλώσσας. Φωτίζεται επίσης η σχέση ανάμεσα στις σαμανιστικές παραδόσεις της Λατινικής Αμερικής και τον μαρξισμό, η σχέση του κινήματος με την εκκλησία και η εξέλιξη ενός κινήματος που ενέπνευσε πολλά άλλα κινήματα από το κίνημα ενάντια στην παγκοσμιοποίηση μέχρι αυτό που ονομάζουμε κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία.
«Οι Ζαπατίστας αναμόχλευσαν το επαναστατικό φαντασιακό» όπως λέει στο tvxs.gr ο Μ. Μεντίνης, ο οποίος υπογράφει και τον πρόλογο του βιβλίου: «Σήμερα που ο εαυτός μας ανακυκλώνει ακατάπαυστα τη ναρκισσιστική του μιζέρια όπου σταθεί κι όπου βρεθεί, από τους εσωτερικούς του μονόλογους και τα γραφεία των ψυχολόγων μέχρι τις πόζες στο ίνσταγκραμ, χρειάζεται όσο ποτέ άλλοτε μια τέτοια ριζοσπαστική απόσυρση, μια ρήξη με τη συνήθεια και την επανάληψη, μια ρήξη με τον εαυτό μας. Ένα σημείο όπου η ατομική και κοινωνική ρήξη συναντιούνται»
Ο πρόλογος σου αλλά και η ίδια η έρευνα του συγγραφέα, αναδεικνύει τον τρόπο που επηρεάστηκε ο Μάρκος από την κουλτούρα των ιθαγενών. «Σαμάνος κι αντάρτης» γράφεις... Ο Καστανέντα μπορεί να τον αγνοούσε αλλά τελικά ο ίδιος διαποτίστηκε από την κουλτούρα αυτή;
Ο Καστανέντα συνήθιζε να προκαλεί σκόπιμα σύγχυση. Δεν μπορούμε να παίρνουμε σοβαρά τα όσα έλεγε για τον εαυτό του. Είναι πολύ πιθανό ότι ήξερε πολύ καλά ποιος είναι ο Μάρκος, αλλά δεν ήθελε να το πει. Ήταν πάγια τακτική του, άλλωστε, να μην εμπλέκεται σε πολιτικές συζητήσεις. Κρατούσε σταθερά μια αρνητική στάση απέναντι σε κάθε είδους πολιτική δράση. Ο ισχυρισμός του ήταν πως όσοι ασχολούνται με την πολιτική προσποιούνται ότι θέλουν να αλλάξουν τον κόσμο, ενώ δεν μπορούν να αλλάξουν ούτε καν τον εαυτό τους.
Ο Μάρκος όμως, πρέπει να γνώριζε την ύπαρξή του. Τα βιβλία του Καστανέντα ήταν πολύ δημοφιλή στο Μεξικό την εποχή που ο Μάρκος ήταν νέος. Και στη μετέπειτα πορεία του φαίνεται να χρησιμοποιεί συνεχώς καστανεντικά μοτίβα, όπως αυτό του σβησίματος της προσωπικής ιστορίας που είναι μια από τις θεμελιώδεις αρχές του σαμανισμού του Καστανέντα. Ακόμη και όταν οι αρχές αποκαλύπτουν με κάθε βεβαιότητα ότι το πρόσωπο πίσω από την pasamontañas είναι κάποιος Ραφαέλ Γκιγέν, ο Μάρκος συνεχίζει να δίνει διαφορετικές και αντιφατικές εκδοχές για το παρελθόν του και το ποιος είναι. Σε άλλους λέει ότι έχει να δει τους γονείς του από τα 15 του, αλλού ότι είναι 500 και κάτι χρονών (όσα και η αντίσταση των ιθαγενών από την άφιξη του Κολόμβου), αλλού ότι γεννήθηκε ένα πρωί στις αρχές της δεκαετίας του ’80 σε μια μικρή κοινότητα μέσα στη ζούγκλα και πως είναι γιος ιθαγενών.
Μπλέκει και συνυφαίνει συνεχώς εκδοχές του προσώπου που βρίσκεται πίσω από τη μάσκα με διαστάσεις της μάσκας που λέγεται Μάρκος. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι υπάρχει μια παρασυνεπής λογική εδώ ή ένας μαγικός ρεαλισμός έστω: ο Μάρκος είναι και δεν είναι αληθινός. Υπάρχει και δεν υπάρχει ταυτόχρονα. Ο Μάρκος δεν είναι σίγουρα μια περσόνα που έχουμε συνηθίσει να βλέπουμε στην ένοπλη παράδοση της Λατινικής Αμερικής. Μπορεί σε όλα τα εθνοαπελευθερωτικά κινήματα να χρησιμοποιούνταν ψευδώνυμα και συνωμοτικοί κανόνες για τις ανάγκες του αγώνα, αλλά εδώ βρισκόμαστε μπροστά σε κάτι πολύ διαφορετικό. Έχουμε να κάνουμε με μια περσόνα που διαταράσσει συστηματικά και σκόπιμα τις συντεταγμένες του εαυτού και της πραγματικότητας όπως τα γνωρίζουμε. Και φυσικά όταν μπαίνει στη ζούγκλα και αρχίζει να έρχεται σε επαφή με τον σαμανισμό των ιθαγενών, με τον ναγκουαλισμό της Τσιάπας, τα πράγματα αρχίζουν και παίρνουν άλλες κατευθύνσεις. Στις Ιστορίες του Γέρο-Αντόνιο, ο οποίος μοιάζει πολύ με μια πολιτικοποιημένη εκδοχή του Δον Χουάν του Καστανέντα, βλέπουμε μόνο μερικά μικρά θραύσματα από αυτόν τον επαναστατικό σαμανισμό.
Μπορείς να μας πεις άλλους τρόπους με τους οποίους ο Μάρκος ενσωματώνει τα στοιχεία της κουλτούρας των Ινδιάνων; Έχει σχέση ο ναγκουαλισμός με τα πολλαπλά του πρόσωπα; Ήταν ένας τρόπος να διεισδύσει στην κοινότητα;
Υπάρχουν πολλά στοιχεία. Άλλα εμφανίζονται αυστηρά εσωτερικά, εντός των κοινοτήτων, ενώ άλλα εκδηλώνονται και εξωτερικά. Πάρε το παράδειγμα της γλώσσας. Ο Μάρκος αποτελεί μία επιφάνεια (να ένα από τα «πρόσωπα» που με ρώτησες) πάνω στην οποία αρχίζει να συντίθεται ένας καινούριος λόγος που δεν μοιάζει με ό,τι ξέραμε. Από τη μία έχουμε τη γλώσσα των διανοουμένων mestizos των πόλεων: με τη λατινογενή δομή, τις μαρξιστικές προσλαμβάνουσες και με μεταμοντέρνα ακόμη στοιχεία. Από την άλλη έχουμε την προ-νεωτερική, σαμανιστική γλώσσα των ιθαγενών: με τελείως διαφορετική συντακτικο-γραμματική δομή, με άλλες τάξεις υποκειμένων και αντικειμένων· μια γλώσσα που ανταποκρίνεται στον ανιμισμό των ινδιάνικων κοινοτήτων.
Είναι αυτή η σύνθεση που χαρακτηρίζει τη φωνή που λέγεται Μάρκος, αυτήν την ιδιαίτερη ποιητικο-πολιτική πρόζα που γνωρίζουμε από τα ανακοινωθέντα του EZLN. Αλλά ναι, είναι πολλά τα στοιχεία που ενσωματώνει ο Μάρκος ή, καλύτερα, που εγγράφονται πάνω σε αυτήν την εν-εξελίξει περσόνα που φέρει το όνομα Μάρκος. Ακόμη και το να μην αποκαλύπτεις πράγματα για τον εαυτό σου είναι κάτι που το συναντάμε έντονα στους ιθαγενείς της περιοχής, για ιστορικούς λόγους. Η Ριγκομπέρτα Μεντσού από τη γειτονική Γουατεμάλα το είχε πει σε μια συνέντευξή της, ότι οι Ινδιάνοι κρύβουν τον εαυτό τους, και φυσικά δεν αποκαλύπτουν ποτέ το ναγκουάλ τους. Από εκεί δανείζεται και ο Καστανέντα τα στοιχεία του σαμανισμού του. Υπάρχουν πολλαπλές συνδέσεις και διασταυρώσεις εδώ.
Τι σημαίνει αυτή η σχέση με την ινδιάνικη κουλτούρα σε μια εποχή που αφενός για τους επαναστάτες Μαρξιστές όλα αυτά φαίνονταν παραμύθια αλλά και για τους Σαμάνους τα εργαλεία του Μαρξισμού άγνωστα;
Κοίτα, η σχέση ανάμεσα στις σαμανιστικές παραδόσεις της Λατινικής Αμερικής και τον μαρξισμό είναι αρκετά πολύπλοκη όσο και ενδιαφέρουσα. Ακόμη και σε θεωρητικό επίπεδο. Γενικά, αρκετοί Λατινοαμερικάνοι Μαρξιστές επαναστάτες, ειδικά μετά την αποτυχία του Τσε στη Βολιβία, είχαν αρχίσει να προσπαθούν να καταλάβουν καλύτερα τις μαγικές αντιλήψεις των ιθαγενών και είχαν εντυπωσιαστεί από αυτές. Ο ναγκουαλισμός ήταν αναπόσπαστο μέρος του ένοπλου αγώνα στη Γουατεμάλα. Ακόμη και σήμερα στα χωριά του βορρά μπορεί να σου διηγηθούν μια ιστορία για το πώς, για παράδειγμα, σε μία ενέδρα του στρατού, οι αντάρτες κατάφεραν να γλιτώσουν γιατί ένας σαμάνος έστειλε το ναγκουάλ του να σκοτώσει τον διοικητή. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα. Ο Ντάγκλας Μπράβο στη Βενεζουέλα, Μαρξιστής αντάρτης κι αυτός, αναφέρει ότι συμβουλευόταν έναν μάγο με το όνομα Αντρές, ο οποίος λέγεται ότι τον είχε προειδοποιήσει πολλές φορές για την ακριβή ημέρα και ώρα όπου οι αντάρτες θα δέχονταν επίθεση από τον στρατό.
Αυτά δεν είναι ευρέως γνωστά γιατί σε εμάς οι πληροφορίες για τα απελευθερωτικά κινήματα έφταναν φιλτραρισμένες μέσα από έναν εκχυδαϊσμένο υλισμό που αρνούνταν ως ιδεαλιστικές αυτές τις αντιλήψεις και τις αντιμετώπιζε ως ιδεολογία και ψευδή συνείδηση. Τα πράγματα βέβαια είναι πιο σύνθετα. Και, φυσικά, ο σαμανισμός των ιθαγενών δεν έχει να κάνει με τα σημερινά νεοφιλελεύθερα συστήματα που προσφέρονται ως λογοτεχνία αυτοβοήθειας. Δεν πρόκειται για έναν μικροαστικό βολονταρισμό που αγνοεί τη δομική καταπίεση και θέλει το σύμπαν να συνωμοτεί για να ικανοποιηθεί η ναρκισσιστική επιθυμία του. Μόνο μέσα από τους Ντελέζ και Γκουαταρί μπορούμε να αντιληφθούμε τι ακριβώς συμβαίνει με τη μαγεία ως διαδικασία γίγνεσθαι και προσέγγισης των πολλαπλών διαστρωματώσεων της πραγματικότητας - οι οποίοι, παρεμπιπτόντως, αναφέρονται ρητά στον Καστανέντα στα Χίλια Πλατώματα.
Στην Τσιάπας, είναι αλήθεια ότι αρκετοί Μαρξιστές είχαν επιχειρήσει να οργανώσουν τον ντόπιο πληθυσμό χωρίς ιδιαίτερη επιτυχία, λόγω του ότι αδιαφορούσαν για το κοσμολογικό οικοδόμημα των ιθαγενών, για τον τρόπο που οι γλώσσες τους δομούσαν την πραγματικότητα κτλ. Η ινστρουχτορίστικη προσέγγιση που ήθελε τους Μαρξιστές να αφυπνίζουν τους Ινδιάνους και να τους εμφυσούν ταξική συνείδηση δεν λειτουργούσε. Οι Ινδιάνοι τους απομόνωναν, δεν τους εμπιστεύονταν. Οι ιθαγενείς σε όλη τη Λατινική Αμερική έχουν έναν δικό τους τρόπο να επικοινωνούν την ιστορία τους και τις συνθήκες της ζωής τους, κάτι που οι Μαρξιστές δεν μπορούσαν να αντιληφθούν. Ο Μάρκος, όμως, μπαίνει στη ζούγκλα έχοντας μελετήσει προσεκτικά την ιστορία των απελευθερωτικών κινημάτων της Λατινικής Αμερικής.
Ξέρει για την αποτυχία του Τσε να κερδίσει την εμπιστοσύνη των Αϊμάρα και των Κέτσουα, γνωρίζει την εμπειρία του Επαναστατικού Στρατού των Φτωχών στη γειτονική Γουατεμάλα, έχει διαβάσει τον Ρολάνδο Μοράν, τον Μάριο Παγιέρας. Αλλά, βέβαια, συνέβαινε και το αντίθετο. Αρκετοί ιθαγενείς, ακτιβιστές, κατηχητές και σαμάνοι, είχαν αρχίσει να πολιτικοποιούνται πολύ πριν φτάσει ο Μάρκος στην περιοχή. Αρκετοί σαμάνοι είχαν αρχίσει να προσαρμόζουν το κοσμολογικό σύστημα των Μάγια στις ανάγκες της πολιτικής δράσης και να έχουν μια πιο μαρξίζουσα αντίληψη της κατάστασής τους, όπως συνέβαινε και με τους κατηχητές της Ιθαγενικής Θεολογίας. Έτσι άρχισαν να δημιουργούνται άλλου τύπου συνδέσεις ανάμεσα στους εμπλεκόμενους και να διανοίγονται άλλες προοπτικές και άλλες δυνατότητες. Είναι μια διαδικασία όπου ο μαρξισμός και ο ναγκουαλισμός μολύνουν ο ένας τον άλλον.
Έχει γραφτεί ότι το συγκεκριμένο βιβλίο είναι το πιο πλήρες και αντικειμενικό από όλα όσα έχουν ασχοληθεί με τον Μάρκος. Γιατί;
Είναι αρκετά πλήρες, είναι αλήθεια, βασίζεται σε μεγάλη αρχειακή έρευνα. Κατά πόσο είναι αντικειμενικό, αυτό είναι συζητήσιμο για να είμαι ειλικρινής. Σίγουρα, αν το συγκρίνεις με άλλα βιβλία και βιογραφίες του Μάρκος που γράφτηκαν με σκοπό να πλήξουν τους Ζαπατιστας, η βιογραφία του Henck δίνει στοιχεία που επιτρέπουν στον αναγνώστη να σχηματίσει πολύ καλή και ισορροπημένη εικόνα για τα γεγονότα στην Τσιάπας, τη ζωή του Μάρκος και την πολιτική κατάσταση στο Μεξικό.
Προσωπικά, το σημείο στο οποίο διαφωνώ με τον Henck είναι αυτή η πλήρης και εμπεριστατωμένη ταυτοποίηση του Μάρκος πριν από τη ζούγκλα, πριν γίνει Μάρκος. Φυσικά, από τη στιγμή που η κυβέρνηση αποκαλύπτει την ταυτότητα του, αρχίζουν να προκύπτουν πολλά στοιχεία για το παρελθόν του, αλλά ο Ηenck τα συνθέτει όλα αυτά σε μια ενιαία αφήγηση για τη ζωή του Ραφαέλ Γκιγέν. Ενώ ο Μάρκος αρνείται την ταυτοποίησή του και ακολουθεί μια γραμμή διαφυγής, απεδαφικοποιείται, θα λέγαμε στα ντελεζο-γκουαταρικά, ο Henck επανεγκαθιστά μια ταυτότητα, προσδένει τον Μάρκος πίσω στο παρελθόν του, τον επανασυνδέει με την προσωπική του ιστορία, ανάγει την περσόνα Μάρκος στην προσωπική ιστορία του ανθρώπου που βρίσκεται πίσω από τη μάσκα. Υπάρχει ένα πρόβλημα εδώ σίγουρα, αυτή η ταυτοποιητική λογική είναι μια λογική των μηχανισμών του κράτους.
Ο Μάρκος αμφισβητήθηκε από κάποιους γιατί ήταν ηγέτης του κινήματος ενώ δεν ήταν ιθαγενής. Πως όμως κατάφερε ένας μη ιθαγενής να δημιουργήσει ένα τέτοιο κίνημα. Πως έπεισε τον λαό της Τσιάπας;
Ε, ξέρεις πως είναι αυτά. Η παρουσία του Μάρκος και των Ζαπατίστας ενόχλησε πολύ. Άρχισαν να τον κατηγορούν για ό,τι μπορείς να φανταστείς ώστε να τον πλήξουν. Ο δεξιός Τύπος και τα site της εποχής βρίθουν κατηγοριών, φημών και παραπληροφόρησης: ότι δεν ήταν ιθαγενής και απλώς χρησιμοποιούσε τους «αγράμματους» ιθαγενείς για ίδιον όφελος, ότι ήταν ομοφυλόφιλος, ότι εκμεταλλευόταν τις κοινότητες για να κοιμάται με νεαρές Ινδιάνες, ότι ήταν σεξιστής, ότι ήταν αυταρχικός, ότι έβγαζε λεφτά από τις κοινότητες.
Ένα πλήθος από κατηγορίες προς όλες τις κατευθύνσεις και για όλες τις προτιμήσεις. Ακόμη και ο Ζίζεκ του έχει επιτεθεί με περίσσια ειρωνεία και χωρίς καμία αίσθηση αλληλεγγύης, γιατί η πολιτική αντίληψη του Μάρκος δεν ταιριάζει με τον Λενινισμό του Ζίζεκ. Αλλά για να έρθω στην ουσία του ερωτήματός σου, η πραγματικότητα είναι πιο σύνθετη. Δεν δημιουργεί ακριβώς ο Μάρκος το κίνημα. Παίζει σίγουρα καταλυτικό ρόλο στο να εδραιωθεί ο EZLN, όμως προϋπάρχουν πράγματα πολύ πριν φτάσει εκείνος στην Τσιάπας. Υπάρχει η παρακαταθήκη των αδερφών Γιάνες που ξεκίνησαν το αντάρτικο στην Τσιάπας, υπάρχουν αρκετοί ιθαγενείς που είναι ήδη πολιτικοποιημένοι και ριζοσπαστικοποιημένοι, υπάρχουν αγροτικές οργανώσεις και συνδικάτα, υπάρχει η παράδοση της Ιθαγενικής Θεολογίας και ο σημαντικός ρόλος της επισκοπής του Σαν Κριστόμπαλ στην οργάνωση των κοινοτήτων. Είναι λάθος να θεωρούμε το κίνημα των Ζαπατίστας ως το αποτέλεσμα της χαρισματικής προσωπικότητας του Μάρκος, κατασκευάζουμε άλλον έναν ήρωα για επαναστατική κατανάλωση.
Και εδώ ερχόμαστε στα όσα συμβαίνουν ανάμεσα στη στιγμή που ο Μάρκος λαμβάνει τον τίτλο του Υποδιοικητή, κάπου το 1986 αν θυμάμαι καλά, και τη στιγμή που κάνει το ντεμπούτο του στην παγκόσμια σκηνή το 1994, σωστά;
Ακριβώς, αυτό το μεσοδιάστημα είναι το πιο σημαντικό. Βλέπουμε να συντελούνται απίστευτες μεταλλάξεις και διεργασίες στον υφαντικό ιστό της πραγματικότητας της περιοχής. Γλωσσικές και ιδεολογικές προσμίξεις, συμμαχίες, συγκρούσεις, αποσχίσεις από πολιτικά κόμματα, ρήξη με τις παραδόσεις και τα έθιμα κτλ. Αλλά όλα κινούνται προς την ίδια κατεύθυνση, την οργάνωση ενός επαναστατικού στρατού για την έναρξη ενός πολέμου ενάντια στην κυβέρνηση. Είναι μια απίστευτα αργή διαδικασία, όλα γίνονται με πολύ υπομονή, ριζώνουν καλά, δένουν σφιχτά μεταξύ τους. Ακόμη και η εκκλησία, που είχε διαφωνίες ως προς την έναρξη του πολέμου, δεν προδίδει τους αντάρτες και συμπαρασύρεται από το επαναστατικό ρεύμα, συμμετέχει σ’ αυτό.
Το βιβλίο αναφέρεται σε αυτήν τη σχέση της εκκλησίας με το κίνημα των Ζαπατίστας, πως είναι αυτή η σχέση;
Έχει περάσει από πολλές διακυμάνσεις. Ο Henck δίνει μια πολύ καλή και σφαιρική εικόνα. Σίγουρα, παρά τις εντάσεις που υπήρχαν για τον έλεγχο των κοινοτήτων και τις διαφωνίες πάνω σε διάφορα θέματα, η σχέση δεν θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως κακή σε καμία περίπτωση. Η θεολογία της απελευθέρωσης που πρέσβευε ο επίσκοπος Ρουίς (για την ακρίβεια αυτό που εσωτερικά στις κοινότητες ονομάζεται «ιθαγενική θεολογία») βοήθησε πάρα πολύ τους αντάρτες, τόσο με υποδομή αλλά και με έμψυχο υλικό. Πολλά σημαντικά μέλη των Ζαπατίστας είχαν στενές σχέσεις με την εκκλησία ή ήταν ακόμη και κατηχητές. Και μετά την εξέγερση του 1994, οι κατηχητές βοηθούσαν πολύ στη διατήρηση του επαναστατικού πνεύματος στις κοινότητες. Ο ρόλος του επισκόπου Σαμουέλ Ρουίζ ήταν σημαντικός και συχνά αποκαλούταν Comandante Σαμουέλ. Το όνομα ΜΑRCOS έχει θεωρηθεί συχνά, και εντός των κοινοτήτων, ότι δεν είναι απλώς ένα όνομα, ότι σημαίνει κάτι πολύ περισσότερο, ακριβώς επειδή ο Μάρκος είναι κάτι πέρα από το άτομο πίσω από τη μάσκα. Μία, λοιπόν, από τις εκδοχές για τη σημασία του, το ήθελε να είναι το ακρώνυμο των λέξεων Μovimiento Armado Revolucionario Comandado por el Obispo Samuel (δηλαδή: Ένοπλο Επαναστατικό Κίνημα διοικούμενο από τον επίσκοπο Σαμουέλ). Όσο απίθανο και αστείο κι αν είναι, παρ’ όλα αυτά συλλαμβάνει κάτι από τον σημαντικό ρόλο του επισκόπου στα όσα συνέβαιναν στην Τσιάπας.
Στο βιβλίο βλέπουμε το κίνημα όπως εξελίσσεται μέσα στον χρόνο, το πως επηρεάζεται από τις πολιτικές συνθήκες στο Μεξικό αλλά και τις διεθνείς όπως η πτώση του τείχους. Ποιες είναι οι πιο χαρακτηριστικές περίοδοι, έτσι όπως καταγράφονται;
Κοίτα, μετά την εξέγερση του 1994, ο χρόνος κυλάει γρήγορα και τα γεγονότα διαδέχονται το ένα το άλλο: πόλεμος, ειρηνευτικές συνομιλίες, εκλογές, η πτώση του PRI από την εξουσία, οι διάφορες συγκεντρώσεις στη ζούγκλα με ακτιβιστές από όλον τον κόσμο, αργότερα οι Ζαπατοπορεία προς την πόλη του Μεξικού, κτλ. Είναι όλα μέσα στο βιβλίο. Αυτό που έχει πολύ ενδιαφέρον, κατά τη γνώμη μου, είναι τα όσα συμβαίνουν πριν την εξέγερση του 1994, όσο αυτοί οι «τρελοί» βρίσκονται μέσα στη ζούγκλα και τα Los Altos και προετοιμάζονται για πόλεμο.
Η μία απογοήτευση διαδέχεται την άλλη, πρόκειται για πραγματική καταστροφή: το Σοβιετικό μπλοκ και ο υπαρκτός σοσιαλισμός καταρρέουν· το 1990 οι Σαντινίστας στη Νικαράγουα χάνουν τις εκλογές· το 1992 οι αντάρτες του Σαλβαδόρ υπογράφουν συμφωνία ειρήνης με την κυβέρνηση και οι αντάρτες της Γουατεμάλας οδεύουν προς την ίδια κατεύθυνση· ηγετικά στελέχη άλλων αντάρτικων ομάδων της Λατινικής Αμερικής, όπως ο Αμπιμαέλ Γκουσμάν, έχουν δολοφονηθεί ή βρίσκονται στη φυλακή· και η Κούβα βρίσκεται σε αγαστή συνεργασία με τον κυριότερο εχθρό των Ζαπατίστας, την κυβέρνηση του Μεξικού και τον πρόεδρο Κάρλος Σαλίνας. Μπορούμε να φανταστούμε πώς φαίνονταν όλα αυτά στους αντάρτες. Ο κόσμος άλλαζε ταχύτατα, τα απελευθερωτικά κινήματα ήταν σε ελεύθερη πτώση, εξανεμιζόταν όλο το υποστηρικτικό περιβάλλον. Και παρ’ όλα αυτά, εκείνοι αποφασίζουν να συνεχίσουν, μόνοι τους, με καθαρή τόλμη. Υπάρχει ένα έντονο, και απαραίτητο, βολονταριστικό στοιχείο εδώ, ένας γκεβαρισμός που δεν λαμβάνει και πολύ υπόψη το αν οι συνθήκες είναι ώριμες ή όχι.
Γιατί το κίνημα αυτό δεν γέννησε αντίστοιχα κινήματα αλλού;
Είναι λίγο πιο σύνθετο. Σίγουρα δεν έδωσε ένα συγκεκριμένο μοντέλο δράσης ή διακυβέρνησης, ένα μοντέλο που θα μπορούσε να μεταλαμπαδευτεί σε άλλα μέρη με έναν συγκεκριμένο τρόπο, όπως συνέβη, λόγου χάρη, με την Κουβανική Επανάσταση. Ένας λόγος είναι ότι ο EZLN εγκατέλειψε πολύ γρήγορα τις αξιώσεις για μια ένοπλη κατάληψη της εξουσίας, δεν είχε τα μέσα άλλωστε, και τοποθετήθηκε χωρίς αυστηρές συντεταγμένες εντός του πολιτικο-ιδεολογικού πεδίου, γεγονός που επέτρεπε πολλαπλές αναγνώσεις και ταυτίσεις από διαφορετικές πολιτικές ομάδες ή ομάδες πολιτών. Οι Ζαπατίστας όμως πυροδότησαν, έδωσαν ώθηση και ενέπνευσαν πάρα πολλά κινήματα, τόσο στη Λατινική Αμερική (στη Βραζιλία, στη Βολιβία κτλ.) όσο και στις Ηνωμένες Πολιτείες και την Ευρώπη, από το κίνημα ενάντια στην παγκοσμιοποίηση μέχρι αυτό που ονομάζουμε κοινωνική και αλληλέγγυα οικονομία. Οι Ζαπατίστας αναμόχλευσαν το επαναστατικό φαντασιακό.
Σήμερα ποια είναι η κατάσταση και τι έχει αφήσει ως παρακαταθήκη;
Θα μας μιλήσουν οι ίδιοι για όλα αυτά, τώρα που θα έρθουν στην Ελλάδα.
Τώρα, για την παρακαταθήκη, θα σου πω δύο πράγματα με πολύ γενικούς όρους, και εν συντομία, για να μη γίνει η συνέντευξη σεντόνι. Το ένα είναι η παρακαταθήκη της σκληρής, υπομονετικής δουλειάς. Για δέκα και πλέον χρόνια οι Ζαπατίστας προετοιμάζονταν στη σιωπή, οργάνωναν τις κοινότητές τους, ενίσχυαν τις δομές τους, προσπερνούσαν διαχωρισμούς και ιδεολογικές διαφορές και έχτιζαν σταδιακά μια συνεννόηση με έναν κοινό σκοπό. Συνωμοτούσαν, για να το πούμε απλά. Οι Ζαπατίστας αντιπροσωπεύουν μια ριζοσπαστική απόσχιση από την κατάσταση ως είχε. Αυτό δεν σημαίνει ότι τα παλιά στοιχεία εξαφανίζονται εντελώς, αλλά η ρήξη που συντελείται δίνει σε αυτά τα στοιχεία άλλη πνοή, άλλη δυναμική, παύουν να έχουν τη λειτουργία που είχαν. Είναι ένα τεράστιο μάθημα. Η παρακαταθήκη των Ζαπατίστας είναι ένα πέρασμα από τη συνωμοσιολογία στη συνωμοσία.
Το δεύτερο έχει να κάνει με τις προσωπικές πορείες των όσων εμπλέκονται στα τεκταινόμενα. Εμείς συζητάμε συνήθως μόνο για τον Μάρκος, αλλά ήταν πάρα πολλοί αυτοί που άφησαν στην κυριολεξία τα πάντα για να αφιερωθούν στο κίνημα. Αλλά έστω και έτσι, ας πάρουμε τον Μάρκος ως μια μορφή που συμπυκνώνει όλες αυτές τις ατομικές πορείες. Ο Μάρκος αποσχίζεται από τον εαυτό του ως έχει και την πραγματικότητά του, αρνείται να τα αναπαράγει, κόβει δεσμούς, συνήθειες, εγκαταλείπει βαλτωμένα ρεπερτόρια πολιτικής δράσης, αποσχίζεται. Επιλέγει μια γραμμή διαφυγής μαζί με άλλους και την πάει μέχρι τέλους. Αρνείται να αναπαράγει τον εαυτό του και την πραγματικότητά του ακόμη κι αν αυτή η αναπαραγωγή φέρει ένα προοδευτικό ή φιλανθρωπικό πρόσημο. Αυτό είναι σαν την ασπιρίνη, έχει πει σε μια συνέντευξη, που καταπραΰνει τον πόνο για λίγο αλλά δεν θεραπεύει τις αιτίες της ασθένειας. Αυτή είναι η παρακαταθήκη του Μάρκος για μένα.
Σήμερα που ο εαυτός μας ανακυκλώνει ακατάπαυστα τη ναρκισσιστική του μιζέρια όπου σταθεί κι όπου βρεθεί, από τους εσωτερικούς του μονόλογους και τα γραφεία των ψυχολόγων μέχρι τις πόζες στο ίνσταγκραμ, χρειάζεται όσο ποτέ άλλοτε μια τέτοια ριζοσπαστική απόσυρση, μια ρήξη με τη συνήθεια και την επανάληψη, μια ρήξη με τον εαυτό μας. Ένα σημείο όπου η ατομική και κοινωνική ρήξη συναντιούνται.
Στην Ελλάδα οι "νεοφιλελεύθεροι" χρηματοδοτούνται από το κράτος. Εμείς... από εσάς! Στήριξε την ανεξαρτησία του tvxs.gr, κάνοντας κλικ εδώ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου