Διαφυγή από τη μισθωτή εργασία –που εξαντλεί, αποχαυνώνει και είναι βαρετή– με τη δημιουργία προσωπικής επιχείρησης; Η ιδέα γοητεύει, ιδίως στους κύκλους των στελεχών. Και έτσι, ένα μέρος τους επαναπροσανατολίζει την καριέρα του για να προσφέρει… «επαγγελματικό επαναπροσανατολισμό». Μια πολλά υποσχόμενη, αλλά εύθραυστη αγορά.
Anne Jourdain
«Ξαναβρείτε νόημα στη δουλειά», «(Ξανα)δώστε νόημα στην επαγγελματική ζωή σας», «Στραφείτε προς μια δουλειά που έχει νόημα για εσάς»… Μετά την πανδημία της Covid-19, ενόσω έχει ξεσπάσει το κύμα της «μεγάλης παραίτησης» και οι επικρίσεις για τις bullshit jobs («ανούσιες δουλειές») έχουν γίνει κοινός τόπος, αφθονούν οι προσφορές που απευθύνονται σε προβληματισμένους υπαλλήλους. Όλο και περισσότερες εταιρείες προσφέρουν υποστήριξη στην επαγγελματική μετάβαση ή τον επαγγελματικό επαναπροσανατολισμό στελεχών που έχουν χάσει πια την πίστη στη δουλειά τους, πλήττουν, εξαντλούνται ή χάνουν την ελπίδα ότι θα συνεχίσουν να αναρριχώνται στις βαθμίδες της ιεραρχίας. Προκειμένου να βοηθηθούν να βρουν «τη δουλειά των ονείρων τους», η γκάμα των υπηρεσιών περιλαμβάνει κυρίως επαγγελματική καθοδήγηση (coaching) –1.500 με 4.000 ευρώ για δέκα περίπου συνεδρίες δουλειάς με τον εαυτό τους.
Παρ’ όλο που οι περισσότεροι καθοδηγητές (coach) είναι αυτοαπασχολούμενοι, ορισμένοι προσφέρουν τις υποστηρικτικές υπηρεσίες τους στους κόλπους μεγαλύτερων εταιρειών ή νεοφυών επιχειρήσεων, οι οποίες σήμερα τείνουν να διαμορφώσουν τη γαλλική αγορά, όπως η Chance, η Garance & Moi ή η Primaveras. Διότι η αναζήτηση «νοήματος» αποτελεί τόσο προσδοκία όσο και προϊόν και σήμερα αποτελεί το αντικείμενο μιας ευρύτατης εμπορευματοποίησης. Η αλλαγή επαγγελματικού προσανατολισμού διαθέτει τις ψηφιακές πλατφόρμες της –όπως τη Je-change-de-métier.com– και τα podcast της –όπως τα «Trouver sa voie», «J’peux pas j’ai business» ή «Maintenant j’aime le lundi» (1). Το 2014, ο όμιλος AEF info (2) –του οποίου πρόεδρος είναι ο Ρεϊμόν Σουμπί, πρώην κοινωνικός σύμβουλος του Νικολά Σαρκοζί στο μέγαρο Ελιζέ– οργάνωσε την έκθεση με τίτλο «Nouvelle Vie Professionnelle» («Νέα Επαγγελματική Ζωή»), την πρώτη εκδήλωση αφιερωμένη αποκλειστικά στην αλλαγή σταδιοδρομίας.
Και οι coaches; Από πού προέρχονται; Ποιοι είναι; Πρώην στελέχη –που επίσης άλλαξαν σταδιοδρομία μετά από επαγγελματικές δυσκολίες– αποτελούν την πλειοψηφία τους. Το coaching, βασισμένο στις αξίες του αλτρουισμού και της ενσυναίσθησης, μερικές φορές συσχετίζεται με το care («φροντίδα», «ενδιαφέρον»). Αυτή η ιδέα εξηγεί γιατί, μεταξύ των ειδικευμένων επαγγελματιών της επαγγελματικής μετάβασης, το 82% είναι γυναίκες (3). Δηλώνουν ότι εκτιμούν την ευελιξία που σχετίζεται με το καθεστώς του ελεύθερου επαγγελματία και τονίζουν το τέλος της μισθολογικής υποταγής. Στις διαφημίσεις τους, ιδίως στο Διαδίκτυο, οι coaches συχνά προβάλλουν τη δική τους πορεία ως παράδειγμα. Υποτίθεται ότι η επιτυχία της δικής τους αλλαγής σταδιοδρομίας τούς νομιμοποιεί να παρέχουν συμβουλές σε άλλους υποψήφιους για επαγγελματικό επαναπροσανατολισμό. Και, συχνά, λειτουργεί η μιμητική προβολή: πολλά άτομα που έχουν δεχθεί coaching τελικά ανακαλύπτουν την έφεσή τους για την καριέρα του coach.
Οι παράγοντες της αγοράς του επαγγελματικού επαναπροσανατολισμού σχεδόν ομόφωνα παρουσιάζουν τις υπηρεσίες ενός coach ως απαραίτητο στοιχείο για την επιτυχία στη διαφοροποίηση της σταδιοδρομίας. Τον Απρίλιο του 2023, στην ιστοσελίδα της «έκθεσης επαγγελματικού επαναπροσανατολισμού για γυναίκες» με την ονομασία «Profession’L», διαβάζαμε: «Μια επαγγελματική εξέλιξη είναι μια απόφαση που δεν λαμβάνεται μόνη της. (…) Ενώ την σκέφτεστε, μπορεί να αισθανθείτε δικαιολογημένους φόβους, να βάλετε μόνη σας φρένο στον εαυτό σας. Η κατάλληλη υποστήριξη μπορεί να σας βοηθήσει να το λύσετε και να προχωρήσετε». Η επαγγελματική καθοδήγηση αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την επένδυση σε κάποια κατάρτιση και 0 φορέας της μπορεί ακόμα και να παράσχει την κατάρτιση αυτή. Πράγματι, οι εταιρείες coaching για επαγγελματική μετάβαση αναλαμβάνουν τον ρόλο του μεσάζοντα για τις εταιρείες κατάρτισης –όταν δεν επιδιώκουν να τις υποκαταστήσουν (4).
Με την έναρξη ισχύος του νόμου της 5ης Σεπτεμβρίου του 2018 για την ελευθερία επιλογής επαγγελματικού μέλλοντος, και προκειμένου να λάβουν χρηματοδότηση των υπηρεσιών τους από τον Προσωπικό Λογαριασμό Κατάρτισης (compte personnel de formation, CPF), πολλοί coaches και όλες οι νεοφυείς επιχειρήσεις επαγγελματικού επαναπροσανατολισμού έχουν δώσει στην υποστήριξη που παρέχουν τον χαρακτηρισμό «αξιολόγηση δεξιοτήτων» ή «μαθήματα κατάρτισης που επικυρώνονται από πιστοποίηση» –αν και οι διαφημιστικοί κατάλογοί τους διαφοροποιούν με σαφήνεια εκείνο που προσφέρουν από τη κανονική κατάρτιση ή από τις γενικές αξιολογήσεις δεξιοτήτων, οι οποίες είναι πιο τεχνικές και ο ανθρώπινος παράγοντας μεσολαβεί λιγότερο. Σκοπός είναι να αποκομίσουν κέρδος από το μάννα του CPF, δηλαδή περισσότερα από 2 δισεκατομμύρια ευρώ δημοσίων δαπανών ετησίως, σύμφωνα με το γαλλικό Ελεγκτικό Συνέδριο (5).
Τελικά, οι coaches είναι πολύ εξαρτημένοι ανεξάρτητοι επαγγελματίες
Ένας άλλος δημόσιος μηχανισμός συμμετέχει και εκείνος έμμεσα στην ανάπτυξη της ίδιας αγοράς. Στην προηγούμενη φάση της ζωής τους ως μισθωτοί, οι coaches έχουν συχνά συσσωρεύσει δικαιώματα ανεργίας, τα οποία ενεργοποιούν όταν δημιουργούν τη δική τους επιχείρηση, προκειμένου να αντιμετωπίσουν τα αβέβαια πρώτα βήματα της οικονομικής δραστηριότητάς τους. Αυτός ο χρηματικός πόρος παίζει καθοριστικό ρόλο στην απόφαση για την έναρξη της επιχείρησής τους και συμβάλλει στην αύξηση της προσφοράς, αλλά υποστηρίζει και τη ζήτηση. Ένας coach εξέφραζε εκ βήματος τη χαρά του γι’ αυτό κατά την εκδήλωση της έκθεσης «Νέα Επαγγελματική Ζωή» του 2021: «Σήμερα πάντως, με τη δημόσια υπηρεσία απασχόλησης (Pôle emploi), βρισκόμαστε σε μια κοινωνία που υποστηρίζει σθεναρά τις επαγγελματικές μεταβάσεις».
Δημόσιοι οργανισμοί όπως ο France Travail (που διαδέχθηκε την Pôle emploi) ή ισότιμοι φορείς όπως τα κέντρα Transitions Pro (που επιδοτούν προγράμματα αλλαγής σταδιοδρομίας) συμβάλλουν και εκείνοι για να γίνει ελκυστική η μεγάλη περιπέτεια της επαγγελματικής μετάβασης. «Δύο μέρες για να αλλάξεις επάγγελμα!», έλεγε η αφίσα της έκθεσης «Générations Reconversion» που διοργανώθηκε το 2024 από το Transitions Pro της περιφέρειας Ιλ-ντε-Φρανς. Κάθε χρόνο, τον Νοέμβριο, το γαλλικό υπουργείο Εργασίας οργανώνει την Εθνική Ημέρα Επαναπροσανατολισμού, την ίδια ημερομηνία με την έκθεση «Νέα Επαγγελματική Ζωή»… στην οποία συμμετέχει και την οποία προωθεί στην ιστοσελίδα του. Φυσικά, αυτοί οι θεσμοί προσπαθούν πρώτα απ’ όλα να προσδώσουν αξία στην εφαρμογή των δικών τους συστημάτων, ωστόσο η ρητορική και οι δεσμεύσεις τους διευκολύνουν την ανάπτυξη ιδιωτικών υπηρεσιών υποστήριξης της επαγγελματικής μετάβασης.
Έως τώρα, εντούτοις, το coaching για την επαγγελματική μετάβαση δεν προσφέρει άφθονο χρήμα. Το 2022, το 38% των επιχειρήσεων του κλάδου πραγματοποίησε κύκλο εργασιών κάτω των 20.000 ευρώ. «Λάμβανα επίδομα ανεργίας 1.300 ευρώ και ζούσα στο σπίτι των γονιών μου, πράγμα που μου έδινε την πολυτέλεια να μην πληρώνω ούτε ενοίκιο ούτε τίποτα. Οπότε, ξεκίνησα το coaching», αφηγείται η Μαριόν (6). «Ήταν μια χαρά, πρέπει να είχα έξι ή επτά πελάτες. Αλλά έπαιρνα 65 ευρώ ανά συνεδρία, που σημαίνει έναν κύκλο εργασιών 4.000 ευρώ. Αφαιρούμε 25% τέλη αυτοαπασχόλησης, οπότε ορίστε περίπου το κέρδος σε έναν χρόνο. Τέλος πάντων, είναι καλό για να ξεκινήσεις μια επιχείρηση και να την χειριστείς όπως θέλεις, αλλά δεν είναι διόλου βιώσιμο. Αν δεν υπήρχε από δίπλα το επίδομα ανεργίας…»
Τελικά, οι coaches είναι πολύ εξαρτημένοι ανεξάρτητοι επαγγελματίες: πολύ συχνά οι εταιρείες τους συντηρούνται μονάχα επειδή στηρίζονται σε οικονομικούς πόρους που προέρχονται από μισθωτή εργασία (επιδόματα ανεργίας, εισοδήματα συζύγου ή γονέων που είναι μισθωτοί κ.λπ.). Η μειοψηφία που τα βγάζει πέρα, ή ακόμη και πετυχαίνει, έχει πολλαπλασιάσει τις επαγγελματικές ιδιότητές της: σύμβουλοι, εκπαιδευτές, coach επιχειρήσεων κ.ο.κ. Προσδεδεμένη εξ ανάγκης σε άλλες συναφείς αγορές, η αγορά του coaching επαγγελματικού επαναπροσανατολισμού δεν μπορεί να σταθεί από μόνη της. Εξ ου και μια μεγάλη εναλλαγή προσωπικού. Κουρασμένη από τη δουλειά της προώθησης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και γενικότερα από την αναζήτηση πελατών προς όλες τις κατευθύνσεις, η Μαριόν αποφάσισε να ξαναγίνει μισθωτή. Το αρχικό πτυχίο της στον τομέα των ανθρώπινων πόρων τής επέτρεψε να βρει μια θέση συμβούλου επαγγελματικής ανάπτυξης. Οπότε τίθεται το ζήτημα της υποστήριξης του κλάδου από το δημόσιο χρήμα: αυτή η δαπάνη, αντί να διασφαλίζει τις επαγγελματικές σταδιοδρομίες, όπως ισχυρίζεται η ρητορική που την συνοδεύει, συμβάλλει στη διεύρυνση νέων αγορών για ελεύθερους επαγγελματίες και συμμετέχει στην ανάπτυξη της εργασιακής επισφάλειας.
Anne Jourdain
Αναπληρώτρια Καθηγήτρια Κοινωνιολογίας στο πανεπιστήμιο Paris-Dauphine
Μετάφραση: Γιάννης Κυπαρισσιάδης
https://www.monde-diplomatique.gr/2024/12/article1459.html
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου