του Κώστα Ζαχαριάδη*
Ολοκληρώθηκε την προηγούμενη Παρασκευή στην πρωτεύουσα της Βραζιλίας, είκοσι χρόνια μετά την ιστορική Σύνοδο του Ρίο και 40 χρόνια μετά την πρώτη παγκόσμια περιβαλλοντική συνάντηση της Στοκχόλμης, στην οποία (Ρίο 1992) η ανθρωπότητα αναγνώρισε τους μεγάλους κινδύνους που απειλούν τον πλανήτη, η Σύνοδος του ΟΗΕ για την βιώσιμη ανάπτυξη. Ο διεθνής τύπος, οι ΜΚΟ, οι περιβαλλοντικές οργανώσεις αλλά και πολιτικές οργανώσεις της αριστεράς και της οικολογίας χαρακτηρίζουν το αποτέλεσμα ως «παταγώδη αποτυχία» και μιλούν για έναν «νέο ορισμό της υποκρισίας» επιχειρηματολογώντας ότι το τελικό κείμενο της συνόδου, το οποίο δεν περιλαμβάνει δεσμευτικά μέτρα αλλά για άλλη μια φορά μόνο γενικόλογες διακηρύξεις. Στο επίκεντρο των συζητήσεων τέθηκε το ζήτημα της ανάγκης για διασύνδεση μεταξύ τριών πυλώνων: τροφής, νερού και ενέργειας.
Η κλιματική αλλαγή εν εξελίξει
Η κλιματική αλλαγή ίσως αποτελεί τη μεγαλύτερη πρόκληση για την ανθρωπότητα τον 21ο αιώνα :
1. θα διαφοροποιηθούν τα αποθέματα νερού, οδηγώντας δισεκατομμύρια ανθρώπους σε λειψυδρία, διαφοροποιώντας σημαντικά την αγροτική και λιγότερο την βιομηχανική παραγωγή ιδίως σε χώρες που δεν έχουν οργανωμένο σύστημα υποδομών.
2. θα υπάρξει υποβάθμιση οικοσυστημάτων εξ αιτίας της ερημοποίησης, του αυξημένου κινδύνου για πυρκαγιά και της κατάρρευσης της βιοποικιλότητας. Η καθημερινή εξαφάνιση ειδών που ακόμα δεν έχουν καταγραφεί από τον άνθρωπο στερεί από το οπλοστάσιο της επιστήμης πολύτιμες πληροφορίες για την αντιμετώπιση ασθενειών και για την αξιοποίηση χημικών ουσιών και ενώσεων.
3. ο διατροφικός παγκόσμιος χάρτης θα διαφοροποιηθεί σημαντικά οδηγώντας πολλούς ανθρώπους στη πεινά, σε εμφύλιες συγκρούσεις, σε μαζικό κύμα μετανάστευσης
4. η ακτογραμμή πολλών χωρών θα περιοριστεί με την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, θα υποβαθμιστούν τα παραποτάμια δέλτα, πολλά γλυκά νερά θα γίνουν υφάλμυρα. Οι συνέπειες αυτών των αλλαγών θα είναι δυσβάστακτες για τις τοπικές οικονομίες ιδίως των πιο αδύναμων χωρών που θα καταρρεύσουν υπό το βάρος της κλιματικής πίεσης.
5. η αυξημένη θερμοκρασία θα προκαλέσει αύξηση των αιφνίδιων θανάτων ιδίως κατά τους θερινούς μήνες όπου τα ακραία καιρικά φαινόμενα θα γίνουν ο κανόνας και όχι η εξαίρεση. Το θερμό καλοκαίρι που έφερε χιλιάδες θανάτους ηλικιωμένων στη Γαλλία το 2003, οι καταστροφικές συνέπειες του τυφώνα Κατρίνα στις ΗΠΑ το 2005 έδειξαν με ρητό και κατηγορηματικό τρόπο ότι η κλιματική αλλαγή δεν αφορά μόνο τους αδύνατους και τους αναπτυσσόμενους αλλά και τις πιο ισχυρές οικονομίες.
6. ένα τεράστιο μεταναστευτικό τσουνάμι από περιβαλλοντικούς προσφυγές θα στοιβάζεται στα σύνορα των πιο εύρωστων οικονομικά χωρών.
Ελλάδα – ανάπτυξη – κλιματική αλλαγή
Το πανηγύρι της «πράσινης ανάπτυξης του ΠΑΣΟΚ» έχει προ πολλού τελειώσει. Η περιβαλλοντική ατζέντα σε όλη την προεκλογική περίοδο ήταν εξοβελισμένη.
Η ελληνική οικονομία είναι στο μάτι του κυκλώνα της ύφεσης, της λιτότητας, της κάμψης. Όλοι μιλούν για την πολυπόθητη ανάπτυξη! Ανάπτυξη όμως σημαίνει περισσότερο σκουπίδι ρύπανση, αέρια του θερμοκηπίου, ενεργειακή κατανάλωση! Δεν υπάρχει διεθνώς παράδειγμα χώρας που είχε θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης και η ανάπτυξη αυτή δεν συνοδευόταν από αύξηση των απορριμμάτων, της ατμοσφαιρικής ρύπανσης κλπ. Επιβάλλεται η δημιουργία ενός οικολογικού – αναπτυξιακού κοινωνικού συμβολαίου για την έξοδο της Ελλάδας από την κρίση.
Σύμφωνα με την Τράπεζα της Ελλάδος, η ανάγκη θωράκισης της Ελλάδας έναντι των κινδύνων της κλιματικής αλλαγής και το κόστος αντιμετώπισης των αλλαγών είναι κατά πολύ μικρότερο από εκείνο που θα προκύψει εάν την αφήσουμε να εξελιχθεί. Το 2100, η σωρευτική ζημία για την οικονομία θα φθάνει τα 701 δις ευρώ, δηλαδή ισοδυναμεί με το υπερτριπλάσιο του σημερινού ετήσιου ΑΕΠ της χώρας. Το κόστος προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή, που αντιστοιχεί σε μακροχρόνιο πρόγραμμα επενδύσεων για την προστασία από τις ζημίες ως το 2100 φθάνει τα 67 δις ευρώ, το 1/3 του σημερινού ετήσιου ΑΕΠ. Οι επενδύσεις σε μέτρα προσαρμογής θα διασφαλίσουν μείωση του κόστους από την κλιματική αλλαγή σχεδόν κατά 30% (σε 510 δις ευρώ σωρευτικά έως το 2100, έναντι 701 δις ευρώ σε περίπτωση μη δράσης).
Για έναν κόσμο με κοινωνική και περιβαλλοντική δικαιοσύνη
Η κατάσταση του περιβάλλοντος είναι ανησυχητική, σε παγκόσμιο, ευρωπαϊκό, εθνικό και τοπικό επίπεδο. Είμαστε αντιμέτωποι, αν δεν υπάρξει ριζική αλλαγή πορείας, με συγκλονιστικές ανακατατάξεις. Η σχέση φύσης-ανθρώπου ακροβατεί σε ένα επικίνδυνα τεντωμένο σχοινί. Η επιταχυνόμενη περιβαλλοντική κρίση μας βάζει απότομα σε αχαρτογράφητες περιοχές σε σχέση με τις άμεσες και τις έμμεσες επιπτώσεις της στην οικονομία και στην καθημερινότητα των πολιτών.
Η ανάγκη για οικολογική ανασυγκρότηση της οικονομίας απαιτεί νέο πρότυπο για την κοινωνική οργάνωση, την κατανάλωση, την παραγωγή, την εργασία και την αλληλεγγύη μεταξύ των γενεών και των λαών. Η περιβαλλοντική κρίση συμπυκνώνει όλες τις αντιφάσεις ενός στρεβλού αναπτυξιακού προτύπου που κυριάρχησε στον σύγχρονο κόσμο.
Ανοίγει ένα νέο πεδίο αντιπαράθεσης που διαπερνά όλα τα επιμέρους ζητήματα κοινωνικής, πολιτικής και οικονομικής φύσης. Αυτήν την πρόκληση, η δική μας Αριστερά την έχει δει εγκαίρως και την έχει εντάξει σε ένα συνολικότερο σχέδιο μετασχηματισμού της κοινωνίας σε πιο δίκαια, δημοκρατική και αλληλέγγυα κατεύθυνση.
Αγορές και περιβαλλοντική προστασία
Η διεθνής οικονομική κρίση, η παταγώδης αποτυχία των αγορών την τελευταία 20ετία της κυριαρχίας τους να ρυθμίσουν τις κοινωνικές ανάγκες με βάση τους νόμους της προσφοράς και της ζήτησης δεν αφήνουν περιθώρια αισιοδοξίας ότι θα ρυθμίσουν την κλιματική αλλαγή και την περιβαλλοντική βιωσιμότητα με τους ίδιου μηχανισμούς νεοφιλελεύθερης έμπνευσης. Και στο επίπεδο του περιβάλλοντος ένα μοντέλο διαχείρισης κρίσεων περιβαλλοντικών απέτυχε παταγωδώς.
Δεν μπορεί να μετρά το ΑΕΠ την ευημερία
Η μονόπλευρη εστίαση στο Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν μας έχει οδηγήσει στο σημείο που βρισκόμαστε σήμερα, δηλαδή στις κοινωνίες των χαοτικών ανισοτήτων και μεταξύ των κρατών αλλά και εντός των κρατών. Μόνο εάν η οικολογική, η οικονομική και η κοινωνική διάσταση θεωρηθούν ως ενιαία «συμπαγής» ολότητα, η μετάβαση προς μια οικονομία που θα εστιάζει στις περιβαλλοντικές και κοινωνικές ανάγκες είναι εφικτή.
Οι συνέπειες της οικολογικής καταστροφής έχουν κοινωνικό πρόσημο, θα την πληρώσουν οι πιο φτωχοί και οι πιο αδύναμοι και στον διαχωρισμό μεταξύ κρατών αλλά και μέσα στα ίδια τα κράτη. Η κλιματική αλλαγή έχει μια «ταξική ιδιομορφία» αυτοί που δημιούργησαν το πρόβλημα είναι αυτοί που έχουν την δυνατότητα να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες και την ισχύ να διαπραγματεύονται στα διεθνή οικονομικά forum και να επιβάλλουν «λύσεις» ενώ αυτοί που δεν συνέβαλαν καθοριστικά στο να διαμορφωθεί η υφιστάμενη κατάσταση είναι πιο ευπαθείς, πιο εκτεθειμένοι και πιο απροστάτευτοι στις συνέπειες της κλιματικές αλλαγής. Αυτή η διάσταση της ισότητας και της κοινωνικής και περιβαλλοντικής δικαιοσύνης αφορά ιδιαίτερα την αριστερά.
Το Ρίο σε αριθμούς
0,9 δισεκατομμύρια άνθρωποι δεν έχουν πρόσβαση σε νερό για τις βασικές ανάγκες
2,6 δις άνθρωποι στερούνται πρόσβαση σε ασφαλείς εγκαταστάσεις υγιεινής και
1 δισ. υποσιτίζονται
Το 2050, ο παγκόσμιος πληθυσμός μπορεί να αυξηθεί από 7 δισεκατομμύρια σε 11 δισεκατομμύρια.
30% αυξήθηκε ο πληθυσμός από το 1992 μέχρι σήμερα, κυρίως σε Ασία και Αφρική.
3 με 6 χρόνια έχει αυξηθεί το προσδόκιμο ζωής με πρώτη στη σχετική την Ιαπωνία με πάνω από 80 χρόνια μέσο όρο ζωής και τελευταία τη Σιέρα Λεόνε με 40 χρόνια ζωής.
Κατά 5% έχει αυξηθεί η θνησιμότητα των παιδιών που χάνουν τη ζωή τους πριν τα 5 τους χρόνια σε παγκόσμιο επίπεδο.
*ο Κώστας Ζαχαριάδης είναι μέλος του τμήματος οικολογίας του ΣΥΝ