Η ΚΟΚ­ΚΙ­ΝΗ ΡΟΖΑ , ΜΙΑ ΚΟΜ­ΜΟΥ­ΝΙ­ΣΤΡΙΑ ΔΑ­ΣΚΑ­ΛΑ

Γρά­φει η Ελένη Κα­κνα­βά­του //

Η Ρόζα Ιμ­βριώ­τη γεν­νή­θη­κε στην Αθήνα το 1898. Σπού­δα­σε στη Φι­λο­σο­φι­κή Σχολή της Αθή­νας κι αρ­γό­τε­ρα με­τεκ­παι­δεύ­τη­κε στο Βε­ρο­λί­νο και το Πα­ρί­σι. Από το 1920-1930 υπη­ρέ­τη­σε ως φι­λό­λο­γος σε διά­φο­ρα Γυ­μνά­σια. Το 1924, κα­τη­γο­ρή­θη­κε για τον τρόπο που δί­δα­σκε το μά­θη­μα της Ιστο­ρί­ας στο Μα­ρά­σλειο Δι­δα­σκα­λείο , με βάση την υλι­στι­κή θε­ω­ρία, κι αυτό έγινε αφορ­μή να ξε­σπά­σουν τα «Μα­ρα­σλεια­κά», που είχαν στόχο και τον αγώνα του Εκ­παι­δευ­τι­κού Ομί­λου για την κα­θιέ­ρω­ση της Δη­μο­τι­κής γλώσ­σας , στον οποίο εντά­χθη­κε η Ρόζα, κά­νο­ντας μια προ­σω­πι­κή πο­λι­τι­κή επι­λο­γή, και εκεί συ­νερ­γά­στη­κε με τον με­γά­λο δά­σκα­λο Δ. Γληνό. Για τη δράση και τις από­ψεις της πλή­ρω­σε με την από­λυ­σή της αλλά στη συ­νέ­χεια επα­νήλ­θε την εκ­παί­δευ­ση. Το 1934 έγινε η πρώτη γυ­ναί­κα γυ­μνα­σιάρ­χης και το 1936 ίδρυ­σε το Πρό­τυ­πο Ει­δι­κό σχο­λείο Αθη­νών στην Και­σα­ρια­νή, όπου συ­νερ­γά­στη­κε με δια­πρε­πείς δα­σκά­λους και ψυ­χο­λό­γους. Στα χρό­νια που δί­δα­ξε στα σχο­λειά και στο Ει­δι­κό σχο­λείο η Ρόζα απέ­δει­ξε έμπρα­κτα τη θέση της για μια αν­θρω­πι­στι­κή παι­δεία που έχει ανά­γκη το σύ­νο­λο του λαού. Στο βι­βλίο της «Αν­θρω­πι­στι­κή Παι­δεία- Γε­νι­κή και πο­λυ­τε­χνι­κή μόρ­φω­ση» γρά­φει ότι « ο γνή­σιος αν­θρω­πι­σμός ξα­να­δί­νει στον άν­θρω­πο εκεί­νο που του ανή­κει, την αν­θρω­πιά του, τα δι­καιώ­μα­τά του και την αξιο­πρέ­πεια της προ­σω­πι­κό­τη­τάς του».

Από τον αγώνα του λαού μας ενά­ντια στο φα­σι­σμό και από τη με­γα­λειώ­δη πάλη του ΕΑΜ, της ΕΠΟΝ και των γυ­ναι­κών της Αντί­στα­σης δε θα μπο­ρού­σε να λεί­ψει μια τέ­τοια φλο­γε­ρή αγω­νί­στρια. Το 1943 συμ­με­τεί­χε στο ΚΣ της ΕΠΟΝ και το 1944 πη­γαί­νει στην Ελεύ­θε­ρη Ελ­λά­δα. Διευ­θύ­νει το Φρο­ντι­στή­ριο της Τύρ­νας και συμ­με­τέ­χει στην εκ­πό­νη­ση του προ­γράμ­μα­τος της εκ­παί­δευ­σης της Κυ­βέρ­νη­σης του Βου­νού ( ΠΕΕΑ) μαζί με τον Κ. Σω­τη­ρί­ου και το Μ. Πα­πα­μαύ­ρο. Συγ­χρό­νως δη­μιουρ­γεί ένα ανα­γνω­στι­κό για μι­κρούς μα­θη­τές, «Τα Αε­τό­που­λα». Μετά την κα­το­χή δρα­στη­ριο­ποιεί­ται στην Πα­νελ­λή­νια Ομο­σπον­δία Γυ­ναι­κών (ΠΟΓ) και η προ­σφο­ρά της για την ισο­τι­μία των γυ­ναι­κών είναι πολύ με­γά­λη. Στο βι­βλίο «Παι­δεία και κοι­νω­νία» γρά­φει με­τα­ξύ άλλων: «Γυ­ναί­κα και άντρας πλάι πλάι στην ερ­γα­σία, αγω­νί­ζο­νται κι οι δύο για το ψωμί[…] έχουν τα ίδια προ­βλή­μα­τα, τους ίδιους αγώ­νες, την ίδια κοι­νω­νι­κή συ­νεί­δη­ση, τις ίδιες ελ­πί­δες… Να προ­χω­ρή­σου­με σε γε­νι­κή πο­λι­τι­κή δράση».

Η Ρόζα ήταν πα­ντρε­μέ­νη με τον με­γά­λο παι­δα­γω­γό και φι­λό­σο­φο, Γιάν­νη Ιμ­βριώ­τη, ο οποί­ος απο­λύ­θη­κε από τη θέση του κα­θη­γη­τή του Πα­νε­πι­στη­μί­ου και εξο­ρί­στη­κε, όπως κι αρ­γό­τε­ρα στην πε­ρί­ο­δο της δι­κτα­το­ρί­ας του 1967.

Η Ρόζα Ιμ­βριώ­τη συμ­με­τεί­χε στην ΕΔΑ την δε­κα­ε­τία του 1960, αντι­τά­χθη­κε στη «με­ταρ­ρύθ­μι­ση» Γ. Πα­παν­δρέ­ου του 1964 κι έγινε μέλος του ΚΚΕ το 1968. Τέλος δού­λε­ψε το 1975 για την ίδρυ­ση και ορ­γά­νω­ση του ΚΜΕ ( Κέ­ντρου Μαρ­ξι­στι­κών Ερευ­νών).

Για τη δράση και για τα «πι­στεύω» της η Ρόζα εξο­ρί­στη­κε από το 1948 έως το 1951 στο Τρί­κε­ρι μαζί με άλλες γυ­ναί­κες κομ­μου­νί­στριες και αγω­νί­στριες και στη Μα­κρό­νη­σο, παρά την κλο­νι­σμέ­νη υγεία της.

Πέ­θα­νε το 1977 αφή­νο­ντας πο­λύ­τι­μο παι­δα­γω­γι­κό, επι­στη­μο­νι­κό, συγ­γρα­φι­κό αλλά κυ­ρί­ως έργο αγώνα και θυ­σί­ας στους κα­το­πι­νούς προ­ο­δευ­τι­κούς και κομ­μου­νι­στές δα­σκά­λους, στις νε­ό­τε­ρες γε­νιές. Δού­λε­ψε ατα­λά­ντευ­τα για μια παι­δεία για όλο το λαό, για μια παι­δεία πραγ­μα­τι­κά αν­θρω­πι­στι­κή σε ένα σο­σια­λι­στι­κό κρά­τος. Βα­σα­νί­στη­κε και διώ­χθη­κε, όπως κι άλλοι δά­σκα­λοι της επο­χής της, κι αντι­με­τω­πί­ζο­ντας με σθέ­νος και καρ­τε­ρία τους βα­σα­νι­στές, απέ­δει­ξε ότι ο άν­θρω­πος μπο­ρεί να νι­κή­σει τα σκο­τά­δια και να φέρει το φως, με τη στάση του, με τον αγώνα του στη ζωή και με τις θυ­σί­ες του.

Κλεί­νο­ντας αυτή τη μικρή ανα­φο­ρά στο έργο και τη ζωή της Ρόζας θα πα­ρα­θέ­σου­με ένα από­σπα­σμα από το κεί­με­νο αφή­γη­σης της Ν. Απο­στο­λο­πού­λου από το βι­βλίο ΜΑ­ΚΡΟ­ΝΗ­ΣΟΣ Β΄ ΤΟΜΟΣ, που δεί­χνει την προ­σω­πι­κό­τη­τα αυτής της εξέ­χου­σας μορ­φής του γυ­ναι­κεί­ου, κομ­μου­νι­στι­κού κι­νή­μα­τος της χώρας μας. Της κόκ­κι­νης Ρόζας, της κόκ­κι­νης δα­σκά­λας.

Το Δε­κέμ­βρη του 1949 η Ρόζα Ιμ­βριώ­τη αρ­πά­χτη­κε από το Τρί­κε­ρι και σι­δη­ρο­δέ­σμια οδη­γή­θη­κε στο Στρα­τη­γείο Κε­ντρι­κής Ελ­λά­δας ( ΣΚΕ) Λά­ρι­σας με άλλες 10 συ­νε­ξό­ρι­στές της. Μα εκεί­νη ατσα­λω­μέ­νη με «την κο­σμο­θε­ω­ρία της ερ­γα­τι­κής τάξης», όχι μόνο νί­κη­σε τον τα­ξι­κό εχθρό , μα άφησε και στους νέους που λά­τρευε μια αθά­να­τη υπο­θή­κη: Πώς νι­κιέ­ται η βία και η σύγ­χυ­ση!

Η αφή­γη­ση από την ίδια τη Ρόζα συ­νε­χί­ζε­ται πιο κάτω

[..] « Σε στέλ­νω στη Μα­κρό­νη­σο, μα ο φά­κε­λος είναι σαφής, δε θα πε­θά­νεις από φυ­σι­κό θά­να­το». Ο Μα­γκριώ­της κάνει κά­ποια ελα­φρά νεύ­μα­τα. Ο Στρα­τη­γός στα­μα­τά­ει από­το­μα. «Θέ­λε­τε καφέ;»

Καθώς με είχε επη­ρε­ά­σει το μή­νυ­μα που για μένα ήταν λύ­τρω­ση, απά­ντη­σα: « Πολύ θα τον ήθελα. Αφού είμαι μελ­λο­θά­να­τη» τον πίνω. Ση­κώ­νε­ται έπει­τα με πλη­σιά­ζει και μου δίνει το χέρι.

«Τύχη αγαθή» λέει ει­ρω­νι­κά.

«Σας εύ­χο­μαι ομοί­ως, Στρα­τη­γέ», απα­ντώ.

Φω­τει­νή μέρα. Με πλη­μυ­ρί­ζει το αί­σθη­μα της αυ­το­πε­ποί­θη­σης, της εσω­τε­ρι­κής σι­γου­ριάς καθώς περ­πα­τάω στους δρό­μους της Λά­ρι­σας. Με γυ­ρί­ζουν στο στρα­τό­πε­δο με τα πόδια. Όλα μου φαί­νο­νται χα­ρού­με­να τώρα που βγήκα από την κό­λα­ση ορι­στι­κά. Οι γυ­ναί­κες καθώς περ­νούν δίπλα μου με όμορ­φα φο­ρέ­μα­τα στη­ριγ­μέ­νες στο μπρά­τσο του καλού τους, είναι μια χτυ­πη­τή αντί­θε­ση με όσα έβλε­πα μήνες τώρα στο ΣΚΕ. Κυ­λού­σαν δίπλα μου θαυ­μά­σια αυ­το­κί­νη­τα με άψογα ντυ­μέ­νες κυ­ρί­ες και φρε­σκο­ξυ­ρι­σμέ­νους αξιω­μα­τι­κούς. Τα ζα­χα­ρο­πλα­στεία ήταν γε­μά­τα κόσμο ανύ­πο­πτο από το δράμα που παι­ζό­ταν. Γε­λού­σαν και μι­λού­σαν ελεύ­θε­ρα τού­τοι οι άν­θρω­ποι. Ένας νέος πρό­σφε­ρε λου­λού­δια στην αγα­πη­μέ­νη του. Γέ­μι­σε χαρά η ψυχή μου. Αγό­ρα­σα μια εφη­με­ρί­δα, πρώτη φορά από τότε που είμαι εξό­ρι­στη, και φρού­τα. Ο συ­νο­δός, ένα παιδί 25 χρο­νών, φαι­νό­ταν απο­ρη­μέ­νος.

«Το ξέ­ρε­τε που πάτε στη Μα­κρό­νη­σο;»

Πώς δεν το ‘ξερα. Και τούτο με γέ­μι­ζε ευ­τυ­χία. Θα γυρ­νού­σα πια στο πε­ρι­βάλ­λον μου, στους δι­κούς μου. Πόσο το’ νιωσα βαθιά τούτο «στους δι­κούς μου». Αυτή τη στιγ­μή με ένωνε με αυτόν τον κόσμο ένας βα­θύ­τε­ρος δε­σμός, η ηθική συ­νεί­δη­ση. Εί­μα­στε οι άν­θρω­ποι που μεί­να­με ελεύ­θε­ροι και πι­στοί στη δική μας πε­ποί­θη­ση, ακόμα κι όταν ολό­κλη­ρος ο κό­σμος στά­θη­κε ενα­ντί­ον μας. Μπο­ρεί να μην είχα σπίτι, να μην είχα πια φί­λους, να μην είχα πια πού να πα­τή­σω το πόδι μου, χωρίς να φέρω τον κα­τα­τρεγ­μό. Μπο­ρεί να μην έχω θέση ανά­με­σα σε τού­τους τους αν­θρώ­πους που πάνε κι έρ­χο­νται γύρω μου ελεύ­θε­ρα, που μι­λά­νε και γε­λά­νε και πράτ­του­νε κατά πώς τους αρέ­σει- έτσι νο­μί­ζου­νε… Όμως, εκεί στη Μα­κρό­νη­σο είναι το σπι­τι­κό μου. Είναι οι δικοί μου. Εκεί δε νιώ­θεις μόνη, ολό­τε­λα μόνη, έστω και την ώρα του μαρ­τυ­ρί­ου. Κά­ποιος άλλος θα είναι κοντά σου, θα βα­σα­νί­ζε­ται μπο­ρεί κι εκεί­νος, όμως θα πεις μια κου­βέ­ντα την ώρα της ανά­παυ­λας, θα νιώ­σεις τη ζέστη και τη συ­μπό­νια, η κοινή συ­νεί­δη­ση σου πα­ρα­στέ­κει και σε λυ­τρώ­νει. [..]

Αύριο, με­θαύ­ριο φεύγω για τη Μα­κρό­νη­σο.[…] Ξα­να­γυ­ρί­ζω στα νερά μου, πάω πίσω στις αδερ­φές μου.

Αυτή ήταν η κόκ­κι­νη Ρόζα! Έτσι αντι­με­τώ­πι­σε τη Μα­κρό­νη­σο και τα βα­σα­νι­στή­ρια, όπως και χι­λιά­δες άλλοι, άν­δρες και γυ­ναί­κες, πο­λι­τι­κοί και στρα­τιω­τι­κοί κρα­τού­με­νοι, κι έτσι μπό­ρε­σαν και νί­κη­σαν το θά­να­το και τον αντί­πα­λο.

Η κοινή συ­νεί­δη­ση, η κοινή συ­νεί­δη­ση και το χρέος απέ­να­ντι στον άν­θρω­πο!

ΒΙ­ΒΛΙΟ­ΓΡΑ­ΦΙ­ΚΕΣ ΠΗΓΕΣ

ΜΑ­ΚΡΟ­ΝΗ­ΣΟΣ, Ιστο­ρι­κός Τόπος, τ. 2, (Συλ­λο­γι­κή ερ­γα­σία), 2003, Αθήνα: Σύγ­χρο­νη εποχή

Ρόζα Ιμ­βριώ­τη, Αν­θρω­πι­στι­κή Παι­δεία, Γε­νι­κή και Πο­λυ­τε­χνι­κή μόρ­φω­ση, 1955, Αθήνα.

Θέ­μα­τα Παι­δεί­ας, τ. 28, σελ. 73 και 43-44 σ. 97

Ρόζα Ιμ­βριώ­τη- Γιάν­νης Ιμ­βριώ­της, Προ­σφο­ρά στην Παι­δεία και τον Αγώνα, άρθρο εφ. Ρι­ζο­σπά­στης 7/12/2003

Ηρ. Κα­κα­βά­νη, Μα­ρα­σλεια­κά, εφ. Ρι­ζο­σπά­στης 20/3/2007

Τασία Κο­ντο­γιάν­νη, Για το ρόλο του κομ­μου­νι­στή εκ­παι­δευ­τι­κού, άρθρο ΚΟΜΕΠ 4-5, 2006

https://atexnos.gr/%CE%B7-%CE%BA%CE%BF%CE%BA%CE%BA%CE%B9%CE%BD%CE%B7-%CF%81%CE%BF%CE%B6%CE%B1-%CE%BC%CE%B9%CE%B1-%CE%BA%CE%BF%CE%BC%CE%BC%CE%BF%CF%85%CE%BD%CE%B9%CF%83%CF%84%CF%81%CE%B9%CE%B1-%CE%B4%CE%B1%CF%83%CE%BA/