Τα «κουτάβια» του ISIS

Τα παιδιά που στρατολογούνται σε κάθε πόλεμο, από διάφορες πλευρές, αποτελούν ένα από τα χαρακτηριστικότερα και διαχρονικότερα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Η περίπτωση του πολέμου στην Συρία και ειδικά του ISIS δεν θα μπορούσε να αποτελεί εξαίρεση. Την στιγμή που το «Ισλαμικό Κράτος» υποχωρεί ατάκτως στο μέτωπο, έχοντας χάσει πάνω από το 95% των εδαφών που είχε καταλάβει, η διαχείριση αυτών των παιδιών - πολλά από τα οποία καταφτάνουν, πρόσφυγες πλέον, στην Ευρώπη - αποτελεί μία από τις πιο δύσκολες προκλήσεις των σύγχρονων κοινωνιών.

Η περίπτωση του Kasswara* [ψευδώνυμο που χρησιμοποίησε το Al Jazeera για τις ανάγκες του ρεπορτάζ] είναι χαρακτηριστική. Στρατολογήθηκε στον ISIS στα 14 χρόνια του. Από την αρχή του πολέμου στην Συρία, οι ένοπλες ομάδες χρησιμοποιούν παιδιά ως στρατιώτες στις μάχες αλλά και για ακρωτηριασμούς αντιπάλων. Πιστεύεται ότι το ISIS έχει στρατολογήσει περίπου 2.000 παιδιά. Τα φωνάζουν «ashbal al khilafa», τα «λιονταράκια του χαλιφάτου».

Ο Kasswara, ο οποίος τώρα είναι 16 ετών, έφυγε από τον ISIS όταν δέχθηκε σεξουαλική επίθεση και τώρα ζει στην Ελλάδα. Σαν τον Kasswara, πολλά πρώην «κουτάβια» του ISIS έχουν καταφύγει στην Ευρώπη όπου ζουν στην ανωνυμία. Και με το ISIS να χάνει γρήγορα έδαφος στο Ιράκ και την Συρία, περισσότερα παιδιά - στρατιώτες αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τις μονάδες τους, θέτοντας το ερώτημα στις ευρωπαϊκές αστυνομικές αρχές για το αν και κατά πόσο θα μπορούσαν να αποτελέσουν κίνδυνο.

Η Mia Bloom είναι καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο της Τζόρτζια των ΗΠΑ και συγγραφέας ενός βιβλίου για τα παιδιά σε τρομοκρατικές οργανώσεις. Ο Ishmael Beah πολέμησε ως έφηβος στον εμφύλιο πόλεμο της Σιέρα Λεόνε τη δεκαετία του 1990 και τώρα είναι συγγραφέας και υποστηρικτής της UNICEF για τα παιδιά που έχουν πληγεί από τον πόλεμο. Αυτές είναι οι απόψεις τους και οι επισημάνσεις τους για το τι πρέπει να γίνει με τα παιδιά - πρώην στρατιώτες του ISIS.

Mia Bloom: Πολλά εξαρτώνται από το πώς εμπλέκονται τα παιδιά. Από τους τρόπους με τους οποίους έφτασαν να στρατολογηθούν. Υπάρχει μια τεράστια γκάμα, από το δέλεαρ μέχρι τον απόλυτο εξαναγκασμό. Μερικά παιδιά αρπάχτηκαν από τα ορφανοτροφεία και τα νοσοκομεία στο Ιράκ και την Συρία. Μερικά δόθηκαν από τους ίδιους τους γονείς τους. Μερικά εντάχθηκαν στο ISIS ως έναν τρόπο για να εξασφαλίσουν ότι οι οικογένειές τους θα κρατήσουν το σπίτι τους και θα έχουν φαγητό και παροχές. Γνωρίζουμε ότι ο ISIS χρησιμοποίησε τεχνικές για να τραβήξει παιδιά. Θα έκαναν «πράγματα» και θα έπαιρναν όσα γλυκίσματα ήθελαν. Ή έντυναν τα παιδιά με ολοκαίνουργιες στρατιωτικές στολές, έτσι ώστε να τους θαυμάζουν οι συνομήλικοί τους και να ονειρεύονται να γίνουν σαν αυτούς. Η οργάνωση εμφάνισε την προσχώρηση των μικρών παιδιών ως ένα σπάνιο και επιθυμητό πράγμα. Τα παιδιά των ξένων μαχητών είχαν διαφορετική πρόσβαση. Υπήρχαν διαφορετικά σχολεία για τα παιδιά των οποίων η γλώσσα διδαχής ήταν αγγλικά ή γαλλικά.

Ishmael Beah: Δεν αναγκάστηκα να γίνω παιδί - στρατιώτης, όπως μερικά από τα άλλα παιδιά. Οι συνθήκες με ώθησαν να πάω σε μια βάση του στρατού της Σιέρα Λεόνε να στρατολογηθώ. Είχα χάσει την οικογένειά μου, το σπίτι μου, όλα όσα ήξερα σαν παιδί. Ο στρατός ήταν το ασφαλέστερο μέρος για να πάω, να προστατευθώ από ό,τι συνέβαινε στη χώρα. Στον στρατό δεν υπήρχε άλλη επιλογή παρά να πολεμήσω. Αν δεν σκότωνες, θα σκοτωνόσουν. Έπρεπε να πολεμήσεις για πολεμοφόδια, έπρεπε να πολεμήσεις για φαΐ. Το να σκοτώνεις κατέληξε να είναι σαν να αναπνέεις. Δεν το σκεφτόσουν καν.

Μετά από περισσότερα από δύο χρόνια, όταν ήμουν σχεδόν 16 ετών, ο υπολοχαγός μου με παρέδωσε στη UNICEF. Στην αρχή δεν ήμουν καθόλου ευτυχισμένος. Είχα συνηθίσει τον πόλεμο. Ο στρατός είχε γίνει η νέα μου οικογένεια. Ήταν το μόνο που ήξερα και το μόνο που σκέφτηκα ότι θα ήταν η ζωή μου. Χρειάστηκε λίγος χρόνος για να αλλάξει αυτό. Πέρασα οκτώ μήνες σε κέντρο επανένταξης. Αυτό που έκανε τη διαφορά είναι ότι το προσωπικό του κέντρου μας κοίταξε ακριβώς σαν παιδιά, όχι σαν στρατιώτες. Μου δόθηκε επίσης η ευκαιρία να πάω στο σχολείο και να κάνω κάτι για τον εαυτό μου. Ανακάλυψα ότι μπορούσα να χρησιμοποιήσω το μυαλό μου για κάτι άλλο από τον πόλεμο. Τελικά, σπούδασα πολιτικές επιστήμες και έκανα τόσα πράγματα που δεν πίστευα ότι θα μπορούσα να κάνω. Καλλιεργήθηκε ένα περιβάλλον όπου θα μπορούσα να δημιουργήσω νέες αναμνήσεις για να παλέψω με το τραύμα μου. Μπορείς να επιστρέψεις από τον πόλεμο και μπορείς να ανακάμψεις, αλλά αν κάθεσαι όλη μέρα χωρίς να συμβαίνει τίποτα στην ζωή σου, ο πόλεμος είναι πιο πιθανό να σε στοιχειώσει. Η κοινότητα συμμετείχε επίσης στην επανένταξή μας. Έπρεπε να μάθουν να πιστέψουν πάλι σε μας. Ένα πρώην παιδί - στρατιώτης συχνά δημιουργεί την εντύπωση ότι αν κάποτε υπήρξες βίαιος, θα είσαι για πάντα βίαιος.

Η δύσκολη πορεία της επανένταξης

Bloom: Υπάρχει πάντα ο κίνδυνος της υποτροπής. Αυτό ισχύει και για τους ενήλικες και για τα παιδιά. Διεξήγαμε έρευνα στο Πακιστάν, σε παιδιά που είχαν στρατολογηθεί στους Ταλιμπάν. Αυτά τα παιδιά εντάχθηκαν στο κατάλληλο εκπαιδευτικό επίπεδο για την ηλικία τους. Τους δόθηκε επαγγελματική κατάρτιση ώστε να μπορούν να βρουν δουλειά. Και επανεκπαιδεύτηκαν σε θρησκευτικό επίπεδο, επειδή το Ισλάμ που τα παιδιά αυτά είχαν διδαχθεί ήταν εντελώς διαστρεβλωμένο. Υπήρχε επίσης μεγάλη φροντίδα, με τις κοινότητες να αγκαλιάζουν τα παιδιά και να τα επανεντάσσουν. Αυτή η προσέγγιση ήταν επιτυχής. Υπάρχει λοιπόν μια πιθανότητα για ένα ευτυχές τέλος. Εάν μέλη της οικογένειας των παιδιών ήταν μέλη των Ταλιμπάν, η πιθανότητα υποτροπής ήταν πολύ υψηλότερη. Αυτό είναι που καθιστά την κατάσταση με το ISIS προβληματική, γιατί σε πολλές περιπτώσεις οι γονείς πρόθυμα έδωσαν τα παιδιά τους για στρατολόγηση. Αυτό αφορά κυρίως τους ξένους μαχητές, καθώς και αυτούς που επιστρέφουν στην Γερμανία και την Γαλλία. Αυτά τα παιδιά έχουν επίσης μεγαλύτερο κίνδυνο υποτροπής λόγω του στίγματος που συνδέεται με την ομάδα. Ακόμα κι αν οι γονείς σου σε πήραν όταν ήσουν τεσσάρων ετών, ακόμα κι αν δεν συμπαθούσες αναγκαστικά την ομάδα, πίσω σε μια ευρωπαϊκή πόλη θα γινόσουν αντιληπτός ως ξένο στοιχείο και αυτό είναι πολύ επικίνδυνο. Η απόρριψη μπορεί να τα ωθήσει πίσω στα άκρα.

Beah: Ένα από τα προβλήματα για μας, ώστε να επανενταχθούμε στις κοινότητές μας ήταν ότι οι άνθρωποι ήξεραν ότι μας δόθηκαν ευκαιρίες που εκείνοι δεν είχαν ποτέ. Στο κέντρο της UNICEF είχαμε τρεχούμενο νερό. Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν είχαν τρεχούμενο νερό. Είχαμε δύο γεύματα την μέρα. Οι περισσότεροι άνθρωποι δεν το είχαν αυτό. Έτσι, πολλοί άνθρωποι σκέφτονταν: Αν πολεμήσεις σε έναν πόλεμο και σκοτώσεις ανθρώπους, οι ξένοι θα έρθουν και θα σου δώσουν όλες αυτές τις ευκαιρίες. Στο κέντρο επανένταξης, δεχόμασταν συνεχώς επίθεση από την κοινότητα. Οι άνθρωποι έριχναν πέτρες στο κτίριό μας και έτρεχαν στον περίβολό μας για να ξεκινήσουν καβγά με μπαστούνια και πέτρες. ‘Ηταν καθαρό ότι αυτή η συμπεριφορά εδραζόταν σε μία αίσθηση αδικίας. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο πιστεύω ότι είναι απαραίτητη μια ολιστική, «επουλωτική» προσέγγιση της κοινωνίας. Το παιδί που δεν πολέμησε, επηρεάστηκε ωστόσο από τον πόλεμο, οπότε δεν πρέπει να αντιμετωπίζονται διαφορετικά.

Bloom: Οι νεαροί μαχητές του ISIS που επιστρέφουν στην Ευρώπη προσθέτουν ένα τεράστιο βάρος σε εκείνες τις χώρες. Λάβετε υπόψη ότι πολλές από αυτές τις χώρες έχουν ήδη προβλήματα με τις μουσουλμανικές κοινότητές τους όταν πρόκειται για την πρόσβασή τους σε θέσεις εργασίας, εκπαίδευσης και καλής υγειονομικής περίθαλψης. Φανταστείτε πόσο στρεβλό θα ήταν, εάν οι άνθρωποι που δεν συμμετείχαν στο ISIS δεν έχουν πρόσβαση σε καλά προγράμματα και οι επιστρέφοντες πρώην μαχητές παίρνουν όλους αυτούς τους πόρους που τους παρέχονται.

Beah: Μπήκα στο στρατό όταν ήμουν 13 ετών. Ως παιδί, δεν πηγαίνεις απλά στο πεδίο της μάχης, σηκώνεις ένα όπλο και πυροβολείς έναν άλλο άνθρωπο. Πρέπει να υποστείς πλύση εγκεφάλου σε τέτοιο βαθμό, ώστε να πιστέψεις ότι αυτό που κάνεις έχει κάποιο νόημα. Όταν ήμουν στον στρατό, πίστευα πραγματικά ότι έκανα το σωστό. Η οικογένειά μου είχε σκοτωθεί και πολεμούσα για να εξασφαλίσω ότι οι άνθρωποι δεν θα το κάνουν αυτό σε άλλα παιδιά. Ήταν ένα «κάλεσμα» σε μερικούς από εμάς που είχαμε χάσει τα πάντα. Θέλαμε κάποιον να πληρώσει για ό,τι μας είχε συμβεί. Τώρα, μετά τον πόλεμο, βλέπω ότι αυτό το αφήγημα χρησιμοποιήθηκε από όλες τις ομάδες που στρατολόγησαν παιδιά και δεν πιστεύω πλέον σε αυτό. Αλλά για να λειτουργήσω ως παιδί σε αυτή την τρέλα, έπρεπε να πιστέψω σε κάτι. Έπρεπε να δικαιολογήσω ό,τι έκανα για να επιβιώσω.

Bloom: Για μερικά παιδιά που πολέμησαν για το ISIS, θα μπορούσαμε να έχουμε το επιχείρημα ότι έχουν υποστεί πλύση εγκεφάλου ή ότι παπαγαλίζουν ό, τι λένε οι ενήλικες. Αλλά για τα παιδιά που ήταν 16 ή 17 ετών όταν στρατολογήθηκαν, είναι πολύ πιο δύσκολο να πεισθείς ότι συμβαίνει αυτό. Έκανα μια διάκριση ανάμεσα στα παιδιά που εκτέθηκαν στην βία και στα παιδιά που συμμετείχαν, σε εκείνα με αίμα στα χέρια τους. Θα είναι μια πολύ μεγαλύτερη πρόκληση και εμπειρία να επανεντάξεις τα τελευταία. Είναι όλα παιδιά, και όλα πρέπει να αντιμετωπίζονται ως τέτοια. Αλλά δεν μπορούμε να είμαστε τόσο τυφλοί ώστε να υποθέσουμε ότι μόνο επειδή είναι παιδί, είναι αθώο.

Beah: Μέχρι κάποιος να μπορέσει να μου δείξει έναν πόλεμο που τον ξεκίνησαν παιδιά κάτω των 18 ετών, δεν νομίζω ότι θα έπρεπε να διώκονται ποινικά τα παιδιά πρώην στρατιώτες. Αυτό που θα έλεγα στα παιδιά που φεύγουν από το ISIS είναι ότι θα είναι πολύ δύσκολο. Υπάρχει ένα μεγάλο στίγμα που θα πρέπει να αντιμετωπίσουν. Θα πρέπει να βεβαιωθούν ότι έχουν ένα ισχυρό δίκτυο υποστήριξης για να επιστρέψουν. Δεν είναι εύκολο. Θα χρειαστεί λίγο καιρό. Αλλά είναι δυνατό.