Ζωγραφίζοντας τον πόνο και το τραύμα

Μαριάνθη Πελεβάνη

Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας
κατά των Γυναικών. Σύμφωνα με τα επίσημα καταγεγραμμένα στοιχεία 137 γυναίκες, κατά μέσο όρο, δολοφονούνται καθημερινά σε όλο τον κόσμο, από συζύγους ή συντρόφους ή από κάποιο μέλος της οικογένειάς τους επειδή είναι γυναίκες. Στην Ελλάδα το 2019, μέχρι σήμερα καταγράφηκαν 11 γυναικοκτονίες. Το Κέντρο Διοτίμα είναι γυναικεία οργάνωση που ασχολείται με την έμφυλη βία. Η Νατάσα Κεφαλληνού, υπεύθυνη επικοινωνίας του Κέντρου, μιλά στο tvxs για αυτό το «αόρατο φαινόμενο», που και με τη νέα καμπάνια τους θέλουν να κάνουν ορατό…

Painted είναι ο τίτλος της καμπάνιας. Ζωγραφίζοντας τον πόνο και το τραύμα, ποιο είναι το μήνυμα;

Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα για την Εξάλειψη της Βίας κατά των Γυναικών, η γυναικεία οργάνωση Κέντρο Διοτίμα και η Make up & Digital Artist, Ελεάνα Δημοπούλου, ενώνουν τις δυνάμεις τους στην καμπάνια #PAINted.

Η καμπάνια #PAINted αξιοποιεί το χρώμα για να «μιλήσει» για όλες τις μορφές έμφυλης βίας: λεκτική, σωματική, ψυχολογική / συναισθηματική, οικονομική και σεξουαλική βία. Μορφές που συχνά δεν αφήνουν ορατά σημάδια, ωστόσο προκαλούν πολλαπλά τραύματα στα άτομα που τις έχουν βιώσει ή τις βιώνουν.

Ζωγραφίζοντας τον πόνο και το τραύμα δίνουμε ορατότητα σε ένα «αόρατο φαινόμενο», που πολλές φορές διαφεύγει από τις στατιστικές, ενώ συχνά συγκαλύπτεται από βολικούς μύθους και κοινωνική ανοχή, με αποτέλεσμα να μην καταγγέλλεται. 

Μέσα από τη συγκεκριμένη αλλά και τις άλλες καμπάνιες, που «τρέχει» ο φορέας τα τελευταία χρόνια, στοχεύουμε στην ευαισθητοποίηση της κοινωνίας, ώστε να συμβάλουμε στη διαμόρφωση συλλογικής κουλτούρας μηδενικής ανοχής, απέναντι στην έμφυλη βία και το σεξισμό. Άλλωστε για την έγκαιρη και αποτελεσματική αντίδραση απέναντι στο φαινόμενο είναι αναγκαία η συμβολή όλων μας.

Ποιους αφορά η έμφυλη βία; Οι αιτίες του φαινομένου έχουν να κάνουν με την «κακή» πλευρά της ανθρώπινης φύσης, με νοσηρά ένστικτα ή συνδέεται με την κοινωνική πραγματικότητα και τις αξίες που αναπαράγει; 

Πολύ συχνά ακούμε ότι η έμφυλη βία συνέβαινε σε παλαιότερες εποχές, συντηρητικότερες κοινωνίες, σε άλλους πολιτισμούς. Γενικότερα την εξορίζουμε κάπου «αλλού», μακριά, ενώ πάντα δε συμβαίνει σε κάποιες «άλλες».

Ωστόο, η έμφυλη βία πλήττει καθημερινά εκατομμύρια γυναίκες, νεαρά κορίτσια, θηλυκότητες και ΛΟΑΤΚΙ+ υποκείμενα σε όλο τον κόσμο, σήμερα, ενώ χιλιάδες είναι και οι γυναίκες που την υφίστανται στη χώρα μας.

Θύματα της βίας μπορεί να είναι οποιαδήποτε γυναίκα ή θηλυκότητα ανεξαρτήτως τάξης, εθνότητας, θρησκείας, ηλικίας, μορφωτικού και οικονομικού επιπέδου, σεξουαλικού προσανατολισμού, πολιτισμικών και γλωσσικών χαρακτηριστικών. Ωστόσο, οι άνεργες, οι φτωχές γυναίκες, οι μετανάστριες και προσφύγισσες, είναι πιο ευάλωτες/α στην έμφυλη βία, γιατί δεν έχουν οικονομική ανεξαρτησία και κοινωνική στήριξη.

Η έμφυλη βία, που σε όλες της τις μορφές (λεκτική, ψυχολογική, σωματική, σεξουαλική, οικονομική, συμβολική) προκαλεί πολλαπλά τραύματα στα άτομα που τη βιώνουν, είναι μια βάναυση μορφή κοινωνικού ελέγχου στις ζωές και τα σώματά των γυναικών.

Σίγουρα δεν αφορά μια «κακή» πλευρά της «ανθρώπινης φύσης», ή τα νοσηρά ένστικτα. Αντίθετα αποτελεί έκφανση, τον πυρήνα θα λέγαμε της ιστορικά διαπιστωμένης ανισότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών, όπως αποκρυσταλλώθηκε και αποκρυσταλλώνεται στο πλαίσιο του πατριαρχικού πλέγματος εξουσίας, ανισότητας που οδήγησε και οδηγεί σε συστηματικές διακρίσεις σε βάρος των γυναικών.

Ποιοι είναι οι μύθοι που συνοδεύουν την έμφυλη βία και πως εξηγείται η κοινωνική ανοχή;

Πράγματι μια σειρά από βολικοί μύθοι περιβάλλουν το φαινόμενο της έμφυλης βίας, συγκαλύπτοντας τις αιτίες του. Εδώ θα αναφερθώ σε έναν αρκετά διαδεδομένο: Πολύ συχνά σε περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας ακούμε ότι πρόκειται για «ιδιωτική υπόθεση» ή «δεν μπορώ να μπλέξω στα προσωπικά του ζευγαριού». Η έμφυλη βία όμως δεν είναι «ιδιωτική υπόθεση», αλλά ποινικό αδίκημα που μάλιστα τιμωρείται με αυστηρότατες ποινές. 

«Βρείτε τα», «Μη χαλάσεις το σπίτι σου», «Μήπως υπερβάλλεις;», «Ναι αλλά και εσύ κάτι του έκανες», είναι μερικές από τις φράσεις που ακούν συχνά οι επιζώσες από το συγγενικό, φιλικό ή και το κοινωνικό περιβάλλον τους, όταν αποκαλύπτουν τη βία που ζουν και ζητούν βοήθεια. Ενδεικτικό είναι ότι αρκετές γυναίκες που απευθύνονται στο Κέντρο, μας αναφέρουν πως όταν ζήτησαν προστασία από κρατικές υπηρεσίες (π.χ. αστυνομία), αντιμετώπισαν επιφυλακτικότητα, έλλειψη κατανόησης και αποθάρρυνση.

Όλο αυτό το κλίμα κοινωνικής ανοχής στην έμφυλη βία είναι αποτέλεσμα και της εγχάραξης μιας σειράς έμφυλων στερεοτύπων, ρόλων και προκαταλήψεων, που από πολύ μικρές ηλικίες καλούνται να εμπεδώσουν τα παιδιά. Έτσι τα αγόρια μαθαίνουν να ταυτίζουν την αρρενωπότητα με την επιθετικότητα και τη βία. Σταδιακά, σε ορισμένες περιπτώσεις, συγκροτείται στην ενήλικη ζωή μια ανδρική ταυτότητα, στην οποία κυρίαρχος είναι ο ακραίος μισογυνισμός, η αντίληψη ότι οι γυναίκες είναι κτήματα των ανδρών κ.λπ.

Η θηλυκότητα αντίθετα συνδέεται με την υποταγή στις θελήσεις του «κυρίαρχου αρσενικού», απαραίτητο στοιχείο μιας υποτιθέμενης «γυναικείας φύσης». Φυσικά τα στερεότυπα δεν παρουσιάζονται έτσι όπως είναι, δηλαδή ως κοινωνικές κατασκευές που επιδέχονται κριτικής και αμφισβήτησης, αλλά ως βιολογικοί προσδιορισμοί των υποκειμένων.

Όλη αυτή η διαδικασία έχει ως αποτελεσμένα να αναπτύσσεται κλίμα κοινωνικής ανοχής απέναντι στην κακοποίηση. Έτσι, αφενός οι δράστες αναπαράγουν ατιμώρητοι, βίαιες και καταχρηστικές συμπεριφορές, αφετέρου οι επιζώσες δεν ενθαρρύνονται να καταγγείλουν τα περιστατικά, ούτε να εγκαταλείψουν κακοποιητικές σχέσεις, καθώς φοβούνται –πέρα από τα αντίποινα του δράστη– και τον κοινωνικό στιγματισμό, την κοινωνική απομόνωση, την έλλειψη ασφαλών επιλογών για τις ίδιες και τα παιδιά τους.

Πως μεταφράζεται σε νούμερα το φαινόμενο; Τι λένε οι στατιστικές;

Ενδεικτικά μόνο θα αναφέρω ορισμένα στατιστικά δεδομένα: Σύμφωνα με έρευνα του ΟΗΕ, 137 γυναίκες, κατά μέσο όρο, δολοφονούνται καθημερινά σε όλο τον κόσμο, από (πρώην ή νυν) συζύγους ή συντρόφους ή από κάποιο μέλος της οικογένειας τους (UNDOC 2017). Πρόκειται για αυτό που αποκαλούμε γυναικοκτονίες, δηλαδή δολοφονίες γυναικών επειδή ήταν γυναίκες.

Σύμφωνα με τα στατιστικά στοιχεία της έρευνας που διεξήγαγε ο Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της ΕΕ (FRA, 2014): 1 στις 2 γυναίκες στην ΕΕ έχει βιώσει ψυχολογική βία από τον σύντροφό της, 1 στις 3 έχει υποστεί σωματική βία από την ηλικία των 15 ετών και άνω, 1 στις 20 έχει πέσει θύμα βιασμού.

Σε εθνικό επίπεδο και όπως προκύπτει από τα στατιστικά στοιχεία του Αρχηγείου της Ελληνικής Αστυνομίας, το 2018 διαπράχθηκαν 13 γυναικοκτονίες, για το 2019 -μέχρι σήμερα- ήδη καταγράφουμε 11. Επίσης, από το 2014 μέχρι και το 2017 η ίδια πηγή αναφέρει ότι έχουν σημειωθεί περισσότερα από 13.700 περιστατικά ενδοοικογενειακής βίας και 760 βιασμοί (τετελεσμένοι ή απόπειρες).

Αναλυτικά στοιχεία παραθέτει και το Δίκτυο Υποστηρικτικών Δομών της Γενικής Γραμματείας Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας των Φύλων (ΓΓΟΠΙΦ). Από το 2012 που ξεκίνησε σταδιακά η λειτουργία των δομών έως το 2018, 25.079 γυναίκες απευθύνθηκαν στα Συμβουλευτικά Κέντρα, 1518 γυναίκες φιλοξενήθηκαν στους Ξενώνες Φιλοξενίας, ενώ η Γραμμή SOS 15900 από την έναρξη της λειτουργίας, στις 11/3/2011, δέχθηκε 37.482 κλήσεις.

Αξίζει να σημειωθεί ότι αν και τα στοιχεία σοκάρουν, δεν αποκαλύπτουν όλη την έκταση του φαινομένου, καθώς ούτε η Ελλάδα ούτε τα περισσότερα ευρωπαϊκά κράτη δεν διαθέτουν ένα ενιαίο σύστημα καταγραφής, με ολοκληρωμένα, διασταυρωμένα συγκριτικά δεδομένα από όλους τους εμπλεκόμενους φορείς. Για αυτό λέμε ότι η έμφυλη βία παραμένει «αόρατο» φαινόμενο. Αν συνυπολογίσουμε μάλιστα ότι μικρός αριθμός περιστατικών καταγγέλλονται στις αρχές (μόλις το 13%, FRA, 2014) γίνεται σαφές ότι η έκταση και ένταση του φαινομένου στην ουσία είναι άγνωστη, με αποτέλεσμα να είναι δύσκολος ο σχεδιασμός στρατηγικών και πολιτικών για την εξάλειψη και πρόληψη του.

Ο νέος ορισμός του βιασμού αποτελεί μια νίκη του φεμινιστικού κινήματος;

Η Ελλάδα αποτελεί μόλις την 9η χώρα στην ΕΕ που αναγνωρίζει ότι το σεξ χωρίς συναίνεση είναι βιασμός, με βάση το άρθρο 336 του νέου Ποινικού Κώδικα. Πράγματι πρόκειται για μια σημαντική νίκη.

Ωστόσο, αν και είναι σημαντικό το βήμα δεν αρκεί: η διάταξη αυτή χρήζει περαιτέρω νομοτεχνικών βελτιώσεων. Συγκεκριμένα ως φορέας κρίνουμε απαραίτητη τη διασαφήνιση του ορισμού της πράξης του βιασμού. Ο περιορισμός της στη στενή έννοια της «γενετήσιας πράξης» είναι ιδιαίτερα προβληματικός.

Παράλληλα τονίζουμε ότι εκτός από ένα σύγχρονο ορισμό του βιασμού, αναγκαία κρίνεται η ανάληψη πρωτοβουλιών από το υπουργείο για την εκπαίδευση των αστυνομικών αρχών, των δικαστικών λειτουργών, (εισαγγελέων, δικηγόρων, ιατροδικαστών κλπ) των επαγγελματιών στο χώρο της υγείας και των λοιπών αρμόδιων φορέων για την εμπέδωση αυτή της ουσιαστικής αλλαγής στην τυποποίηση του εγκλήματος του βιασμού. Τέλος απαραίτητη είναι η μέριμνα για ταχεία περαίωση των υποθέσεων και η προστασία των θυμάτων, ώστε να μην επανα-τραυματίζονται εντός των δικαστικών αιθουσών.

Τι ακριβώς κάνει το Κέντρο Διοτίμα και ποια η εμπειρία που αποκρυσταλλώνει;

Το Κέντρο Διοτίμα είναι γυναικεία μη κερδοσκοπική οργάνωση εξειδικευμένη σε θέματα φύλου και ισότητας. Κατά την τριαντάχρονη δράση μας, από το 1989, έχουμε ως όραμα την ανάδειξη και αντιμετώπιση των έμφυλων διακρίσεων. Σε αυτό το πλαίσιο ο φορέας λειτουργεί ως: Ερευνητικό Κέντρο εξειδικευμένο σε θέματα φύλου και ισότητας, Πιστοποιημένο Κέντρο Παροχής Υποστηρικτικών Υπηρεσιών, Γυναικεία οργάνωση με δράσεις συνηγορίας υπέρ των έμφυλων δικαιωμάτων, Φορέας επιμόρφωσης επαγγελματιών σε έμφυλα ζητήματα. Για πάνω από δύο δεκαετίες, ο φορέας μας παρέχει ολοκληρωμένες και δωρεάν υπηρεσίες με στόχο τη στήριξη και ενδυνάμωση γυναικών ή και ομάδων γυναικών, που υφίστανται έμφυλη βία. Ειδικότερα από το 2015 έως και σήμερα: 2.000 γυναίκες έλαβαν πολύπλευρη υποστήριξη από το Κέντρο. 500 γυναίκες εκπροσωπήθηκαν σε δικαστήρια. 1.000 επαγγελματίες διαφόρων κλάδων συμμετείχαν σε εκπαιδευτικές δράσεις. Πάνω από 1,3 εκατ. views συγκέντρωσε η ψηφιακή καμπάνια #Don’ t Skip – Μην προσπερνάς την έμφυλη βία.

https://tvxs.gr/news/ellada/zografizontas-ton-pono-kai-trayma