Η ανταπόκριση στη χθεσινή ανάρτηση (αλλά και ευκαιρία για να ξεφύγω από την αχρείαστη αντιπαράθεση που ξέσπασε στο μεσαίο χώρο) με ώθησε να μεταφέρω εδώ ένα από τα οκτώ (8) αδημοσίευτα -γνωστά μόνο σε συναδέλφους μου- κείμενα που έγραψα για το στρατό. Να σημειωθεί ότι προηγήθηκε συστηματική μελέτη μηνών προκειμένου να γνωρίσουν καλύτερα το στρατό όσοι συνάδελφοι ενεπλάκησαν στο πρόγραμμα. Στόχος ήταν να φωτιστεί το ευρύτερο περιβάλλον των επιμορφωμένων, δεδομένου ότι η γνώση της πραγματικότητας που ζουν οι επιμορφωνόμενοι αποτελεί σημαντική παράμετρο για την επιτυχία της επιμόρφωσης. Από τα οκτώ κείμενα, επέλεξα τις «αυτοκτονίες στο στρατό» γιατί όπως την πρόσφατη περίοδο των αγανακτισμένων και τότε από τον ανεύθυνο χώρο της ριζοσπαστικής και εξωκοινοβουλευτικής αριστεράς διαδόθηκε η υπεραπλουστευτική ερμηνεία πως «ουσιαστικά πρόκειται για δολοφονίες του καταπιεστικού στρατιωτικού μηχανισμού»
(Διαβάζεται με την σκέψη στην εποχή που γράφηκε και που ευτυχώς άλλαξε)
Νέος, στρατός αυτοκτονία : Τρείς λέξεις φορτισμένες με έντονη συναισθηματικότητα εμφανίζονται σε μια φράση στις εφημερίδες αρκετές φορές το χρόνο και προωθούν ανάλογη συγκίνηση.
Οι καθησυχαστικές στατιστικές του Υ.Ε.Θ.Α. επιθυμούν να διαβεβαιώσουν ότι οι αυτοκτονίες στις Ε.Δ δεν είναι δυσανάλογες σε ποσοστιαία αναλογία με τις αυτοκτονίες που εμφανίζονται στο γενικό πληθυσμό. Αντιπαρατίθενται στην προσπάθεια πολιτικής εκμετάλλευσης διαφόρων φορέων που με μονομερή συλλογιστική καταλογίζουν ακέραια ευθύνη στις Ένοπλες Δυνάμεις.
Ανεξάρτητα όμως από τις πολιτικές ευθύνες και αψιμαχίες το πρόβλημα παραμένει. Και μια έστω αυτοκτονία ατόμου που αναστέλλει για ένα μεγάλο διάστημα τον κανονικό ρυθμό της κοινωνικής ζωής για να προσφέρει εθνική υπηρεσία και τελικά οδηγείται στην τραγικότερη ανθρώπινη εκδήλωση αξίζει να διερευνηθεί σε βάθος.
Α. Η ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΣΤΗ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΕΠΟΧΗ
Από έρευνες έχει διαπιστωθεί ότι υπάρχει μια βαθμιαία αύξηση του ποσοστού των ανθρώπων με ψυχικές διαταραχές τα τελευταία χρόνια. Απόλυτοι αριθμοί δεν αναφέρονται γιατί τα ψυχικά προβλήματα-παρά την σχετική εξοικείωση που εντοπίζεται στους ανθρώπους σήμερα και τη μεγαλύτερη προσέλευσή τους στις υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας-εξακολουθούν να αποτελούν κοινωνικό στίγμα και συχνά αποκρύπτονται. Υπολογίζεται όμως ότι οι ψυχικές νόσοι αντιπροσωπεύουν το 25-30% του συνόλου των νόσων που πάσχει ο εργαζόμενος πληθυσμός στις ανεπτυγμένες χώρες. Επίσης έχει υπολογιστεί ότι ποσοστό 30-50% των ατόμων που προσέρχονται στα εξωτερικά ιατρεία των Νοσοκομείων εμφανίζουν συμπτώματα που συνδέονται άμεσα ή έμμεσα με ψυχικές ή ψυχοσωματικές διαταραχές.
Από έρευνες έχει διαπιστωθεί ότι υπάρχει μια βαθμιαία αύξηση του ποσοστού των ανθρώπων με ψυχικές διαταραχές τα τελευταία χρόνια. Απόλυτοι αριθμοί δεν αναφέρονται γιατί τα ψυχικά προβλήματα-παρά την σχετική εξοικείωση που εντοπίζεται στους ανθρώπους σήμερα και τη μεγαλύτερη προσέλευσή τους στις υπηρεσίες Ψυχικής Υγείας-εξακολουθούν να αποτελούν κοινωνικό στίγμα και συχνά αποκρύπτονται. Υπολογίζεται όμως ότι οι ψυχικές νόσοι αντιπροσωπεύουν το 25-30% του συνόλου των νόσων που πάσχει ο εργαζόμενος πληθυσμός στις ανεπτυγμένες χώρες. Επίσης έχει υπολογιστεί ότι ποσοστό 30-50% των ατόμων που προσέρχονται στα εξωτερικά ιατρεία των Νοσοκομείων εμφανίζουν συμπτώματα που συνδέονται άμεσα ή έμμεσα με ψυχικές ή ψυχοσωματικές διαταραχές.
Το παραδοσιακό ιατρικό μοντέλο θεωρεί ότι οι ψυχικές ασθένειες είναι αποκλειστικό αποτέλεσμα εσωτερικών παραγόντων του ατόμου. Τα τελευταία όμως είκοσι χρόνια ήλθε στην επιφάνεια η λειτουργική σχέση μεταξύ συμπεριφοράς του ατόμου και του κοινωνικού περίγυρου.
Δημιουργείται έτσι μια ακριβέστερη εικόνα του ψυχικά διαταραγμένου ατόμου. Συμπεριφορές που σε πρώτη θεώρηση φαντάζουν περίεργες και αυθαίρετες μπορούν να ερμηνευτούν αν ληφθεί υπόψη το συγκεκριμένο κοινωνικό πλαίσιο όπου αυτές εκδηλώνονται.
Η αναζήτηση του συνδυασμού εσωτερικών και εξωτερικών παραγόντων στην εμφάνιση ψυχικών διαταραχών, φαίνεται να αποτελεί τη σημερινή κυρίαρχη επιστημονική ενασχόληση και ερμηνεύει αξιόπιστα την αλματώδη ανάπτυξη των ψυχικών νόσων.
Οι κοινωνικοί παράγοντες που ευνοούν τις ψυχικές διαταραχές είναι ανάμεσα σε άλλους και : η βαθμιαία εξαφάνιση της ευρείας οικογένειας, η εσωτερική και εξωτερική μετανάστευση, οι ειδικές συνθήκες ζωής των μεγαλουπόλεων, η αυξημένη φιλοδοξία του ατόμου για καλύτερη ζωή και οι παράγοντες οικονομικής κρίσης, η επίδραση των μέσων ενημέρωσης, τα καταναλωτικά πρότυπα κλπ.
Ποια είναι όμως η συμπεριφορά του ατόμου που έχει προβλήματα ψυχικής υγεία;
Η απάντηση βρίσκεται στον ορισμό του απόλυτα ψυχικά υγιούς ατόμου, που όμως στην πράξη αποδεικνύεται εξαιρετικά δυσχερής διαδικασία. Χωρίς παράθεση επιστημονικών κριτηρίων, που προκαλούν σύγχυση εξαιτίας άλλων παραμέτρων που λαμβάνονται υπόψη, δύο νευρολόγοι-ψυχίατροι των Ε.Δ διακινδυνεύουν να παρουσιάσουν ενδεικτικά στοιχεία με σαφήνεια και απλότητα :
«Ο ψυχικώς υγιής είναι ώριμος συναισθηματικώς, συμφιλιωμένος με τον εαυτό του και καλώς προσαρμοσμένος στο οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον. Αποδέχεται ότι η ζωή είναι συνεχής αγώνας και αντιμετωπίζει τις εκάστοτε δυσχέρειες με αγωνιστική διάθεση και αποφασιστικότητα. Αναγνωρίζει ότι η εργασία του είναι βασικό μέσο επιβιώσεως και εργάζεται καθημερινά αποδοτικά και χωρίς εκνευρισμό. Του αρέσει να δημιουργεί φιλίες και διαθέτει χιούμορ και αυθορμητισμό. Είναι ελεύθερος από προκαταλήψεις, αξιοπρεπής, ειλικρινής συνεπής και ρεαλιστής. Οι σκέψεις του, οι συγκινήσεις του και οι επιθυμίες του βρίσκονται σε αρμονική σχέση με την πραγματικότητα. Διαθέτει περιέργεια και διακριτικότητα. Ενδιαφέρεται για την προαγωγή της ατομικής του ευημερίας και την επαγγελματική του εξέλιξη, χωρίς όμως να βλάπτει τους συνανθρώπους του. Επεκτείνει τα ενδιαφέροντά του σταδιακώς και βαθμιαίως σε ευρύτερο κύκλο, δηλαδή την οικογένεια, τους φίλους, την πολιτεία. Επιθυμεί και μπορεί να αναλάβει τις ανάλογες με την ηλικία του υποχρεώσεις»
Ο πραγματικά σπάνιος αυτός χαρακτήρας-που δύσκολα βρίσκεται ανάμεσά μας- σύμφωνα με την γνώμη των δύο στρατιωτικών ψυχιάτρων, είναι ο ψυχικά υγιής άνθρωπος.
Β. ΝΕΟΙ ΚΑΙ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ
Πολυποίκιλα ανοιχτά ερωτήματα και έντονη αγωνία για το μέλλον πλημμυρίζουν τους νέους σε κάθε τους βήμα-όπως περιγράψαμε στην ενότητα για τη νεολαία. Πορεύονται σε επικίνδυνες συμπληγάδες και αναζητούν το σκοπό της ζωής γιατί επιθυμούν να ζήσουν πιο δίκαια, καλύτερα, διαφορετικά, την κάθε στιγμή…
Η σκληρή πραγματικότητα έχει άλλες επιταγές και δεσμεύσεις. Εκβιαστικά θέτει το δίλημμα: μέλλον ή παρόν, που στην ουσία σημαίνει απαλλοτρίωση του παρόντος, χωρίς να υπάρχει καμιά εγγύηση για το μέλλον. Προγραμματίζει τον νέο για να προλάβει το μέλλον, αφαιρώντας του τη χαρά του παιγνιδιού, της επικοινωνίας, της έμπνευσης, της φαντασίας, του απρόοπτου της καθημερινής περιπέτειας, χωρίς να ενδιαφέρεται για τις επιπτώσεις που έχει ο προγραμματισμός και η αφαίρεση στο μηχανισμό της ψυχικής αντοχής. Επιπλέον μόνιμες ανασφάλειες για την εκπαίδευση, την εργασία, την ποιότητα της ζωής συνοδεύουν τους νέους.
Απέναντι σε αυτή τη βασανιστική κατάσταση ορισμένοι θα επιλέξουν κάποιες λεπτές ισορροπίες για να προχωρήσουν. Άλλοι θα συμβιβαστούν για να επιβιώσουν. Μια τρίτη κατηγορία αμφιταλαντεύεται. Νοιώθει να πορεύεται χωρίς «μίτο» σε ένα λαβύρινθο. Είναι οι πιο ευαίσθητοι και περισσότερο ευάλωτοι σε ένα ειδικό περιστατικό που μπορεί να είναι μια ενδοοικογενειακή σύγκρουση, μια σχολική αποτυχία, ένα ερωτικό πρόβλημα και ακολουθεί η απογοήτευση, η κατάθλιψη, η απόγνωση. Δεν είναι οι προβληματικοί νέοι που αντιδρούν αναπάντεχα αλλά οι κώδικες μιας προβληματικής κοινωνίας που ωθούν μια σημαντική μερίδα της νεολαίας στο περιθώριο.
Μια έρευνα που έγινε στην Αθήνα σε απόφοιτους γυμνασίου παρουσίασε 20% των κοριτσιών και 12% των αγοριών με καταθλιπτικές εκδηλώσεις.
Ένα άτομο αυτής της κατηγορίας τη μια στιγμή εκδηλώνει νευρικότητα, υπερκινητικότητα, επιθετικότητα και την άλλη λύπη, μελαγχολία, ατονία. Μέχρι οι ειδικοί να διαγνώσουν-αν καλεστούν-με ακρίβεια την κατάσταση, το άτομο αποπειράται να αυτοκτονήσει. Στις Η.Π.Α. το ποσοστό αυτοκτονίας των εφήβων αυξήθηκε 136% τα τελευταία είκοσι χρόνια– η εύκολη υιοθέτηση μιας απεγνωσμένης λύσης στα προβλήματα του καιρού μας.
Κύριοι παράγοντες που υποβοηθούν την τάση για αυτοκτονία στους νέους θεωρούνται οι συναισθηματικές διαταραχές ή οι ψυχώσεις και κάποια ειδική συνθήκη του ατόμου αποτέλεσμα απώλειας- Απώλεια είναι ο θάνατος, απώλεια θεωρείται η διακοπή μιας ιδιαίτερης σχέσης, απώλεια και μάλιστα βασική θεωρείται και η μείωση της αυτοεκτίμησης.
Οι αυτοκτονίες των νέων στην Ελλάδα επίσημα είναι η τρίτη αιτία θανάτου το 1983 στις ηλικίες15-19 ετών (27 περιπτώσεις), 19-24 ετών (28 περιπτώσεις) μετά από τα τροχαία ατυχήματα και επιπλοκές τους.
Τα στοιχεία αυτά αν και αποκαλύπτουν τη διάσταση του προβλήματος δεν θεωρούνται ασφαλή. Η πραγματικότητα είναι ακόμα πιο σοβαρή αφού ως αυτοκτονίες αναφέρονται μόνο οι φανερές. Γιατί υπάρχουν και οι συγκαλυμμένες- ένα μεγάλο ποσοστό τροχαίων ατυχημάτων είναι άμεσες ή έμμεσες αυτοκτονίες-που αποκρύπτονται επειδή η κυρίαρχη κοινωνική αντίληψη καταλογίζει ευθύνες και στιγματίζει την οικογένεια. Σε χώρες με το πολιτιστικό επίπεδο της Ελλάδας οι μελετητές της αυτοκτονίας πενταπλασιάζουν τα επίσημα στοιχεία για να εντοπίσουν τον αληθινό δείκτη.
Γ. ΕΝΟΠΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΚΑΙ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ
Ένας σημαντικός αριθμός από τους νέους που κατατάσσονται στο στρατό απαλλάσσεται λογω ψυχικών νοσημάτων. Κριτήριο καταλληλότητας θεωρείται η ικανότητα για ένοπλη υπηρεσία, η προδιαγεγραμμένη κατάλληλη συμπεριφορά του νέου όταν έχει τον αποκλειστικό έλεγχο, όπλου, πυρομαχικών κλπ. Υπολογίζεται ότι (στοιχεία εποχής) στους 15.000 στρατιώτες 1000 παίρνουν αναβολές ή οριστικά απολυτήριο.
Αξίζει να σημειωθεί ότι μια κατηγορία νέων αν και αποδεδειγμένα έχει εμφανίσει ψυχικά προβλήματα, επιθυμεί να περάσει ευνοϊκά τις διαδικασίες των ειδικά επιφορτισμένων στρατιωτικών ψυχιατρικών υπηρεσιών προκειμένου να αποφύγει τον κοινωνικό στιγματισμό και τις επιβαλλόμενες κοινωνικές ποινές. Οι νέοι αυτοί συνήθως ανήκουν στα λιγότερο εύπορα τμήματα του πληθυσμού και χρειάζονται το απολυτήριο στην αναζήτηση εργασίας. Υποπτευόμαστε ότι ανήκουν συνήθως και σε στρώματα με χαμηλό δείκτη μόρφωσης όπου ο στρατός σημαίνει και επικύρωση του ανδρισμού.
Μια άλλη σημαντική μερίδα νέων επιδιώκει με επινόηση ή μεγιστοποίηση ψυχολογικών διαταραχών, να εμφανιστεί με κάποια ψυχική πάθηση και να αποπροσανατολίσει τις αρμόδιες υπηρεσίες προκειμένου να αποφύγει τις δυσκολίες της στρατιωτικής ζωής. Στην κατηγορία αυτή πρέπει να ανήκουν άτομα από τα ανώτερα εισοδηματικά στρώματα που δεν προβληματίζονται για τη χρήση του απολυτήριου και οι νέοι με αντιεξουσιαστικό και αντιμιλιταριστικό προσανατολισμό.
Ο αποπροσανατολισμός των στρατιωτικών υπηρεσιών ευνοείται από το γεγονός ότι το μεγαλύτερο ποσοστό των ψυχικών προβλημάτων πρόκειται για ψυχικές διαταραχές που δεν χαρακτηρίζονται με μόνιμη εξωτερίκευση. Εμφανίζονται για ένα χρονικό διάστημα και αργότερα επανέρχονται. Έτσι η διάγνωση είναι δυσχερής ενώ παράλληλα αυστηρά κριτήρια πρόγνωσης δεν υπάρχουν. Μόνο πιθανολόγηση της εξέλιξης μπορεί να υπάρξει με βάση την κατάσταση της στιγμής που ενδεχόμενα να συμπαρασύρει και την αξιολόγηση της καταλληλότητας.
Οι συνθήκες προσαρμογής των στρατευμένων που έπονται της κατάταξης των νέων στις Ένοπλες Δυνάμεις αναντίρρητα είναι μια βίαιη προσπάθεια ενσωμάτωσης στις νέες άγνωστες και δυσκολότερες συνθήκες της ομαδικής και αυστηρά ιεραρχικής διαβίωσης. Η ατομικότητα περιθωριοποιείται-όταν δεν παροπλίζεται-και αντιπαρατίθενται οι πολλαπλές απαιτήσεις του νέου περιβάλλοντος με τα βιώματα, τις συνήθειες, τα πρότυπα, τις συνήθειες και τις αξίες της ευρύτερης κοινωνικής ζωής.
Η εγρήγορση, η αμηχανία, η σύγχυση, η αγανάκτηση και η απελπισία διαχέονται μπροστά στην αδυναμία εκπλήρωσης των καθημερινών διαδοχικών υποχρεώσεων και των αναπόφευκτων παραβάσεων. Σε αυτή την αγχογόνα κατάσταση και ένα τυχαίο, αθώο γεγονός που σπάνια προβλέπεται, ενδέχεται να προκαλέσει απροσδόκητες αντιδράσεις που κλονίζουν την ψυχική αντοχή.
Δ. ΟΙ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΕΣ ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΕΠΙΣΗΜΑΙΝΟΥΝ…
Η διάσταση των ψυχικών νοσημάτων κατά τη διάρκεια της θητείας αποτυπώνεται ανάγλυφα σε μελέτες στρατιωτικών υπηρεσιών που είδαν το φως της δημοσιότητας και η παράθεση τους στο κείμενο αυτό δεν συνοδεύεται από σχόλια:
α. Από το Ναυτικό Νοσοκομείο Κρήτης και τη Διεύθυνση Υγειονομικού της VΜΠ «… Με σκοπό να μελετήσουμε το πρόβλημα της αύξησης των διαταραχών προσαρμογής στο Στρατό, συγκεντρώσαμε στοιχεία για τις μεταβολές υγείας των κλάσεων 1950-52 και 1970-72 των εγγεγραμμένων στα στρατολογικά Μητρώα των Νομών της Κρήτης.
Οι άνδρες της πρώτης ομάδας γεννήθηκαν το 1929-31 και μεγάλωσαν σε συνθήκες οικονομικής υπανάπτυξης, σχετικής κοινωνικοπολιτικής σταθερότητας, έξαρσης του εθνικοπατριωτικού-αντιφασιστικού φρονήματος.
Οι άνδρες της δεύτερης ομάδας γεννήθηκαν το 1949-51 και μεγάλωσαν σε συνθήκες σχετικής οικονομικής ανάπτυξης, διαμόρφωσης καταναλωτικού πνεύματος και χαλάρωσης των ηθών με την επίδραση του τουρισμού και των ξενόφερτων τρόπων ζωής.
Στο σύνολο των απαλλαγών λόγω υγείας, το ποσοστό των ψυχιατρικών απαλλαγών από 11,15% αυξήθηκε σε 45,45%.
Οι ψυχώσεις τριπλασιάστηκαν, οι ψυχονευρώσεις αυξήθηκαν 2,5 φορές, οι διαταραχές προσωπικότητας εννεαπλασιάστηκαν, οι χρήστες ναρκωτικών εξαπλασιάστηκαν, ενώ ο αριθμός αυτοκτονιών παρέμεινε σταθερός.
Το 34% των διαταραχών διαπιστώθηκαν αμέσως με την κατάταξη, το 54% στον πρώτο χρόνο και το 12% στο υπόλοιπο διάστημα της θητείας.
Η βελτίωση των ψυχιατρικών υπηρεσιών και η αλλαγή του τρόπου αντιμετώπισης της ψυχικής αρρώστιας στο στρατό και στην πολιτεία δεν μπορεί να δικαιολογήσει παρά μέρος μόνο της αύξησης του αριθμού των ψυχικών διαταραχών.
Οι περισσότεροι νέοι κατάφεραν να προσαρμοστούν και να εκπληρώσουν τις στρατιωτικές τους υποχρεώσεις στα χρόνια 1950-54 που οι συνθήκες διαβίωσης στο στρατό ήταν πιο δύσκολες και σκληρές, από ότι, είκοσι χρόνια αργότερα.
Το συμπέρασμα της μελέτης μας δείχνει, ότι οι ψυχικές διαταραχές έχουν την τάση να αυξάνουν και αν δεν ληφθούν δραστικά μέτρα τόσο για τη βελτίωση και εκσυγχρονισμό της στρατιωτικής ζωής, όσο και κυρίως για την εξάλειψη των γεννεσιουργών κοινωνικοπολιτικών αιτιών, η εξασφάλιση στο μέλλον ικανού ανθρώπινου δυναμικού για τις Ε.Δ. θα γίνει προβληματική»
β. Σε στρατιωτική νοσοκομειακή μονάδα παραμεθόριας περιοχής το εξάμηνο Μαΐου- Νοεμβρίου 1983 η υστερική κρίση ή άλλη νευρωτική διαταραχή ήταν η πιο συχνή αιτία(1 στις 3) εισαγωγής ασθενών. Διαρκούσε λίγες μέρες και θεραπευόταν με την χρήση ελαφρών ηρεμιστικών και απομόνωση από τα καθημερινά προβλήματα.
γ. Στρατιωτικό νοσοκομείο ακριτικής περιοχής ξεκινά από την ψυχολογική προπαρασκευή του στρατεύσιμου και περιγράφει την επίδραση στον ψυχισμό, των μεθόδων στρατιωτικοποίησης (εξομοίωση των στρατεύσιμων, αυστηρά προγραμματισμένο ωράριο, συνεχής και αυστηρός έλεγχος, εντατική εκπαίδευση) και καταλήγει : Διαφοροποίηση θα υπάρξει μόνο αν σμικρυνθεί η απόσταση που χωρίζει το στρατό από τις άλλες κοινωνικές ομάδες.
δ. Στο Γενικό Νοσοκομείο της Αεροπορίας εξετάστηκαν συστηματικά αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές που περιλάμβαναν τραυματισμούς με κοφτερά αντικείμενα, λήψη φαρμάκων, κατάποση μικροαντικειμένων (κουμπιών, καπακιών μπύρας κλπ.) μέχρι αυτοτραυματισμό με πυροβόλο όπλο. Από τη μελέτη πρόκυψε ότι ένας σημαντικός αριθμός στρατευμένων νέων μεταχειρίζεται το σώμα του σαν να μην είναι εντελώς δικό του, με ελεγχόμενα καταστροφικό τρόπο για να εκδικηθεί, να εξιλεωθεί για να νοιώσει πως υπάρχει, για να νοιώσει σαν δράστης και όχι σαν παθητικό θύμα, για να επικοινωνήσει με τα σημαντικά πρόσωπα του περιβάλλοντος του. Η συμπεριφορά των νέων αυτών έχει ξεκάθαρα αναχρονιστικό χαρακτήρα και το ψυχολογικό τους παρελθόν καθορίζει τον τρόπο με τον οποίο βιώνουν και μεταχειρίζονται τον εαυτό τους και το περιβάλλον της θητείας τους.
ε. Στρατιωτικός νευρολόγος ψυχίατρος προτείνει μέτρα που θα περιορίσουν την ιατρικοποίηση όπως : Δημιουργία συμβουλευτικών ψυχολογικών υπηρεσιών σε μεγάλους στρατιωτικούς σχηματισμούς, Διοικητικά απολυτήρια σε άτομα που η δυσπροσαρμοστικότητά τους δεν οφείλεται σε σωματική ή ψυχική πάθηση ή σαφείς διαταραχές της προσωπικότητας, θεσμοθέτηση εναλλακτικής κοινωνικής θητείας, ενημέρωση μονίμου στρατιωτικού προσωπικού σε θέματα ατομικής-ομαδικής ψυχολογίας.
Ε. ΤΕΛΙΚΕΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
Δεν θα διακινδυνεύσουμε απαντήσεις εκεί όπου οι ειδικοί επιστήμονες αποφεύγουν να εκφραστούν έχοντας υπόψη την πολυπρισματική διάσταση του προβλήματος αναμένοντας(;) πορίσματα ερευνών. Οφείλουμε όμως να συμπυκνώσουμε το πνεύμα αυτού του σημειώματος :
Η αύξηση των ψυχοπαθολογικών εκδηλώσεων στο στρατό φαίνεται να είναι συνάρτηση πολλών παραγόντων μεταξύ των οποίων-και όχι μόνο- οι ειδικές στρατιωτικές συνθήκες γιατί :
α. Η μονομερής επίρριψη ευθυνών στις συνθήκες του στρατιωτικού περιβάλλοντος είναι αντιεπιστημονική αφού δεν καταφέρνει να εξηγήσει πως παρουσιάζεται το φαινόμενο να ωφελούνται στην κυριολεξία της έννοιας αρκετά νέα παιδιά από το στρατό σε συγκεκριμένα προβλήματα φοβιών, δυσπροσαρμοστικότητας, απομονωτισμού, αποδιοργανωμένης υπερπροστατευτικής προσωπικότητας, μόνιμης αρνητικής συμπεριφοράς κλπ.
β. Η αγνόηση των ειδικών συνθηκών του Στρατού και η επίρριψη ευθυνών σε λαθεμένη οικογενειακή διαπαιδαγώγηση και μαλθακότητα αντιβαίνει στη συχνά επαναλαμβανόμενη εικόνα στρατιωτικών σχηματισμών με απόπειρες αυτοκτονιών που μηδενίζονται στη νέα πραγματικότητα που επιφέρουν διάδοχες στρατιωτικές διοικήσεις που ενδιαφέρονται και συμπάσχουν με τους στρατευμένους και τα προβλήματά τους, ενώ ταυτόχρονα το βαρύ στρατιωτικό πρόγραμμα παραμένει αναλλοίωτο.
γ. Η αύξηση του φαινομένου από παλαιότερες εποχές παρά τις αναντίρρητα καλύτερες συνθήκες στρατιωτικής ζωής πρέπει να οφείλεται σε μεγάλο βαθμό στις διαφορετικές νοοτροπίες που πορεύονται η στρατιωτική και η ευρύτερη πολιτική κοινωνία.
Παλαιότερα οι νέοι προσερχόμενοι να υπηρετήσουν τη θητεία είχαν να αντιμετωπίσουν μόνο τις σκληρές συνθήκες της στρατιωτικής διαβίωσης. Στο ιδεολογικό επίπεδο δεν υπήρχαν αισθητές διαφοροποιήσεις. Οι όροι κοινωνικής ανάπτυξης προϋπόθεταν αποδοχή διαφόρων ιδεολογημάτων (εξουσία πατέρα, αυθεντία δασκάλου, χρηστά ήθη κλπ) που παρουσίαζαν την αναμφισβήτητη επικράτηση της κυρίαρχης ιδεολογίας. Η ηθική της εξουσίας γινόταν ηθική της νεολαίας και έτσι στο στρατό δεν αμφισβητούσε π.χ. τη μείωση της προσωπικότητας του, τον περιορισμό των ατομικών δικαιωμάτων του, τον αυστηρό προγραμματισμό του χρόνου του, όπως κάνει σήμερα.
Σήμερα ο ορεσίβιος π.χ. νέος, που βίωσε την ελευθερία των βουνών, που δεν αποδέχεται την πατρική εξουσία, που θέλει να διαφεντεύει το χρόνο του, που είναι «πρώτος» το Σαββατοκύριακο στο νυφοπάζαρο του λιμανιού, δέχεται τις απαγορεύσεις των στρατώνων, τις διαδοχικές παρατηρήσεις, επικρίσεις, ποινές των ανωτέρων της ιεραρχίας, τα πειράγματα και καμιά φορά τον χλευασμό των συναδέλφων του. Επειδή δεν έχει τα εργαλεία ερμηνείας τέτοιων καταστάσεων, αν δεν επινοήσει τρόπους αντίστασης, ενδέχεται να αναλογιστεί τι έχει υποστεί. Έτσι μπορεί να ανέβει στη ταράτσα κάποιου κτιρίου και να απειλεί ότι θα ριχτεί στο κενό αν συνεχιστεί η ταλαιπωρία του. Άλλοτε πάλι την ώρα της σκοπιάς μπορεί να σκεφτεί τη ζωή που διαβαίνει έξω από τους στρατώνες. Καμία φορά ίσως καταλαμβάνεται από αμόκ και ξεσπά στους συναδέλφους του. Ίσως πάλι να θέλει να τιμωρήσει τους υπαίτιους πιέζοντας τη σκανδάλη…
δ. Γενικεύοντας μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι οι αυτοκτονίες που εμφανίζονται στις Ένοπλες Δυνάμεις δεν οφείλεται αποκλειστικά στις συνθήκες στρατωνισμού αλλά σε σύνθεση ατομικών ιδιαιτεροτήτων και ευρύτερης κοινωνικής πραγματικότητας, που εμπεριέχει ως απλή συνιστώσα τους εκλυτικούς παράγοντες του στρατιωτικού περιβάλλοντος.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου