της Αγγελικής Καρδαρά.
Η τρομοκρατία είναι ένα πολυσύνθετο φαινόμενο με βαθιές ιστορικές, πολιτικές και κοινωνικές ρίζες. Αυτό είναι, κατά την κρίση μου, το πρώτο στοιχείο που πρέπει να κατανοήσουμε
και να κρατήσουμε στο μυαλό, προκειμένου να αντιληφθούμε το μέγεθος και τη σοβαρότητα του φαινομένου.
Οι επιπτώσεις της τρομοκρατίας συχνά έχουν τεράστιο αντίκτυπο στην πορεία της ανθρωπότητας.
Ωστόσο, όσο παράδοξο κι αν ακουστεί αυτό, είναι εξαιρετικά δύσκολο να την προσδιορίσουμε με απόλυτη ακρίβεια. Όπως εύστοχα ένας διεθνολόγος υποστήριξε στο παρελθόν: «Την τρομοκρατία είναι δύσκολο να την ορίσεις, αλλά την καταλαβαίνεις».
Θα έλεγα, συνεπώς, ότι το ερώτημα «τι είναι τρομοκρατία» και κατ’ επέκταση «ποιος είναι τρομοκράτης» παραμένει μέχρι σήμερα αναπάντητο, κυρίως λόγω της πληθώρας των ερμηνειών που επιδέχεται αυτή η έννοια.
Είναι αξιοσημείωτο ότι ενώ το σύνολο των αναλύσεων και των επιστημονικών προσεγγίσεων διέπεται από την άποψη ότι τόσο η έννοια, όσο και η πρακτική της τρομοκρατίας είναι ιστορικό και πολιτικό γεγονός, δεν ασχολείται καθόλου με τις αιτίες γένεσης, ύπαρξης, εξέλιξης και πρόληψής της.
Το φαινόμενο της τρομοκρατίας μέσα από μια ιστορική αναδρομή
Επιχειρώντας, μία σύντομη ιστορική αναδρομή, διαπιστώνεται ότι η έννοια της τρομοκρατίας συναντάται σε πολλά κείμενα αρχαίων συγγραφέων και κυρίως Ελλήνων φιλοσόφων.
Πού απαντάται για πρώτη φορά η λ. «τρομοκρατία»;
Η λέξη «τρομοκρατία» για πρώτη φορά απαντάται στη Γαλλική Επανάσταση του 1789, καθώς ο συγκεκριμένος όρος χρησιμοποιήθηκε από τους Ιακωβίνους, την πιο ακραία πτέρυγα της Επανάστασης. Οι Ιακωβίνοι χρησιμοποίησαν πράξεις βίας και τρομοκρατίας προκειμένου να οικοδομήσουν τη νέα κοινωνική τάξη.
Δεν δίσταζαν μάλιστα να εκτελούν άτομα που ανήκαν στην αριστοκρατία με μόνη αιτιολογία ότι ήσαν αριστοκράτες. Συχνά κατέφευγαν σε τρομοκρατικές ενέργειες προκειμένου να «τιμωρήσουν» τους αντιφρονούντες της επανάστασης.
Την ίδια εποχή η λέξη «τρομοκρατία» ερμηνεύεται από το Λεξικό της Γαλλικής Ακαδημίας ως «σύστημα, καθεστώς του τρόμου» και γρήγορα αποκτά αρνητική έννοια, ενώ στον «τρομοκράτη» αποδίδονται εγκληματικές προθέσεις.
Σταδιακά, η τρομοκρατία ταυτίζεται με την εγκληματική δράση. Η τρομοκρατία που κορυφώθηκε από τον Μάρτιο του 1793 έως τον Ιούλιο του 1794 ταυτίστηκε με το καθεστώς του τρόμου.
Η κυριαρχία των Ιακωβίνων οφείλεται στις εσωτερικές διεργασίες για πολιτική αλλαγή. Ένα κύριο χαρακτηριστικό των τρομοκρατικών επιθέσεων ήταν ότι δεν στρέφονταν μόνο εναντίον των μελών της αριστοκρατίας, αλλά και εναντίον άλλων επαναστατών.
Από τα μέσα του 19ου αιώνα όμως οι όροι «τρομοκρατία» και «τρομοκράτης» απέκτησαν αυτόνομο ιδεολογικό περιεχόμενο. Μάλιστα, το 1818 – 81 αναπτύχθηκε έντονη δράση Ρώσων επαναστατών κατά της αυταρχικής κυβέρνησης.
Στο σύνολο της ευρωπαϊκής επικράτειας εμφανίζονται εθνικιστικές ομάδες, όπως των Ιρλανδών, των Μακεδόνων και των Αρμενίων στην Τουρκία, που διεκδικούν την αυτονομία τους καταφεύγοντας σε πράξεις βίας.
Αργότερα, η Βιομηχανική Επανάσταση συνέβαλε στην ανάπτυξη της εθνικής συνείδησης και αποτέλεσε το πλαίσιο για την ανάπτυξη της τρομοκρατικής δράσης των αναρχικών του τέλους του 19ουαιώνα .
Τα αναρχικά κινήματα έδρασαν σε χώρες, όπως η Γαλλία, η Ιταλία, η Ισπανία και οι ΗΠΑ, όπου η ραγδαία ανάπτυξη οδήγησε σε ιδεολογικές αντιπαραθέσεις εξαιτίας της εκμετάλλευσης του ατόμου από τη νέα τάξη βιομηχάνων.
Στα τέλη του 19ου αιώνα και στις αρχές του 20ου γενικεύεται το κύμα βίας. Το θεμελιώδες χαρακτηριστικό του είναι ότι πηγάζει από τις προϋπάρχουσες πολιτικές και κοινωνικές ανισότητες και αντιθέσεις, οι οποίες όμως μέχρι εκείνη τη στιγμή δεν εκφράζονταν ιδεολογικά.
Η αναρχική ιδεολογία συνεχίζει να διέπει αυτό το ευρύ κύμα βίας, αλλά η διαφορά με το παρελθόν είναι ότι αποτελεί πλέον μόνο ένα μέρος του.
Στη διάρκεια αυτής της χρονικής περιόδου η καταπίεση πολιτών από αυταρχικές κυβερνήσεις, η έλλειψη δικαιωμάτων για τους μειονοτικούς πληθυσμούς και οι διεκδικήσεις αυτονομίας και ανεξαρτησίας από λαούς, οδήγησαν στη δημιουργία κινημάτων με έντονη δράση.
Ο Διαφωτισμός αποτέλεσε την ιστορική αφετηρία και την αιτία δημιουργίας αυτών των κινημάτων, καθώς παρείχε το φιλοσοφικό υπόβαθρο για να τεθούν υπό αμφισβήτηση από τους διανοούμενους της εποχής τα υπάρχοντα πολιτικά και οικονομικά συστήματα και συμφέροντα.
Τρομοκρατία και νεότερη εποχή
Επιστρέφοντας, τέλος, στη νεότερη εποχή, θα ήταν σκόπιμο να υπογραμμιστεί ότι από τις πρώτες κιόλας προσπάθειες που έγιναν προκειμένου να οριστεί το φαινόμενο της τρομοκρατίας κατά τη δεκαετία του ‘60 φάνηκε ότι υπάρχουν πολλές δυσκολίες, οφειλόμενες στα διαφορετικά ζητούμενα κάθε κοινωνίας, αλλά και στις διαφορετικές σκοπιμότητες κάθε κυβερνητικής εξουσίας.
Παρ’ όλα αυτά σε αρκετούς ορισμούς της τρομοκρατίας που κατά καιρούς έχουν διατυπωθεί, κυρίως από κυβερνήσεις των ΗΠΑ, είναι φανερή η ταύτιση της τρομοκρατίας με το έγκλημα. Ακόμη και σήμερα παραμένει ρευστή η διάκριση ανάμεσα σε τρομοκρατική οργάνωση, εθνικό – απελευθερωτικό μέτωπο ή κίνημα πολιτικών διεκδικήσεων.
Οι τρεις βασικοί τύποι ορισμών της τρομοκρατίας
Συνοψίζοντας, πρέπει να επισημανθεί ότι μέσα στην πληθώρα των ορισμών περί τρομοκρατίας, μπορούμε ερευνητικά να κάνουμε ένα διαχωρισμό ανάμεσα σε τρεις τύπους ορισμών, που συνοψίζονται στα ακόλουθα σημεία:
Οι θεωρούμενοι ως «απλοί ορισμοί» ταυτίζουν την τρομοκρατία με τη βία ή την απειλή χρήσης βίας με σκοπό τον εκφοβισμό ή την επίτευξη μιας αλλαγής στις στάσεις ή στις διαθέσεις μιας ομάδας πληθυσμού.
Μια δεύτερη κατηγορία ορισμών την εντάσσουν σε ένα καθαρά νομικό πλαίσιο και προσπαθούν να την αντιμετωπίσουν ποινικά, ταυτίζοντάς την με την εγκληματική βία.
Τέλος, έχουμε τους «αναλυτικούς ορισμούς» που επικεντρώνονται στην πολιτική διάσταση και στα κοινωνικά κίνητρα που έχουν ή ισχυρίζονται ότι έχουν οι δράστες.
Οι τέσσερεις κατηγορίες της τρομοκρατίας
Η έρευνα έχει καταλήξει σε τέσσερεις μεγάλες κατηγορίες, στις οποίες αξίζει να δώσουμε προσοχή, ώστε να προχωρήσουμε σε μια περαιτέρω διερεύνηση του φαινομένου.
Η πρώτη κατηγορία περιλαμβάνει τα απελευθερωτικά κινήματα, με εθνικό ή θρησκευτικό χαρακτήρα, τα οποία έχουν λαϊκή βάση και κάνουν χρήση ένοπλων δυνάμεων. Τα κινήματα αυτά στοχεύουν στην αυτό-κυβέρνηση ή ανεξαρτησία. Σε αυτή την κατηγορία ανήκει η Παλαιστινιακή Απελευθερωτική Οργάνωση και ο IRA.
Η δεύτερη κατηγορία περιλαμβάνει τους αντι – ιμπεριαλιστές ή επαναστατικές ομάδες, χωρίς λαϊκό έρεισμα, που συνήθως μάχονται για την πάλη των τάξεων και χρησιμοποιούν τον ένοπλο αγώνα, εφαρμόζοντας και την τακτική του αντάρτικου πόλεων σε μη δημοκρατικές κοινωνίες, όπως είναι οι: Tupamaros στην Ουρουγουάη, Marighella στην Βραζιλία και Montoneros στην Αργεντινή.
Η τρίτη κατηγορία περιλαμβάνει τις περιθωριακές πολιτικές ομάδες που επιδιώκουν να φέρουν την επανάσταση σε δημοκρατικές βιομηχανοποιημένες κοινωνίες. Δεν έχουν λαϊκό έρεισμα, ενώ η στρατηγική τους στηρίζεται στην ιδεολογική θέση ότι το σύστημα είναι καταπιεστικό. Εδώ εντάσσονται οι Ερυθρές Ταξιαρχίες και οι Weathermen.
Η τέταρτη κατηγορία περιλαμβάνει την κρατική και παρακρατική τρομοκρατία που στοχεύουν στη διατήρηση της κυριαρχίας τους σε κράτη και κοινωνικές ομάδες. Γι’ αυτό αποβλέπουν στην απόκτηση οπαδών ακόμη και μέσα στα πλαίσια του εκφοβισμού, αλλά και στην εξόντωση (συχνά σε μαζική κλίμακα) των πραγματικών ή εν δυνάμει αντιπάλων τους.
Συμπερασματικά
Η τρομοκρατία θα παραμείνει ένα από τα σημαντικότερα διεθνικά ζητήματα και θα προκαλεί εθνικά, θρησκευτικά, πολιτικά και οικονομικά προβλήματα μέχρι οι κοινωνίες και τα κράτη να αναζητήσουν τις γενεσιουργικές αιτίες της και να κατανοήσουν ότι είναι απαραίτητη η πολιτική αντιμετώπιση του φαινομένου.
Στο πλαίσιο μιας εποχής που αλλάζει, η τρομοκρατία αποκτά νέο «πρόσωπο», ακόμα πιο σκληρό και επικίνδυνο.
Ποιο είναι αυτό το νέο «πρόσωπο» και ποιες οι καθοριστικές αλλαγές στους κόλπους της χαρακτηριζόμενης «νέας τρομοκρατίας», αποτελούν στοιχεία που θα διερευνήσουμε στο επόμενο άρθρο στο postmodern.
Βιβλιογραφία
Καρδαρά, Α. Τρομοκρατία και ΜΜΕ, Αθήνα-Κομοτηνή: ΑΝΤ.Ν. Σάκκουλας, (εισαγωγή: Καθηγητής Γ. Πανούσης), 2003.
Μπόση, Μ. Περί του Ορισμού της Τρομοκρατίας, Αθήνα: Π. Τραυλός, 2000.
Βαφειάδης, Ν. “Ο Πολιτισμός της Κάμερας” στο Οι Ειδήσεις του Πολέμου και ο Πόλεμος κατά της Είδησης, Αθήνα: Λιβάνης, 2002.
Chaliand, G. Terrorism: from popular struggle to media spectacle, London: Saqi Books, 1987.
Gupta, S. The Replication of Violence: thoughts on international terrorism after September 11th 2001, London: Pluto Press, 2002.
Warldlaw, G. Political Terrorism: theory, tactics and counter-measures, Cambridge: Cambridge University Press, 1998, 2nd edition.
postmodern.gr
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου