ΓΙΩΡΓΟΣ ΚΑΡΑΓΙΑΝΝΗΣΙ
Δευτέρα 1 Γενάρη 1945
Αργά το μεσημέρι της Πρωτοχρονιάς ένα εγγλέζικο θωρακισμένο αυτοκίνητο παρέλαβε από την οδό Θεμιστοκλέους (ήταν η γραμμή αντιπαράθεσης) το Γιάννη Ζεύγο και τον αντισυνταγματάρχη του ΕΛΑΣ Κόλλια και τους μετέφερε στο στρατηγείο του Σκόμπυ. Η συνάντηση έγινε με πρωτοβουλία του Σκόμπυ μετά και το έγγραφο που είχε στείλει η Κεντρική Επιτροπή του ΕΑΜ στον Τσώρτσιλ τονίζοντας ότι «τίποτα δεν δικαιολογεί την παράταση των εχθροπραξιών δεδομένου μάλιστα ότι η Αριστερά έχει αποδεχθεί τα βασικά σημεία του υπομνήματος του κ. Σκόμπυ». Στη διάρκεια της συζήτησης ο Ζεύγος ρώτησε το Βρετανό στρατηγό γιατί συνεχίζει τις επιχειρήσεις, αφού στα έγγραφα της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΛΑΣ φαίνεται καθαρά πως δεν υπάρχει διαφωνία στους δύο βασικούς όρους της αποχώρησης των τμημάτων του ΕΛΑΣ και του αφοπλισμού. Ο Σκόμπυ απάντησε πως είναι σύμφωνος με τα παραπάνω, αλλά επέμεινε να παραμένουν στην Αθήνα η Τρίτη Ορεινή Ταξιαρχία, η Χωροφυλακή και τα Τάγματα Εθνοφυλακής στα οποία από τις πρώτες μέρες των συγκρούσεων είχαν ενταχθεί και χιλιάδες ταγματασφαλίτες, μέλη της Χ και του ΕΔΕΣ.
Ο Γιάννης Ζεύγος
Οι εκπρόσωποι του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ απάντησαν στον Σκόμπυ ότι δεν είναι δυνατόν να συνεχίζονται οι συγκρούσεις και οι επιθέσεις κατά των λαϊκών συνοικιών για να παραδοθεί η Αθήνα στους συνεργάτες των Γερμανών. Ο Βρετανός αντέτεινε ότι οι ομάδες αυτές ανήκουν στην κυβέρνηση, είναι πολιτικό ζήτημα στο οποίο αυτός (τάχα μου), δεν ανακατεύεται. Ο Ζεύγος του είπε ότι έτσι παραδίδεται ένας ολόκληρος λαός στους συνεργάτες των Γερμανών και για να ξεπερασθεί το αδιέξοδο ζήτησε από τον Σκόμπυ να τον διευκολύνει σε μια επικοινωνία με τον αντιβασιλιά Δαμασκηνό. Ο Σκόμπυ δεν επέτρεψε την απευθείας επικοινωνία των εκπροσώπων του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ με τον αντιβασιλιά λέγοντας πως θα επικοινωνήσει αυτός με τον Δαμασκηνό και θα τους μεταφέρει την απάντησή. Πράγματι σε μισή ώρα οι Εγγλέζοι διάβασαν στους ΕΛΑΣίτες μια δήλωση του αντιβασιλιά, γραμμένη στα αγγλικά (σ.σ.: Ο Δαμασκηνός δεν ήξερε αγγλικά, μόνο μερικές γαλλικές λέξεις ήξερε) στην οποία αναφερόταν ότι «το στρατιωτικό ζήτημα πρέπει να λυθεί με τους Άγγλους και τα άλλα ζητήματα αφορούν την κυβέρνηση που θα σχηματισθεί σε τρεις μέρες». Όπως ήταν φυσικό , μετά από όλα αυτά, και αυτή η προσπάθεια για εκεχειρία έληξε άδοξα.
Οι Εγγλέζοι ετοιμάζουν μεγάλη επίθεση
Στον τομέα των στρατιωτικών επιχειρήσεων, μετά την κατάληψη των ανατολικών συνοικιών, το επιτελείο του Σκόμπυ ετοίμαζε για την επόμενη μέρα μεγάλη επίθεση προς τις περιοχές Τουρκοβουνίων-Αμπελοκήπων- Γηροκομείου και Καλογρέζας- Νέας Ιωνίας με στόχο την υπερφαλάγγιση των δυνάμεων του ΕΛΑΣ.
«1945 ΧΡΟΝΟΣ ΤΗΣ ΝΙΚΗΣ». Η πρώτη σελίδα της «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ», εφημερίδας της Επιτροπής Περιοχής Μακεδονάις του ΕΑΜ (1.1.1945)
Οι επιτελείς του Α΄ Σώματος Στρατού του ΕΛΑΣ της Αθήνας περιμένοντας να έρθουν ενισχύσεις του τακτικού ΕΛΑΣ απ’ έξω από την πρωτεύουσα διατάσσουν τις δυνάμεις του έτσι ώστε να διευκολυνθεί η είσοδος των δυνάμεων αυτών στην Αθήνα. Όμως, όπως αναφέρει και ο καπετάνιος του Α΄ ΣΣ Σπύρος Κωτσάκης «Και οι λίγες ενισχύσεις που έφθασαν απ’ έξω έρχονταν τμηματικά, κατακουρασμένες, κι έτσι έμπαιναν στον αγώνα να μπαλώσουν τρύπες. “Έρχονται στάγδην και εξανεμίζονται μόλις έλθουν εις επαφήν με το καμίνι της Αθήνας”, έλεγαν και ξανάλεγαν οι αξιωματικοί μας στην καθαρεύουσά τους…»
«Όλοι στις επάλξεις του αγώνα! Όλοι στα οδοφράγματα! Καμμιά υποχώρηση!»
Την ίδια μέρα στο πρωτοχρονιάτικο διάγγελμα της η ΚΕ του ΕΑΜ αναφέρει:
«…Αληθινά ποτέ ως τώρα ο Ελληνικός Λαός δεν διεξήγαγε δικαιότερο και υψηλότερο αγώνα (…) Ένα τέτοιο λαό κανείς, είτε φίλος, είτε εχθρός δεν μπορεί να τον δουλώσει. Ας μάθουν όλοι ότι καμμιά θυσία, οσονδήποτε σκληρή και μακρόχρονη, δεν πρόκειται να φέρει σε υποταγή τον Ελληνικό Λαό. Ούτε καμμία απάτη, ούτε τα έντεχνα λόγια, ούτε οι κούφιες υποσχέσεις πρόκειται να τον ξεγελάσουν.
Λογικοί πάντα και διαλλακτικοί, έτοιμοι για κάθε τίμια συνεννόηση , οι λαϊκοί αγωνιστές να μείνουν ακλόνητοι με τα όπλα στα χέρια, έως ότου γίνει σεβαστή απ’ όλους η θέληση του Ελληνικού Λαού.
Η «ΛΑΙΚΗ ΦΩΝΗ» της Θεσσαλονίκης με το πρωτοχρονιάτικο διάγγελμα της ΚΕ του ΕΛΑΣ
Έως τότε, όλοι στις επάλξεις του αγώνα! Έως τότε όλοι στα οδοφράγματα! Έως τότε καμμιά υποχώρηση! Ο θάνατος είναι λύτρωση μπροστά στη δουλεία και στα μαρτύρια που περιμένουν ολόκληρο το λαό.
Δεν μένει παρά η Νίκη και σ’ αυτήν πιστεύουμε ακλόνητα. Μόνο μ’ αυτή θα εξασφαλιστεί η Λευτεριά, η Ανεξαρτησία και η Ευημερία της Ελλάδας».
Ορισμός σοβιετικού πρεσβευτή
Η Πρωτοχρονία του ’45 «έκλεισε» με την ανακοίνωση από τον επικεφαλής της σοβιετικής στρατιωτικής αποστολής συνταγματάρχη Ποπώφ, τηλεγραφήματος του αναπληρωτή επιτρόπου των Εξωτερικών Βισίνσκυ με το οποίο προτεινόταν ο διορισμός του Μιχ. Σεργκέγιεφ στη θέση του πρεσβευτή της ΕΣΣΔ στην Ελλάδα. Ο Σεργκέγιεφ είχε υπηρετήσει στην Ελλάδα ως επιτετραμμένος την περίοδο 1938-1940. Oπως έγραψαν οι φιλοκυβερνητικές εφημερίδες «η συγκατάθεσις της Ελληνικής Κυβερνήσεως δια τον διορισμόν του κ. Σεργκέγιεφ είναι ως πληροφορούμεθα βεβαία».
ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ – ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΑ
« Αποστείλατε επειγόντως χειρούργους γιατρούς διά τραυματίας μας Αθήνα»
Ραδιοτηλεγράφημα του Γιώργη Σιάντου στις οργανώσεις Μακεδονίας- Ηπείρου- Θεσσαλίας- Στερεάς- Πελοποννήσου- Κρήτης:
«Άγγλοι επιτίθενται αδιάκοπα με σοβαρές δυνάμεις τανκς, πυροβολικό, αεροπορία, πεζικό. Αποκρούονται κατά μεγαλύτερο μέρος με βαρύτατες απώλειες εκατέρωθεν. Άγγλοι και Έλληνες φασίστες σφάζουν ομαδικά οπαδούς μας συνοικιών που κατόρθωσαν να καταλάβουν. Συλλαμβάνουν εκτοπίζουν Αφρικήν κατά χιλιάδας. Διαμαρτυρηθείτε. Ηθικόν λαού, Στρατού μας καλόν. Αποστείλατε επειγόντως χειρούργους γιατρούς δια τραυματίας μας Αθήνα. Αποστείλατε φάρμακα κατάλληλα δια τραύματα».
( «Ιστορία της Αντίστασης 1940-45», συλλογικό, τ. 5ος , σ.1875, Αυλός, Αθήνα 1979)
« Το Σώμα Στρατού εν τη περιπτώσει ταύτη θα διεξαγάγη τον αγώνα μέχρις εσχάτων»
Το « Δελτίον της 0.30 ώρας της 1ης Ιανουαρίου 1945» του Α΄ Σώματος Στρατού του ΕΛΑΣ Αθήνας:
«Κατά πληροφορίας κομματικής οργάνωσης και μονάδων μας, ο εχθρός από της μεσημβρίας της σήμερον συνεκέντρωσε ισχυράν δύναμιν τανκς (μας ανέφεραν 60), η οποία εκινήθη επί της οδού Μεσογείων προς Σωτηρίαν (ήτις και κατελήφθη) και εντεύθεν προς Χολαργόν. Συγχρόνως παρουσιάσθησαν συγκεντρώσεις δυνάμεων Πεζικού εις την περιοχήν Αμπελοκήπων- Ψυχικού. Τμήμα των δυνάμεων τούτων απώθησε τας εις Διαβολόρεμα (σ.σ.: Το Διαβολόρεμα περνούσε κάτω από το Γηροκομείο και κατέληγε στον Ιλισσό) ελαφράς δυνάμεις μας.
Αφίσα του ΕΑΜ για το νέο έτος 1945
Η γνώμη μας είναι ότι ο εχθρός, κατόπιν της εκκαθαρίσεως της Καισαριανής και των παρατηρηθεισών συγκεντρώσεων τας τελευταίας ημέρας προς την περιοχήν Γηροκομείου, είναι ενδεχόμενον να ενεργήση ίσως και εντός της αύριον επίθεσιν προς Τουρκοβούνια είτε και ευρύτερον ελιγμόν προς Καλογρέζαν-Νέαν Ιωνίαν- προς υπερφαλάγγισιν των δυνάμεών μας, δι’ όπερ και υπάρχουν ανεπιβεβαίωτοι πληροφορίαι.
Το Σώμα Στρατού εν τη περιπτώσει ταύτη θα διεξαγάγη τον αγώνα μέχρις εσχάτων, διαθέτον και όσας δυνάμεις δυνηθή συμπληρωματικώς να εξοικονομήση.
Συγχρόνως όμως επί τη προόψει αφίξεως ενισχύσεων από την ΚΕ, το ΣΣ θα προσπαθήση να δημιουργήση ζώνην ασφαλείας δια την είσοδον των ενισχύσεων τούτων εις τον Αγώνα.
H ζώνη αυτή ασφαλείας προβλέπομεν ότι θα περιλαμβάνη τας περιοχάς Καματερό-Άνω Λιόσια-Μενίδι-Ν. Φιλαδέλφεια. Για την επίτευξιν όμως του διπλού τούτου σκοπού θα απαιτηθούν ωρισμέναι ανακατατάξεις στην διάταξίν μας, ώστε η εντός των Αθηνών γραμμή μας να αποκτήση βάθος.
Παρακαλούμεν όπως μας ανακοινώσετε τας επί του αντικειμένου τούτου αποφάσεις σας το δυνατόν ταχύτερον, συγχρόνως δε να παράσχητε τας δεούσας κατευθύνσεις προς τας ΙΙ και ΧΙΙΙ Μεραρχίας δια τον συντονισμό των ενεργειών μας.
ΠΥΡΙΟΧΟΣ-ΝΕΣΤΟΡΑΣ»
Το μακελειό στην πολυκατοικία Μαυρομιχάλη και Ναυαρίνου
Ο Σπύρος Γκουβέλης, δικηγόρος- τότε μαχητής του ΕΛΑΣ, περιγράφει εκείνη το δραματική Πρωτοχρονιά του ’45, όταν μια ομάδα μαχητών του λόχου σπουδαστών ΕΛΑΣ-ΕΠΟΝ Λόρδος Μπάυρον βρέθηκε αποκλεισμένη στην πολυκατοικία στη γωνία των οδών Μαυρομιχάλη και Ναυαρίνου, στα Εξάρχεια ( « Μέρες και νύχτες του Δεκέμβρη», σ. 97-102, Καστανιώτης, Αθήνα 2003):
«Ξημέρωσε η πρώτη του Γενάρη 1945, ημέρα Δευτέρα. Τα παιδιά του λόχου σπουδαστών Λόρδος Μπάυρον κρατάνε την πολυκατοικία της γωνίας Μαυρομιχάλη και Ναυαρίνου και κάνουν λούφα. Έξω στο δρόμο κυκλοφορούν ελεύθερα οι παπανδρεικοί κι οι Εγγλέζοι πάνοπλοι. Ακούνε τα βήματά τους και τις ομιλίες τους. Δυστυχώς δεν υπάρχουν τα μέσα να τους πολεμήσεις. Οδομαχίες μόνο με πιστόλια , αραβίδες, ιταλικές επιθετικές χειροβομβίδες και πού και πού κανένα αυτόματο δε γίνονται.
Αφίσα της ΕΠΟΝ, με την ημερομηνία ίδρυσής της, 23 του Φλεβάρη 1943
Αλλά κι οι αντίπαλοι, παρ’ όλο ότι, όπως δείχνουν τα πράγματα, έχουν επισημάνει την πολυκατοικία και γνωρίζουν ότι μέσα βρίσκεται μονάδα του ΕΛΑΣ δε βιάζονται να μπουκάρουν. Θέλουν ν’ αποφύγουν τη μάχη σώμα με σώμα και τις πιθανές απώλειες. Ο χρόνος έτσι κι αλλιώς δουλεύει προς όφελός τους (…).
«Σαν κάποιος βρυκόλακας να σέρνει τις αλυσίδες τους»
Κατά τις έντεκα μια ριπή από το Χημείο γάζωσε το γωνιακό παράθυρο του πρώτου ορόφου. Τα τζάμια κομματιάστηκαν μ’ εντυπωσιακό πάταγο και τα πατζούρια γέμισαν τρύπες. Όμως οι από μέσα δεν απάντησαν γιατί δε γινόταν ν’ ανοίξουνε τα παραθυρόφυλλα. Αν το επιχειρούσαν, θα δίνανε εύκολο στόχο. Η αγωνία μεγάλωνε. Έχει περάσει το μεσημέρι, όταν ακούγονται οι ερπύστριες τανκς. Αφού δε βλέπουν, η φαντασία τους δουλεύει. Σαν κάποιος βρυκόλακας να σέρνει τις αλυσίδες τους. Ο θόρυβος απομακρύνεται προς τα απάνω, προς την Πλάζα. Σε λίγο ξαναγυρίζει. Ακούγεται δυνατός, σχεδόν εκκωφαντικός. Ύστερα σταματάει. Φαίνεται ότι το τανκ στάθηκε στην οδό Μαυρομιχάλη, ακριβώς απέναντι από την είσοδο της πολυκατοικίας. Ο Αργύρης προσπαθεί να δει μέσα από τις γρίλιες, από την άκρη βέβαια, γιατί φοβάται να προβάλλει το μπόι του στο κούφωμα. Και τότε ξαφνικά, χωρίς κανένα σημάδι προειδοποιητικό, χωρίς στ’ αλήθεια να το περιμένει κανείς, μια φοβερή έκρηξη γίνεται και σείεται συθέμελα όλο το κτίριο. Ο Αργύρης, δίχως να καταλάβει πώς, βρίσκεται ξαπλωμένος καταγής, σπρωγμένος από μια ανεξήγητη δύναμη. Κομμάτια από τούβλα και χώματα έχουν πέσει απάνω του. Το δωμάτιο έχει γεμίσει με καπνούς. Δεν ξεχωρίζει σχεδόν τίποτα. Μια δυνατή μυρουδιά μπαρούτι, κάτι σαν καμένος αέρας, έχει απλωθεί παντού. Σιγά σιγά κάνει μερικές κινήσεις και προσπαθεί να σηκωθεί. Νιώθει ότι ευτυχώς μπορεί. Αλλά είναι ζαλισμένος, σαν να τα ’χει χαμένα. (…)
«Θεέ μου, πρέπει να’ναι ο Τάσος… η Ρίτσα κι αυτή ακίνητη»
Προτού συνειδητοποιήσει τι ακριβώς έγινε, ακούει βογγητά από το διπλανό δωμάτιο. Σηκώνεται ζαλισμένος κι ο συναγωνιστής από το Κορωπί που’χε κι αυτός πέσει κάτω και πηγαίνουν παραπατώντας κι οι δυο τους προς τα εκεί.
Μόλις μπαίνουν μέσα, βλέπουν ένα θέαμα φοβερό. Ένας άντρας είναι ξαπλωμένος ανάσκελα, στη μέση του δωματίου, ανάμεσα σε τούβλα, χώματα, και καπνούς που σέρνονται στο πάτωμα. Του λείπει τελείως το κεφάλι. Στη θέση του λαιμού φαίνονται κάτι κόκκινα, ματωμένα κρέατα. Θεέ μου, πρέπει να ’ναι ο Τάσος. Το κεφάλι έχει εξαφανιστεί. Έχει γίνει βρόμικες πιτσιλιές, κολλημένες στους τέσσερις τοίχους του δωματίου, ανάμεσα σε μικρές και μεγάλες τρύπες. Μια κοπέλα, τη λέγανε Ρίτσα, είναι κι αυτή ξαπλωμένη στην άκρη του δωματίου ακίνητη. Ο Αργύρης τη σκουντά με το πόδι του. Δεν αντιδρά. Είναι νεκρή αλλά τελείως απείραχτη. Μόνο μια μικρή κόκκινη τρυπίτσα, τόση δα, φαίνεται πάνω από το φρύδι της. Καθώς είναι ξαπλωμένη, σαν ζωντανή, το φουστάνι της έχει ανασηκωθεί και φαίνεται η άσπρη κιλότα της.
Ο Γιάννης Ξενάκης
Και να, στο βάθος του δωματίου ο Ξενάκης, καθιστός, με την πλάτη ακουμπισμένη στον τοίχο και βογγάει. Το πρόσωπό του είναι γεμάτο αίματα. Ένα θραύσμα τον έχει χτυπήσει στο ζυγωματικό, κάτω από το αριστερό μάτι, που φαίνεται να έχει πεταχτεί προς τα έξω.
Ο Ιάννης Ξενάκης σε μεταγενέστερη φωτογραφία με έντονα τα σημάδια από τον τραυματισμό του
Ήρθαν κι άλλοι από τα διπλανά δωμάτια του σπιτιού. Είπαν ότι το βλήμα έσκασε εδώ μέσα. Ευτυχώς που μόλις είχαν βγει ο Βασίλης κι οι υπόλοιποι ομαδάρχες. Κοιτάζουν από την τρύπα στο δρόμο. Το τανκ έχει φύγει. Φοβούνται μήπως κάνουν ντου οι πεζοί και πιάνουν θέσεις στις πόρτες και στους διαδρόμους του σπιτιού. Όμως η ώρα περνάει και δεν ακολουθεί τίποτα. Ο Αργύρης αρχίζει να συνειδητοποιεί ότι για την ώρα πρέπει να λογαριάζεται τυχερός. Το βλήμα πέρασε δίπλα του χωρίς να εκραγεί στο χώρο που βρισκόταν ο ίδιος, παρ’ όλο ότι προσέκρουσε σε δυο τοίχους, μπαίνοντας και βγαίνοντας από το δωμάτιο. Παράξενη κι αδιευκρίνιστη συγκυρία που τον κράτησε ζωντανό.
Το απόγευμα βρέθηκαν δυο σκάλες-δεν υπήρχε φορείο- κι απάνω τους τοποθέτησαν τα πτώματα. Τα μεταφέρανε και τ’ ακουμπήσανε στην αυλή μέχρι να δούνε τι θα κάνουνε. Τον Ξενάκη τον οδήγησαν, υποβαστάζοντάς τον, μέσα από τις τρύπες που είχαν ανοίξει στις μεσοτοιχίες και κατάφεραν να τον περάσουν στην κλινική Σμπαρούνη. Γυρίζοντας από εκεί, οι συνοδοί του είπαν ότι έχασε το μάτι του κι ότι είχε μια μεγάλη ανοιχτή τρύπα στο μάγουλο που δεν την έραψαν ακόμα γιατί οι ιστοί γύρω της είχαν διαλυθεί.
Στο έλεος των κανονιών των τανκς
Μόλις έπεσε το βράδυ ξανάγινε μια πρόχειρη σύσκεψη στο εσωτερικό του διαμερίσματος του ισογείου. Αυτή τη φορά όλοι συμφώνησαν, μαζί κι ο λοχαγός Βασίλης, ότι η πολυκατοικία έπρεπε να εγκαταλειφθεί, γιατί τώρα που έγινε η αρχή κινδύνευαν να έχουν κι άλλα θύματα. Βρίσκονταν στο έλεος των κανονιών των τανκς. Θα έπρεπε ν’ αποσυρθούν σε μέρος που θα προσφέρεται καλύτερα στην άμυνα. Ο Βασίλης έδωσε εντολή να ελευθερώσουν τους ενοίκους που ήταν κλεισμένοι στο υπόγειο. Κάποιος κατέβηκε και ξεκλείδωσε την πόρτα. Ξεχύθηκαν αμέσως επάνω με υστερικές κραυγές και κλάματα ηλικιωμένοι, γυναίκες και παιδιά κι ανοίγοντας την κεντρική πόρτα, βγήκαν στο δρόμο τρέχοντας και ουρλιάζοντας προς τους έξω: «Μη ρίχνετε, μη ρίχνετε, βοήθεια, είμαστε άμαχοι!».
Μετά ο λόχος ανοίγοντας κι άλλες τρύπες στους τοίχους, πέρασε στο βόρειο μέρος του ίδιου τετραγώνου, σε μια πολυκατοικία που είχε χτιστεί λίγο πριν από τον πόλεμο κι είχε τον αριθμό 47 στην οδό Διδότου…».
Oι μάχες στη Δραπετσώνα και τα Ταμπούρια
Αναφορά της ΧΙΙΙ Μεραρχίας του ΕΛΑΣ στην Ομάδα Μεραρχιών Στερεάς και την ΚΕ του ΕΛΑΣ:
« Δελτίον συμβάντων ΣΤΟΠ. 2αν πρωινήν της χθες ΣΤΟΠ. Εχθρός ήρχισεν προπαρασκευήν πυρός πυροβολικού και όλμων ΣΤΟΠ. Επί των θέσεων των τμημάτων μας και εφ’ ολοκλήρου τομέως Ταμπουρίων Δραπετσώνος ΣΤΟΠ. 9ην ώραν προπαρασκευή εντοπίσθηκε Νεκροταφείον Αναστάσεως, συνοικισμόν Ευγενείας ΣΤΟΠ. Ταυτόχρονα ήρχισεν συνδυασμένη επίθεσις από Νότου και Δυσμών ΣΤΟΠ. Κατά Νεκροταφείου και συνοικισμού Ευγενείας ΣΤΟΠ. Υποστηριζομένη από 20 τανκς ΣΤΟΠ. Τμήματά μας συνεπτύχθησαν από Νεκροταφείον και συνοικισμόν Ευγενείας ΣΤΟΠ. Πυρ/κό μας έβαλε και ανεκούφισε τμήματά μας ΣΤΟΠ.
Η προσφυγομάνα Δραπετσώνα στη δεκαετία του ’40
Ώρα 17.10 εχθρός συνεχίζει επίθεσιν περιοχήν Ευγενείας- Δραπετσώνας ΣΤΟΠ. Χρησιμοποιεί άφθονο πυρ/κό και πολλά τανκς ΣΤΟΠ. Ισοπεδώνει όλα. Στο λιμάνι Αγίου Γεωργίου δεκαπέντε πολεμικά ΣΤΟΠ. Παρετηρήθησαν εκεί αποβάσεις ΣΤΟΠ. 21ην ώραν της χθες, τμήμα αντεπιτεθέν ανακατέλαβον ΣΤΟΠ. Πρώτες κατοικίες συνοικισμού Ευγενείας ΣΤΟΠ. Απώλειες εχθρού ανεξακρίβωτες ΣΤΟΠ. Δικές μας 10 νεκροί και 33 τραυματίες ΣΤΟΠ. Ηθικόν ανδρών καλόν ΣΤΟΠ. Υπόλοιπον τομέα δεν εξεδηλώθη εχθρική ενέργεια ΣΤΟΠ.
ΣΔ ΧΙΙΙ Μεραρχίας
ΜΑΤΣΟΥΚΑΣ».
« Ο Δαμασκηνός ή οι Άγγλοι θέλουν ν’ αλλάξουν τον Παπανδρέου»
Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, υπουργός Ναυτικών και Οικονομικών στην κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου, για τις διεργασίες σχηματισμού νέας κυβέρνησης ( « Ημερολόγιο 31 Μαρτίου 1942- 4 Ιανουαρίου 1945», σ. 735-737, Κέδρος 1977):
« 1 Ιανουαρίου. Η ώρα είναι οχτώ. Σήμερα ο ουρανός αρχίζει και ξανοίγει. Τώρα ανατέλλει ο ήλιος και ίσως μάλιστα φανεί. Ο ήλιος του 1945. Εύχομαι στο Θεό να είναι ο ήλιος της Ειρήνης και της Δικαιοσύνης (…).
Δευτέρα απογευματινή. Σήμερα η Αθήνα- η ελεύθερη Αθήνα- είχε ανακτήσει τη μορφή της. Λιακάδα αθηναϊκή, κόσμος πολύς στους δρόμους. Η Αθήνα άρχισε να ξαναπαίρνει ανάσα. Με συγκίνησε βαθιά η σημερινή θέα της Αθήνας. Γύρισα με τ’ αυτοκίνητό μου κάμποσους δρόμους, έχοντας μαζί τη Νίτσα (σ.σ.: Η γυναίκα του) και τον υπασπιστή μου πλωτάρχη Αυγέρη, και σκέφθηκα ότι έχω το ηθικό δικαίωμα νάχω λιγάκι το αίσθημα της Πρωτοχρονιάς. Σε μια στιγμή βλέπω μπροστά μου και τα κανόνια του Συντάγματος Πυροβολικού που έφτασαν μόλις σήμερα από την Ιταλία, τα κανόνια του Ρίμινι. Περήφανοι οι πυροβολητές μας τα συνόδευαν (…).
«Η Αυτού Μακαριότης ο Αντιβασιλεύς εγκατεστάθη σήμερον το απόγευμα εις την οικίαν Σκαραμαγκά (σ.σ.: Το μέγαρο έχει κατεδαφισθεί. Στη θέση του βρίσκεται σήμερα το υπουργείο Εσωτερικών στην λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας), ήτις ωρίσθη ως επίσημος διαμονή του. Κατά την άφιξίν του η φρουρά των Ευζώνων απέδωκε τας τιμάς, και η Ελληνική Στρατιωτική Μουσική ανέκρουσε τον Εθνικόν Ύμνον» (από τις εφημερίδες των ημερών εκείνων).
Στις 12 ½ πήγα στο υπουργείο Εξωτερικών, όπου με κάλεσε ο αρχιεπίσκοπος με την ιδιότητά πιά του Αντιβασιλέως για να με συμβουλευθεί πάνω στο κυβερνητικό ζήτημα. Με υποδέχθηκε με πολλή συγκίνηση και καλωσύνη και τάπαμε μια ολόκληρη ώρα. Η εντύπωσή μου είναι ότι πάει ν’ αλλάξει τον Πρωθυπουργό. Εγώ τον συμβούλευσα να διατηρήσει τον Παπανδρέου πρωθυπουργό ή, αν ανώτεροι λόγοι επιβάλλουν αλλαγή, να τον πείσει να δεχθεί να είναι αντιπρόεδρος με τον Πλαστήρα ή τον Σοφούλη Πρωθυπουργό. Ετόνισα ότι η Κυβέρνηση πρέπει νάναι οπωσδήποτε κυβέρνηση του πολιτικού κόσμου και ότι εθνικά σκόπιμο θα ήταν να συνδυασθούν οι δυό αρετές: Πλάτος αντιπροσωπευτικό όσο το δυνατόν μεγαλύτερο και αριθμός υπουργών όσο το δυνατόν μικρότερος. Θετικές ενδείξεις για το τι σκέπτεται ο αρχιεπίσκοπος δεν απεκόμισα άλλες εκτός από τη μια που είναι μάλλον αρνητική: ότι ο ίδιος ή οι Άγγλοι θέλουν ν’ αλλάξουν τον Παπανδρέου με άλλον πρωθυπουργό. Γυρίζοντας στο ξενοδοχείο (σ.σ: « Στη «Μεγάλη Βρετανία») είδα τον Παπανδρέου που είναι σήμερα κρεβατωμένος (πλάι στην Κυβέλη που είναι κι αυτή από χθες γριππιασμένη) και του είπα τις εντυπώσεις μου από την επαφή μου με τον Δαμασκηνό. Πριν από μένα είδε ο Δαμασκηνός σήμερα τον Καφαντάρη, και μετά από μένα θάβλεπε τον Γονατά. Τ’ απόγευμα έχει καλέσει τον Πλαστήρα. Σωστό είναι να φτάσει σήμερα σε απόφαση για να ξέρουμε, ποια θάναι η κυβέρνηση του τόπου».
Διαβάστε στο επόμενο: 2 Γενάρη 1945: Μεγάλες επιχειρήσεις των Εγγλέζων σε όλα τα μέτωπα της Αθήνας και του Πειραιά.
ΟΛΑ ΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΟΥ ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΟΣ «ΜΕΡΕΣ ΤΟΥ ΔΕΚΕΜΒΡΗ ΄44» Εδώ
Δευτέρα 1 Γενάρη 1945
Αργά το μεσημέρι της Πρωτοχρονιάς ένα εγγλέζικο θωρακισμένο αυτοκίνητο παρέλαβε από την οδό Θεμιστοκλέους (ήταν η γραμμή αντιπαράθεσης) το Γιάννη Ζεύγο και τον αντισυνταγματάρχη του ΕΛΑΣ Κόλλια και τους μετέφερε στο στρατηγείο του Σκόμπυ. Η συνάντηση έγινε με πρωτοβουλία του Σκόμπυ μετά και το έγγραφο που είχε στείλει η Κεντρική Επιτροπή του ΕΑΜ στον Τσώρτσιλ τονίζοντας ότι «τίποτα δεν δικαιολογεί την παράταση των εχθροπραξιών δεδομένου μάλιστα ότι η Αριστερά έχει αποδεχθεί τα βασικά σημεία του υπομνήματος του κ. Σκόμπυ». Στη διάρκεια της συζήτησης ο Ζεύγος ρώτησε το Βρετανό στρατηγό γιατί συνεχίζει τις επιχειρήσεις, αφού στα έγγραφα της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΛΑΣ φαίνεται καθαρά πως δεν υπάρχει διαφωνία στους δύο βασικούς όρους της αποχώρησης των τμημάτων του ΕΛΑΣ και του αφοπλισμού. Ο Σκόμπυ απάντησε πως είναι σύμφωνος με τα παραπάνω, αλλά επέμεινε να παραμένουν στην Αθήνα η Τρίτη Ορεινή Ταξιαρχία, η Χωροφυλακή και τα Τάγματα Εθνοφυλακής στα οποία από τις πρώτες μέρες των συγκρούσεων είχαν ενταχθεί και χιλιάδες ταγματασφαλίτες, μέλη της Χ και του ΕΔΕΣ.
Οι εκπρόσωποι του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ απάντησαν στον Σκόμπυ ότι δεν είναι δυνατόν να συνεχίζονται οι συγκρούσεις και οι επιθέσεις κατά των λαϊκών συνοικιών για να παραδοθεί η Αθήνα στους συνεργάτες των Γερμανών. Ο Βρετανός αντέτεινε ότι οι ομάδες αυτές ανήκουν στην κυβέρνηση, είναι πολιτικό ζήτημα στο οποίο αυτός (τάχα μου), δεν ανακατεύεται. Ο Ζεύγος του είπε ότι έτσι παραδίδεται ένας ολόκληρος λαός στους συνεργάτες των Γερμανών και για να ξεπερασθεί το αδιέξοδο ζήτησε από τον Σκόμπυ να τον διευκολύνει σε μια επικοινωνία με τον αντιβασιλιά Δαμασκηνό. Ο Σκόμπυ δεν επέτρεψε την απευθείας επικοινωνία των εκπροσώπων του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ με τον αντιβασιλιά λέγοντας πως θα επικοινωνήσει αυτός με τον Δαμασκηνό και θα τους μεταφέρει την απάντησή. Πράγματι σε μισή ώρα οι Εγγλέζοι διάβασαν στους ΕΛΑΣίτες μια δήλωση του αντιβασιλιά, γραμμένη στα αγγλικά (σ.σ.: Ο Δαμασκηνός δεν ήξερε αγγλικά, μόνο μερικές γαλλικές λέξεις ήξερε) στην οποία αναφερόταν ότι «το στρατιωτικό ζήτημα πρέπει να λυθεί με τους Άγγλους και τα άλλα ζητήματα αφορούν την κυβέρνηση που θα σχηματισθεί σε τρεις μέρες». Όπως ήταν φυσικό , μετά από όλα αυτά, και αυτή η προσπάθεια για εκεχειρία έληξε άδοξα.
Οι Εγγλέζοι ετοιμάζουν μεγάλη επίθεση
Στον τομέα των στρατιωτικών επιχειρήσεων, μετά την κατάληψη των ανατολικών συνοικιών, το επιτελείο του Σκόμπυ ετοίμαζε για την επόμενη μέρα μεγάλη επίθεση προς τις περιοχές Τουρκοβουνίων-Αμπελοκήπων- Γηροκομείου και Καλογρέζας- Νέας Ιωνίας με στόχο την υπερφαλάγγιση των δυνάμεων του ΕΛΑΣ.
«1945 ΧΡΟΝΟΣ ΤΗΣ ΝΙΚΗΣ». Η πρώτη σελίδα της «ΕΛΕΥΘΕΡΙΑΣ», εφημερίδας της Επιτροπής Περιοχής Μακεδονάις του ΕΑΜ (1.1.1945)
Οι επιτελείς του Α΄ Σώματος Στρατού του ΕΛΑΣ της Αθήνας περιμένοντας να έρθουν ενισχύσεις του τακτικού ΕΛΑΣ απ’ έξω από την πρωτεύουσα διατάσσουν τις δυνάμεις του έτσι ώστε να διευκολυνθεί η είσοδος των δυνάμεων αυτών στην Αθήνα. Όμως, όπως αναφέρει και ο καπετάνιος του Α΄ ΣΣ Σπύρος Κωτσάκης «Και οι λίγες ενισχύσεις που έφθασαν απ’ έξω έρχονταν τμηματικά, κατακουρασμένες, κι έτσι έμπαιναν στον αγώνα να μπαλώσουν τρύπες. “Έρχονται στάγδην και εξανεμίζονται μόλις έλθουν εις επαφήν με το καμίνι της Αθήνας”, έλεγαν και ξανάλεγαν οι αξιωματικοί μας στην καθαρεύουσά τους…»
«Όλοι στις επάλξεις του αγώνα! Όλοι στα οδοφράγματα! Καμμιά υποχώρηση!»
Την ίδια μέρα στο πρωτοχρονιάτικο διάγγελμα της η ΚΕ του ΕΑΜ αναφέρει:
«…Αληθινά ποτέ ως τώρα ο Ελληνικός Λαός δεν διεξήγαγε δικαιότερο και υψηλότερο αγώνα (…) Ένα τέτοιο λαό κανείς, είτε φίλος, είτε εχθρός δεν μπορεί να τον δουλώσει. Ας μάθουν όλοι ότι καμμιά θυσία, οσονδήποτε σκληρή και μακρόχρονη, δεν πρόκειται να φέρει σε υποταγή τον Ελληνικό Λαό. Ούτε καμμία απάτη, ούτε τα έντεχνα λόγια, ούτε οι κούφιες υποσχέσεις πρόκειται να τον ξεγελάσουν.
Λογικοί πάντα και διαλλακτικοί, έτοιμοι για κάθε τίμια συνεννόηση , οι λαϊκοί αγωνιστές να μείνουν ακλόνητοι με τα όπλα στα χέρια, έως ότου γίνει σεβαστή απ’ όλους η θέληση του Ελληνικού Λαού.
Η «ΛΑΙΚΗ ΦΩΝΗ» της Θεσσαλονίκης με το πρωτοχρονιάτικο διάγγελμα της ΚΕ του ΕΛΑΣ
Έως τότε, όλοι στις επάλξεις του αγώνα! Έως τότε όλοι στα οδοφράγματα! Έως τότε καμμιά υποχώρηση! Ο θάνατος είναι λύτρωση μπροστά στη δουλεία και στα μαρτύρια που περιμένουν ολόκληρο το λαό.
Δεν μένει παρά η Νίκη και σ’ αυτήν πιστεύουμε ακλόνητα. Μόνο μ’ αυτή θα εξασφαλιστεί η Λευτεριά, η Ανεξαρτησία και η Ευημερία της Ελλάδας».
Ορισμός σοβιετικού πρεσβευτή
Η Πρωτοχρονία του ’45 «έκλεισε» με την ανακοίνωση από τον επικεφαλής της σοβιετικής στρατιωτικής αποστολής συνταγματάρχη Ποπώφ, τηλεγραφήματος του αναπληρωτή επιτρόπου των Εξωτερικών Βισίνσκυ με το οποίο προτεινόταν ο διορισμός του Μιχ. Σεργκέγιεφ στη θέση του πρεσβευτή της ΕΣΣΔ στην Ελλάδα. Ο Σεργκέγιεφ είχε υπηρετήσει στην Ελλάδα ως επιτετραμμένος την περίοδο 1938-1940. Oπως έγραψαν οι φιλοκυβερνητικές εφημερίδες «η συγκατάθεσις της Ελληνικής Κυβερνήσεως δια τον διορισμόν του κ. Σεργκέγιεφ είναι ως πληροφορούμεθα βεβαία».
ΜΑΡΤΥΡΙΕΣ – ΝΤΟΚΟΥΜΕΝΤΑ
« Αποστείλατε επειγόντως χειρούργους γιατρούς διά τραυματίας μας Αθήνα»
Ραδιοτηλεγράφημα του Γιώργη Σιάντου στις οργανώσεις Μακεδονίας- Ηπείρου- Θεσσαλίας- Στερεάς- Πελοποννήσου- Κρήτης:
«Άγγλοι επιτίθενται αδιάκοπα με σοβαρές δυνάμεις τανκς, πυροβολικό, αεροπορία, πεζικό. Αποκρούονται κατά μεγαλύτερο μέρος με βαρύτατες απώλειες εκατέρωθεν. Άγγλοι και Έλληνες φασίστες σφάζουν ομαδικά οπαδούς μας συνοικιών που κατόρθωσαν να καταλάβουν. Συλλαμβάνουν εκτοπίζουν Αφρικήν κατά χιλιάδας. Διαμαρτυρηθείτε. Ηθικόν λαού, Στρατού μας καλόν. Αποστείλατε επειγόντως χειρούργους γιατρούς δια τραυματίας μας Αθήνα. Αποστείλατε φάρμακα κατάλληλα δια τραύματα».
( «Ιστορία της Αντίστασης 1940-45», συλλογικό, τ. 5ος , σ.1875, Αυλός, Αθήνα 1979)
« Το Σώμα Στρατού εν τη περιπτώσει ταύτη θα διεξαγάγη τον αγώνα μέχρις εσχάτων»
Το « Δελτίον της 0.30 ώρας της 1ης Ιανουαρίου 1945» του Α΄ Σώματος Στρατού του ΕΛΑΣ Αθήνας:
«Κατά πληροφορίας κομματικής οργάνωσης και μονάδων μας, ο εχθρός από της μεσημβρίας της σήμερον συνεκέντρωσε ισχυράν δύναμιν τανκς (μας ανέφεραν 60), η οποία εκινήθη επί της οδού Μεσογείων προς Σωτηρίαν (ήτις και κατελήφθη) και εντεύθεν προς Χολαργόν. Συγχρόνως παρουσιάσθησαν συγκεντρώσεις δυνάμεων Πεζικού εις την περιοχήν Αμπελοκήπων- Ψυχικού. Τμήμα των δυνάμεων τούτων απώθησε τας εις Διαβολόρεμα (σ.σ.: Το Διαβολόρεμα περνούσε κάτω από το Γηροκομείο και κατέληγε στον Ιλισσό) ελαφράς δυνάμεις μας.
Αφίσα του ΕΑΜ για το νέο έτος 1945
Η γνώμη μας είναι ότι ο εχθρός, κατόπιν της εκκαθαρίσεως της Καισαριανής και των παρατηρηθεισών συγκεντρώσεων τας τελευταίας ημέρας προς την περιοχήν Γηροκομείου, είναι ενδεχόμενον να ενεργήση ίσως και εντός της αύριον επίθεσιν προς Τουρκοβούνια είτε και ευρύτερον ελιγμόν προς Καλογρέζαν-Νέαν Ιωνίαν- προς υπερφαλάγγισιν των δυνάμεών μας, δι’ όπερ και υπάρχουν ανεπιβεβαίωτοι πληροφορίαι.
Το Σώμα Στρατού εν τη περιπτώσει ταύτη θα διεξαγάγη τον αγώνα μέχρις εσχάτων, διαθέτον και όσας δυνάμεις δυνηθή συμπληρωματικώς να εξοικονομήση.
Συγχρόνως όμως επί τη προόψει αφίξεως ενισχύσεων από την ΚΕ, το ΣΣ θα προσπαθήση να δημιουργήση ζώνην ασφαλείας δια την είσοδον των ενισχύσεων τούτων εις τον Αγώνα.
H ζώνη αυτή ασφαλείας προβλέπομεν ότι θα περιλαμβάνη τας περιοχάς Καματερό-Άνω Λιόσια-Μενίδι-Ν. Φιλαδέλφεια. Για την επίτευξιν όμως του διπλού τούτου σκοπού θα απαιτηθούν ωρισμέναι ανακατατάξεις στην διάταξίν μας, ώστε η εντός των Αθηνών γραμμή μας να αποκτήση βάθος.
Παρακαλούμεν όπως μας ανακοινώσετε τας επί του αντικειμένου τούτου αποφάσεις σας το δυνατόν ταχύτερον, συγχρόνως δε να παράσχητε τας δεούσας κατευθύνσεις προς τας ΙΙ και ΧΙΙΙ Μεραρχίας δια τον συντονισμό των ενεργειών μας.
ΠΥΡΙΟΧΟΣ-ΝΕΣΤΟΡΑΣ»
Το μακελειό στην πολυκατοικία Μαυρομιχάλη και Ναυαρίνου
Ο Σπύρος Γκουβέλης, δικηγόρος- τότε μαχητής του ΕΛΑΣ, περιγράφει εκείνη το δραματική Πρωτοχρονιά του ’45, όταν μια ομάδα μαχητών του λόχου σπουδαστών ΕΛΑΣ-ΕΠΟΝ Λόρδος Μπάυρον βρέθηκε αποκλεισμένη στην πολυκατοικία στη γωνία των οδών Μαυρομιχάλη και Ναυαρίνου, στα Εξάρχεια ( « Μέρες και νύχτες του Δεκέμβρη», σ. 97-102, Καστανιώτης, Αθήνα 2003):
«Ξημέρωσε η πρώτη του Γενάρη 1945, ημέρα Δευτέρα. Τα παιδιά του λόχου σπουδαστών Λόρδος Μπάυρον κρατάνε την πολυκατοικία της γωνίας Μαυρομιχάλη και Ναυαρίνου και κάνουν λούφα. Έξω στο δρόμο κυκλοφορούν ελεύθερα οι παπανδρεικοί κι οι Εγγλέζοι πάνοπλοι. Ακούνε τα βήματά τους και τις ομιλίες τους. Δυστυχώς δεν υπάρχουν τα μέσα να τους πολεμήσεις. Οδομαχίες μόνο με πιστόλια , αραβίδες, ιταλικές επιθετικές χειροβομβίδες και πού και πού κανένα αυτόματο δε γίνονται.
Αφίσα της ΕΠΟΝ, με την ημερομηνία ίδρυσής της, 23 του Φλεβάρη 1943
Αλλά κι οι αντίπαλοι, παρ’ όλο ότι, όπως δείχνουν τα πράγματα, έχουν επισημάνει την πολυκατοικία και γνωρίζουν ότι μέσα βρίσκεται μονάδα του ΕΛΑΣ δε βιάζονται να μπουκάρουν. Θέλουν ν’ αποφύγουν τη μάχη σώμα με σώμα και τις πιθανές απώλειες. Ο χρόνος έτσι κι αλλιώς δουλεύει προς όφελός τους (…).
«Σαν κάποιος βρυκόλακας να σέρνει τις αλυσίδες τους»
Κατά τις έντεκα μια ριπή από το Χημείο γάζωσε το γωνιακό παράθυρο του πρώτου ορόφου. Τα τζάμια κομματιάστηκαν μ’ εντυπωσιακό πάταγο και τα πατζούρια γέμισαν τρύπες. Όμως οι από μέσα δεν απάντησαν γιατί δε γινόταν ν’ ανοίξουνε τα παραθυρόφυλλα. Αν το επιχειρούσαν, θα δίνανε εύκολο στόχο. Η αγωνία μεγάλωνε. Έχει περάσει το μεσημέρι, όταν ακούγονται οι ερπύστριες τανκς. Αφού δε βλέπουν, η φαντασία τους δουλεύει. Σαν κάποιος βρυκόλακας να σέρνει τις αλυσίδες τους. Ο θόρυβος απομακρύνεται προς τα απάνω, προς την Πλάζα. Σε λίγο ξαναγυρίζει. Ακούγεται δυνατός, σχεδόν εκκωφαντικός. Ύστερα σταματάει. Φαίνεται ότι το τανκ στάθηκε στην οδό Μαυρομιχάλη, ακριβώς απέναντι από την είσοδο της πολυκατοικίας. Ο Αργύρης προσπαθεί να δει μέσα από τις γρίλιες, από την άκρη βέβαια, γιατί φοβάται να προβάλλει το μπόι του στο κούφωμα. Και τότε ξαφνικά, χωρίς κανένα σημάδι προειδοποιητικό, χωρίς στ’ αλήθεια να το περιμένει κανείς, μια φοβερή έκρηξη γίνεται και σείεται συθέμελα όλο το κτίριο. Ο Αργύρης, δίχως να καταλάβει πώς, βρίσκεται ξαπλωμένος καταγής, σπρωγμένος από μια ανεξήγητη δύναμη. Κομμάτια από τούβλα και χώματα έχουν πέσει απάνω του. Το δωμάτιο έχει γεμίσει με καπνούς. Δεν ξεχωρίζει σχεδόν τίποτα. Μια δυνατή μυρουδιά μπαρούτι, κάτι σαν καμένος αέρας, έχει απλωθεί παντού. Σιγά σιγά κάνει μερικές κινήσεις και προσπαθεί να σηκωθεί. Νιώθει ότι ευτυχώς μπορεί. Αλλά είναι ζαλισμένος, σαν να τα ’χει χαμένα. (…)
«Θεέ μου, πρέπει να’ναι ο Τάσος… η Ρίτσα κι αυτή ακίνητη»
Προτού συνειδητοποιήσει τι ακριβώς έγινε, ακούει βογγητά από το διπλανό δωμάτιο. Σηκώνεται ζαλισμένος κι ο συναγωνιστής από το Κορωπί που’χε κι αυτός πέσει κάτω και πηγαίνουν παραπατώντας κι οι δυο τους προς τα εκεί.
Μόλις μπαίνουν μέσα, βλέπουν ένα θέαμα φοβερό. Ένας άντρας είναι ξαπλωμένος ανάσκελα, στη μέση του δωματίου, ανάμεσα σε τούβλα, χώματα, και καπνούς που σέρνονται στο πάτωμα. Του λείπει τελείως το κεφάλι. Στη θέση του λαιμού φαίνονται κάτι κόκκινα, ματωμένα κρέατα. Θεέ μου, πρέπει να ’ναι ο Τάσος. Το κεφάλι έχει εξαφανιστεί. Έχει γίνει βρόμικες πιτσιλιές, κολλημένες στους τέσσερις τοίχους του δωματίου, ανάμεσα σε μικρές και μεγάλες τρύπες. Μια κοπέλα, τη λέγανε Ρίτσα, είναι κι αυτή ξαπλωμένη στην άκρη του δωματίου ακίνητη. Ο Αργύρης τη σκουντά με το πόδι του. Δεν αντιδρά. Είναι νεκρή αλλά τελείως απείραχτη. Μόνο μια μικρή κόκκινη τρυπίτσα, τόση δα, φαίνεται πάνω από το φρύδι της. Καθώς είναι ξαπλωμένη, σαν ζωντανή, το φουστάνι της έχει ανασηκωθεί και φαίνεται η άσπρη κιλότα της.
Ο Γιάννης Ξενάκης
Και να, στο βάθος του δωματίου ο Ξενάκης, καθιστός, με την πλάτη ακουμπισμένη στον τοίχο και βογγάει. Το πρόσωπό του είναι γεμάτο αίματα. Ένα θραύσμα τον έχει χτυπήσει στο ζυγωματικό, κάτω από το αριστερό μάτι, που φαίνεται να έχει πεταχτεί προς τα έξω.
Ο Ιάννης Ξενάκης σε μεταγενέστερη φωτογραφία με έντονα τα σημάδια από τον τραυματισμό του
Ήρθαν κι άλλοι από τα διπλανά δωμάτια του σπιτιού. Είπαν ότι το βλήμα έσκασε εδώ μέσα. Ευτυχώς που μόλις είχαν βγει ο Βασίλης κι οι υπόλοιποι ομαδάρχες. Κοιτάζουν από την τρύπα στο δρόμο. Το τανκ έχει φύγει. Φοβούνται μήπως κάνουν ντου οι πεζοί και πιάνουν θέσεις στις πόρτες και στους διαδρόμους του σπιτιού. Όμως η ώρα περνάει και δεν ακολουθεί τίποτα. Ο Αργύρης αρχίζει να συνειδητοποιεί ότι για την ώρα πρέπει να λογαριάζεται τυχερός. Το βλήμα πέρασε δίπλα του χωρίς να εκραγεί στο χώρο που βρισκόταν ο ίδιος, παρ’ όλο ότι προσέκρουσε σε δυο τοίχους, μπαίνοντας και βγαίνοντας από το δωμάτιο. Παράξενη κι αδιευκρίνιστη συγκυρία που τον κράτησε ζωντανό.
Το απόγευμα βρέθηκαν δυο σκάλες-δεν υπήρχε φορείο- κι απάνω τους τοποθέτησαν τα πτώματα. Τα μεταφέρανε και τ’ ακουμπήσανε στην αυλή μέχρι να δούνε τι θα κάνουνε. Τον Ξενάκη τον οδήγησαν, υποβαστάζοντάς τον, μέσα από τις τρύπες που είχαν ανοίξει στις μεσοτοιχίες και κατάφεραν να τον περάσουν στην κλινική Σμπαρούνη. Γυρίζοντας από εκεί, οι συνοδοί του είπαν ότι έχασε το μάτι του κι ότι είχε μια μεγάλη ανοιχτή τρύπα στο μάγουλο που δεν την έραψαν ακόμα γιατί οι ιστοί γύρω της είχαν διαλυθεί.
Στο έλεος των κανονιών των τανκς
Μόλις έπεσε το βράδυ ξανάγινε μια πρόχειρη σύσκεψη στο εσωτερικό του διαμερίσματος του ισογείου. Αυτή τη φορά όλοι συμφώνησαν, μαζί κι ο λοχαγός Βασίλης, ότι η πολυκατοικία έπρεπε να εγκαταλειφθεί, γιατί τώρα που έγινε η αρχή κινδύνευαν να έχουν κι άλλα θύματα. Βρίσκονταν στο έλεος των κανονιών των τανκς. Θα έπρεπε ν’ αποσυρθούν σε μέρος που θα προσφέρεται καλύτερα στην άμυνα. Ο Βασίλης έδωσε εντολή να ελευθερώσουν τους ενοίκους που ήταν κλεισμένοι στο υπόγειο. Κάποιος κατέβηκε και ξεκλείδωσε την πόρτα. Ξεχύθηκαν αμέσως επάνω με υστερικές κραυγές και κλάματα ηλικιωμένοι, γυναίκες και παιδιά κι ανοίγοντας την κεντρική πόρτα, βγήκαν στο δρόμο τρέχοντας και ουρλιάζοντας προς τους έξω: «Μη ρίχνετε, μη ρίχνετε, βοήθεια, είμαστε άμαχοι!».
Μετά ο λόχος ανοίγοντας κι άλλες τρύπες στους τοίχους, πέρασε στο βόρειο μέρος του ίδιου τετραγώνου, σε μια πολυκατοικία που είχε χτιστεί λίγο πριν από τον πόλεμο κι είχε τον αριθμό 47 στην οδό Διδότου…».
Oι μάχες στη Δραπετσώνα και τα Ταμπούρια
Αναφορά της ΧΙΙΙ Μεραρχίας του ΕΛΑΣ στην Ομάδα Μεραρχιών Στερεάς και την ΚΕ του ΕΛΑΣ:
« Δελτίον συμβάντων ΣΤΟΠ. 2αν πρωινήν της χθες ΣΤΟΠ. Εχθρός ήρχισεν προπαρασκευήν πυρός πυροβολικού και όλμων ΣΤΟΠ. Επί των θέσεων των τμημάτων μας και εφ’ ολοκλήρου τομέως Ταμπουρίων Δραπετσώνος ΣΤΟΠ. 9ην ώραν προπαρασκευή εντοπίσθηκε Νεκροταφείον Αναστάσεως, συνοικισμόν Ευγενείας ΣΤΟΠ. Ταυτόχρονα ήρχισεν συνδυασμένη επίθεσις από Νότου και Δυσμών ΣΤΟΠ. Κατά Νεκροταφείου και συνοικισμού Ευγενείας ΣΤΟΠ. Υποστηριζομένη από 20 τανκς ΣΤΟΠ. Τμήματά μας συνεπτύχθησαν από Νεκροταφείον και συνοικισμόν Ευγενείας ΣΤΟΠ. Πυρ/κό μας έβαλε και ανεκούφισε τμήματά μας ΣΤΟΠ.
Η προσφυγομάνα Δραπετσώνα στη δεκαετία του ’40
Ώρα 17.10 εχθρός συνεχίζει επίθεσιν περιοχήν Ευγενείας- Δραπετσώνας ΣΤΟΠ. Χρησιμοποιεί άφθονο πυρ/κό και πολλά τανκς ΣΤΟΠ. Ισοπεδώνει όλα. Στο λιμάνι Αγίου Γεωργίου δεκαπέντε πολεμικά ΣΤΟΠ. Παρετηρήθησαν εκεί αποβάσεις ΣΤΟΠ. 21ην ώραν της χθες, τμήμα αντεπιτεθέν ανακατέλαβον ΣΤΟΠ. Πρώτες κατοικίες συνοικισμού Ευγενείας ΣΤΟΠ. Απώλειες εχθρού ανεξακρίβωτες ΣΤΟΠ. Δικές μας 10 νεκροί και 33 τραυματίες ΣΤΟΠ. Ηθικόν ανδρών καλόν ΣΤΟΠ. Υπόλοιπον τομέα δεν εξεδηλώθη εχθρική ενέργεια ΣΤΟΠ.
ΣΔ ΧΙΙΙ Μεραρχίας
ΜΑΤΣΟΥΚΑΣ».
« Ο Δαμασκηνός ή οι Άγγλοι θέλουν ν’ αλλάξουν τον Παπανδρέου»
Ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος, υπουργός Ναυτικών και Οικονομικών στην κυβέρνηση του Γεωργίου Παπανδρέου, για τις διεργασίες σχηματισμού νέας κυβέρνησης ( « Ημερολόγιο 31 Μαρτίου 1942- 4 Ιανουαρίου 1945», σ. 735-737, Κέδρος 1977):
« 1 Ιανουαρίου. Η ώρα είναι οχτώ. Σήμερα ο ουρανός αρχίζει και ξανοίγει. Τώρα ανατέλλει ο ήλιος και ίσως μάλιστα φανεί. Ο ήλιος του 1945. Εύχομαι στο Θεό να είναι ο ήλιος της Ειρήνης και της Δικαιοσύνης (…).
Δευτέρα απογευματινή. Σήμερα η Αθήνα- η ελεύθερη Αθήνα- είχε ανακτήσει τη μορφή της. Λιακάδα αθηναϊκή, κόσμος πολύς στους δρόμους. Η Αθήνα άρχισε να ξαναπαίρνει ανάσα. Με συγκίνησε βαθιά η σημερινή θέα της Αθήνας. Γύρισα με τ’ αυτοκίνητό μου κάμποσους δρόμους, έχοντας μαζί τη Νίτσα (σ.σ.: Η γυναίκα του) και τον υπασπιστή μου πλωτάρχη Αυγέρη, και σκέφθηκα ότι έχω το ηθικό δικαίωμα νάχω λιγάκι το αίσθημα της Πρωτοχρονιάς. Σε μια στιγμή βλέπω μπροστά μου και τα κανόνια του Συντάγματος Πυροβολικού που έφτασαν μόλις σήμερα από την Ιταλία, τα κανόνια του Ρίμινι. Περήφανοι οι πυροβολητές μας τα συνόδευαν (…).
«Η Αυτού Μακαριότης ο Αντιβασιλεύς εγκατεστάθη σήμερον το απόγευμα εις την οικίαν Σκαραμαγκά (σ.σ.: Το μέγαρο έχει κατεδαφισθεί. Στη θέση του βρίσκεται σήμερα το υπουργείο Εσωτερικών στην λεωφόρο Βασιλίσσης Σοφίας), ήτις ωρίσθη ως επίσημος διαμονή του. Κατά την άφιξίν του η φρουρά των Ευζώνων απέδωκε τας τιμάς, και η Ελληνική Στρατιωτική Μουσική ανέκρουσε τον Εθνικόν Ύμνον» (από τις εφημερίδες των ημερών εκείνων).
Στις 12 ½ πήγα στο υπουργείο Εξωτερικών, όπου με κάλεσε ο αρχιεπίσκοπος με την ιδιότητά πιά του Αντιβασιλέως για να με συμβουλευθεί πάνω στο κυβερνητικό ζήτημα. Με υποδέχθηκε με πολλή συγκίνηση και καλωσύνη και τάπαμε μια ολόκληρη ώρα. Η εντύπωσή μου είναι ότι πάει ν’ αλλάξει τον Πρωθυπουργό. Εγώ τον συμβούλευσα να διατηρήσει τον Παπανδρέου πρωθυπουργό ή, αν ανώτεροι λόγοι επιβάλλουν αλλαγή, να τον πείσει να δεχθεί να είναι αντιπρόεδρος με τον Πλαστήρα ή τον Σοφούλη Πρωθυπουργό. Ετόνισα ότι η Κυβέρνηση πρέπει νάναι οπωσδήποτε κυβέρνηση του πολιτικού κόσμου και ότι εθνικά σκόπιμο θα ήταν να συνδυασθούν οι δυό αρετές: Πλάτος αντιπροσωπευτικό όσο το δυνατόν μεγαλύτερο και αριθμός υπουργών όσο το δυνατόν μικρότερος. Θετικές ενδείξεις για το τι σκέπτεται ο αρχιεπίσκοπος δεν απεκόμισα άλλες εκτός από τη μια που είναι μάλλον αρνητική: ότι ο ίδιος ή οι Άγγλοι θέλουν ν’ αλλάξουν τον Παπανδρέου με άλλον πρωθυπουργό. Γυρίζοντας στο ξενοδοχείο (σ.σ: « Στη «Μεγάλη Βρετανία») είδα τον Παπανδρέου που είναι σήμερα κρεβατωμένος (πλάι στην Κυβέλη που είναι κι αυτή από χθες γριππιασμένη) και του είπα τις εντυπώσεις μου από την επαφή μου με τον Δαμασκηνό. Πριν από μένα είδε ο Δαμασκηνός σήμερα τον Καφαντάρη, και μετά από μένα θάβλεπε τον Γονατά. Τ’ απόγευμα έχει καλέσει τον Πλαστήρα. Σωστό είναι να φτάσει σήμερα σε απόφαση για να ξέρουμε, ποια θάναι η κυβέρνηση του τόπου».
Διαβάστε στο επόμενο: 2 Γενάρη 1945: Μεγάλες επιχειρήσεις των Εγγλέζων σε όλα τα μέτωπα της Αθήνας και του Πειραιά.
ΟΛΑ ΤΑ ΚΕΙΜΕΝΑ ΤΟΥ ΑΦΙΕΡΩΜΑΤΟΣ «ΜΕΡΕΣ ΤΟΥ ΔΕΚΕΜΒΡΗ ΄44» Εδώ
https://www.imerodromos.gr/1-genari-1945-akarpi-synantisi-zeygoy-skompy-gia-ekecheiria-eam-oloi-sta-odofragmata/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου