Του ΠΟΛ ΚΡΟΥΓΚΜΑΝ*
Πρόσφατα διάβασα ένα άρθρο που έμοιαζε πολύ σοβαρό στο American Economic Review, το οποίο ανέλυε λεπτομερώς ότι τα υψηλά ποσοστά ανεργίας στις Ηνωμένες Πολιτείες έχουν βαθιές διαρθρωτικές ρίζες και δεν μπορούν να επιλυθούν εύκολα και γρήγορα. Η διάγνωση του συγγραφέα ήταν ότι η αμερικανική οικονομία δεν ήταν αρκετά ευέλικτη, ώστε να ακολουθήσει τον ταχύτατο ρυθμό εξέλιξης της τεχνολογίας. Το άρθρο ασκούσε κριτική στα ειδικά προγράμματα για την ασφάλιση των ανέργων, τα οποία, σύμφωνα με την επιχειρηματολογία του συγγραφέα, έκαναν κακό στους εργαζόμενους, διότι τους μείωναν τα κίνητρα να προσαρμοστούν στις νέες ανάγκες της αγοράς εργασίας.
Οφείλω να ομολογήσω ότι σας απέκρυψα κάτι. Το εν λόγω άρθρο δημοσιεύτηκε τον Ιούνιο του 1939. Μόλις λίγους μήνες αργότερα ξέσπασε ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος και οι ΗΠΑ- παρόλο που δεν μπήκαν από την αρχή στον πόλεμο- άρχισαν τεράστια εξοπλιστικά προγράμματα. Κι αυτές οι δημόσιες επενδύσεις έδωσαν τέτοια ώθηση στην οικονομία ώστε να βγει από την ύφεση.
Δύο χρόνια μετά τη δημοσίευση του άρθρου που περιέγραφε πόσο αδύνατο ήταν να συνέλθει γρήγορα η αγορά εργασίας, ο αριθμός των εργαζομένων στις ΗΠΑ αυξήθηκε κατά 20%, κάτι που με σημερινούς όρους θα σήμαινε 26 εκατομμύρια νέες θέσεις εργασίας.
Σήμερα είμαστε βυθισμένοι σε μια άλλη κρίση. Και πάλι πολλοί αναλυτές που μοιάζουν πολύ σοβαροί, ισχυρίζονται ότι τα προβλήματα είναι διαρθρωτικά και είναι πολύ δύσκολο να επιλυθούν γρήγορα. Πρέπει να σχεδιάσουμε μακροπρόθεσμα, λένε και πιστεύουν ότι οι απόψεις τους είναι εξαιρετικά υπεύθυνες. Στην πραγματικότητα, όμως, είναι τελείως ανεύθυνες.
Τι σημαίνει τάχα να λες ότι η ανεργία είναι διαρθρωτική; Συνήθως σε τέτοιες δηλώσεις συμπεριλαμβάνεται η εκδοχή ότι οι εργαζόμενοι δουλεύουν σε λάθος τομείς ή έχουν τις λάθος δεξιότητες. Μάλιστα, κάποιοι γίνονται πιο σαφείς και λένε ότι η ανεργία προκαλείται από την ανάγκη να ξεφουσκώσουν οι φουσκωμένοι τομείς της οικοδομής, των χρηματοπιστωτικών και της διοίκησης.
Στην πραγματικότητα, όμως, ο αριθμός των δημοσίων υπαλλήλων στις ΗΠΑ σε σχέση με τον πληθυσμό έχει μείνει λίγο-πολύ σταθερός εδώ και δεκαετίες. Επιπλέον, η ανεργία δεν έχει πλήξει κυρίως εκείνους τους τομείς που είχαν αναπτυχθεί πιθανόν υπερβολικά από τη φούσκα της κερδοσκοπίας.
Αντιθέτως, χάθηκαν θέσεις εργασίας σε όλους τους τομείς της οικονομίας, ακριβώς όπως στη δεκαετία του 1930. Κι αν το πρόβλημα ήταν ότι πολλοί εργαζόμενοι με λάθος δεξιότητες δούλευαν σε λάθος δουλειές, προφανώς θα περίμενε κανείς ότι οι άνθρωποι με τις σωστές δεξιότητες στις σωστές δουλειές θα έπαιρναν μεγάλες αυξήσεις. Στην πραγματικότητα όμως υπάρχουν ελάχιστοι κερδισμένοι στον κόσμο της εργασίας.
Αυτό μας οδηγεί στο συμπέρασμα ότι δεν βιώνουμε την αρχή μιας επώδυνης διαρθρωτικής μετάβασης, που θα ολοκληρωθεί σταδιακά, αλλά υποφέρουμε από μια πολύ ανίσχυρη ζήτηση - ένα πρόβλημα που μπορεί και πρέπει να αντιμετωπιστεί με προγράμματα δημοσίων επενδύσεων. Γιατί λοιπόν προσπαθούμε με το ζόρι να ερμηνεύσουμε ως διαρθρωτικά τα προβλήματά μας; Η απάντηση που προτείνω εγώ είναι: Οι ισχυρισμοί ότι τα προβλήματά μας είναι διαρθρωτικά μάς απαλλάσσουν από την υποχρέωση να δράσουμε, είναι η δικαιολογία για να μην κάνουμε τίποτε ώστε να μειώσουμε τα βάσανα των ανέργων.
Βεβαίως όλοι αυτοί οι αναλυτές το διαψεύδουν και λένε ότι δεν πρέπει να αναλωθούμε σε γρήγορες λύσεις, αλλά να επικεντρωθούμε στον μακροπρόθεσμο σχεδιασμό. Ο Τζον Μάιαρντ Κέινς είχε δει τι κρύβεται πίσω από αυτό το θέατρο πριν από 80 χρόνια: «Αυτός ο τρόπος να αντιμετωπίζεις μακροπρόθεσμα το πρόβλημα είναι μια απάτη», έγραψε, «Μακροπρόθεσμα όλοι θα πεθάνουμε. Οι οικονομολόγοι διαλέγουν την εύκολη λύση, όταν δεν έχουν τίποτε περισσότερο να προτείνουν σε εποχές καταιγίδας, από τα όσα λένε όταν το κύμα έχει κοπάσει και η καταιγίδα έχει περάσει».
Εγώ θα τολμούσα να προσθέσω ότι δεν είναι μόνο απάνθρωπο και σε βάρος της οικονομίας να εφευρίσκεις λόγους για να μην αντιμετωπίζεις το πρόβλημα της ανεργίας. Είναι και κακή πολιτική. Υπάρχουν ενδείξεις ότι οι καταστροφικές συνέπειες της υψηλής ανεργίας τα επόμενα χρόνια μπορεί να γονατίσουν ολόκληρη την οικονομία.
*Δημοσιεύθηκε στην ΑΥΓΗ το Σάββατο 2 Ιουνίου 2012