Πού βαδίζει ο ΣΥΡΙΖΑ

Φωτογραφία: Παναγιώτης Τζαμάρος/FosPhotos

Από τον περασμένο Ιούνιο, ένα νέο κόμμα της Αριστεράς εκπροσωπεί πάνω από το 1/4 του εκλογικού σώματος, 5πλασιάζοντας την κοινωνική του επιρροή μέσα σε λιγότερο από 3 χρόνια (από 4,6% ή 316.000 ψήφους τον Οκτώβριο του 2009). Η σημαντική εκλογική ήττα που υπέστη, τελικά, δεν αναιρεί το γεγονός ότι πρόκειται για ένα θεαματικό πολιτικό μετασχηματισμό. Η άνοδος του ΣΥΡΙΖΑ τον Ιούνιο (26,9%), η εκλογική του γεωγραφία και κοινωνιολογία, θύμισαν την μεγάλη εκλογική επιτυχία της ΕΔΑ το 1958 (24,4%), η οποία, στα τέλη της πρώτης μεταπολεμικής δεκαετίας, σηματοδότησε τη συγκυριακή επανάκαμψη της Αριστεράς, μετά τη συντριβή του εμφυλίου (γράφημα 1). Του Γιάννη Μαυρή
Ωστόσο, ο ΣΥΡΙΖΑ -μέχρι σήμερα-δεν έχει αποκρυσταλλώσει επαρκή προγραμματικό λόγο, ούτε έχει αποσαφηνίσει πλήρως την στρατηγική του ή την ιδεολογική του φυσιογνωμία. Το κυριώτερο, δεν διαθέτει ισχυρές μαζικές οργανώσεις, διαρθρωμένες στους κοινωνικούς χώρους· στοιχείο που αφενός διαφοροποιεί την σημερινή περίπτωση από το προδικτατορικό προηγούμενο της ΕΔΑ και αφετέρου καθιστά αρκετά ευάλωτη την εκλογική συσπείρωση που πέτυχε. Ένα κόμμα δεν σταθεροποιεί, προφανώς, το εκλογικό του σώμα μόνο με μια εκλογική αναμέτρηση. Αναμενόμενα, η εκλογική ρευστότητα θα συνεχισθεί.
Το εκλογικό ρεύμα

Η πρωτοφανής εκλογική επιτυχία του ΣΥΡΙΖΑ τον περασμένο Μάιο, πυροδότησε μετεκλογικά (στο μεσοδιάστημα Μαΐου-Ιουνίου) ένα νέο εκλογικό ρεύμα υπέρ του, που οδήγησε σε περαιτέρω αλματώδη αύξηση της επιρροής του (+10%) μέσα σε ένα μήνα. Τον Ιούνιο, η εκλογική επιρροή του ΣΥΡΙΖΑ έφθασε 1.655.000 ψήφους. Η δεύτερη άνοδος, συντελέσθηκε κυρίως εις βάρος του παραδοσιακού κομμουνιστικού κόμματος (ΚΚΕ), των μικρότερων αριστερών σχηματισμών, αλλά ως ένα βαθμό και εις βάρος μερίδας συντηρητικών αντιμνημονιακών ψηφοφόρων.

Η ψήφος στον ΣΥΡΙΖΑ, σε αντίθεση με την ψήφο στη ΝΔ, μπορεί να χαρακτηρισθεί ως ιδιαίτερα «θετική». Η αιτιολόγησή της, από τους ψηφοφόρους του είναι χαρακτηριστική. Σύμφωνα με μια έρευνα της Public Issue, 4 στους 10 ψηφοφόρους του κόμματος (38%) δήλωσαν ότι το ψήφισαν γιατί «εκφράζει το αίτημα της αλλαγής» και 1 στους 7 (14%) γιατί ενσαρκώνει «ελπίδα για καλύτερες μέρες», ενώ μόνο 2 στους 10 (19%), ανέφεραν ως λόγο την «αποδοκιμασία του δικομματισμού».

Η εκλογική δυναμική του ΣΥΡΙΖΑ υπήρξε, αρχικά, σαφώς μεγαλύτερη από ό,τι καταγράφηκε τελικά στο δεύτερο εκλογικό αποτέλεσμα. Το δεύτερο εκλογικό ρεύμα προς τον ΣΥΡΙΖΑ υπήρξε ανοδικό μέχρι το τέλος Μαΐου και, εν συνεχεία, έντονα καθοδικό, επί 2 ½ εβδομάδες. Στο αποκορύφωμα της ανόδου, που συνέπεσε με την δημοσιοποίηση του προεκλογικού του προγράμματος, η εκλογική επιρροή του υπολογίσθηκε, με βάση τις έρευνες κοινής γνώμης της Public Issue σε 31,5%. Παρά την εντύπωση περί «λάθους», αυτή η τάξη μεγέθους επιρροής επιβεβαιώθηκε και εκ των υστέρων, με βάση τη διορθωμένη στατιστική εκτίμηση της PI (30,8%). Αλλά και η ίδια η εξέλιξη των τάσεων της πρόθεσης ψήφου στο μετεκλογικό εξάμηνο, αποδεικνύει, επίσης, ότι το άνω όριο της δυνητικής του επιρροής υπερέβαινε το 30%.

Κατά τη διάρκεια των δύο τελευταίων εβδομάδων της προεκλογικής εκστρατείας, υπολογίζεται ότι ο ΣΥΡΙΖΑ έχασε, συνολικά, περίπου 4-5 μονάδες από την αρχική του άνοδο, μετά τις εκλογές του Μαΐου. Οι λόγοι για την εκλογική υποχώρηση του ΣΥΡΙΖΑ πρέπει να αναζητηθούν κυρίως σε μια εντατική εκστρατεία εκφοβισμού του εκλογικού σώματος, μέχρι και την τελευταία ημέρα, που εξαπολύθηκε τόσο από το εσωτερικό όσο και από το εξωτερικό, με βασικό οργανωτή το συνασπισμό των εγχώριων Μέσων ενημέρωσης και ιστοτόπων του διαδικτύου.

Η ανοικτή διεθνής παρέμβαση υπέρ των «ευρωπαϊκών κομμάτων», με συνεχείς δηλώσεις, απειλές, «αναλύσεις» ή απλά ψευδείς φήμες των ξένων Μέσων ενημέρωσης και των πρακτορείων ειδήσεων, του συνόλου σχεδόν των ξένων ηγετών και των ευρωπαίων αξιωματούχων, των διεθνών οργανισμών, των εγχώριων και ξένων τραπεζών, των χρηματιστηριακών εταιρειών και των μεγάλων επιχειρήσεων, υπήρξε καθοριστική και επηρέασε χωρίς αμφιβολία το αποτέλεσμα της κάλπης. Το δίλημμα ευρώ ή δραχμή αποδείχθηκε αποτελεσματικό. Λειτούργησε εκφοβιστικά και επηρέασε καταλυτικά μια σημαντική μερίδα του εκλογικού σώματος, αποτρέποντας την ψήφο στον ΣΥΡΙΖΑ, ωθώντας στην αποχή ή ενισχύοντας την ψήφο τακτικής (tactical voting) στη ΝΔ.

Η κοινωνική βάση του ΣΥΡΙΖΑ

Ο ΣΥΡΙΖΑ συσπείρωσε τα πλέον δυναμικά τμήματα του εκλογικού σώματος, που πληγήκαν από το μνημόνιο. Η κοινωνική επιρροή του επικεντρώθηκε (και περιχαρακώθηκε) στα μεγάλα αστικά κέντρα, στα μισθωτά στρώματα του οικονομικά ενεργού πληθυσμού της χώρας και τις νεότερες ηλικιακές ομάδες. Σε αυτές τις κοινωνικο-οικονομικές κατηγορίες εμφανίσθηκε τον Ιούνιο και η μεγαλύτερη αύξηση, σε σύγκριση με τις πρώτες εκλογές. Τα κοινωνικά χαρακτηριστικά της εκλογικής του βάσης ενισχύθηκαν τώρα περισσότερο (γράφημα 2).
Τον Μάιο αναδείχθηκε σε κόμμα των ελληνικών μητροπόλεων. Στην περιφέρεια της Αττικής, όπου συγκεντρώνεται περίπου το 1/3 του εκλογικού σώματος, ο ΣΥΡΙΖΑ ήρθε πρώτο κόμμα, με 21%, έναντι 13,2% της ΝΔ και μόλις 8,9% του ΠΑΣΟΚ. Τον Ιούνιο προηγήθηκε πάλι, με 30,8%, έναντι 26,5% της ΝΔ, ενώ το ΠΑΣΟΚ παρέμεινε καθηλωμένο.

Μεταξύ των μισθωτών του Ιδιωτικού Τομέα συγκέντρωσε τον Ιούνιο, 34% (+16%, σε σύγκριση με το Μάιο), μεταξύ των μισθωτών του Δημοσίου Τομέα (δημοσίων υπαλλήλων και εργαζομένων στις επιχειρήσεις κοινής ωφέλειας), 33% (+11%), μεταξύ των ανέργων 37% (+15%), ενώ μεταξύ των φοιτητών κατέγραψε υψηλότερο ποσοστό, 39% (+19%). Ισχυρή επιρροή κατέγραψε και μεταξύ εκείνων των μεσαίων στρωμάτων που η οικονομική κρίση υποβαθμίζει ταξικά (42% τον Ιούνιο, +21%, η μεγαλύτερη αύξηση). Το ηλικιακό σχίσμα που αποτυπώθηκε στην ψήφο είναι επίσης «ακραίο» και χωρίς προηγούμενο. Αποδεικνύει ότι η ηλικία διαφοροποιεί σημαντικά τις κοινωνικές στάσεις απέναντι στην κρίση.

Η επιρροή του ΣΥΡΙΖΑ στους νέους (18-24 ετών) προσέγγισε τον Ιούνιο το 37% (από 20% τον Μάιο, +17%), έναντι μόλις11% της Νέας Δημοκρατίας και 13% της Χρυσής Αυγής. Αντίστροφα, στην ηλικιακή κατηγορία 65 ετών και άνω, εμφάνισε ποσοστό μόλις 13%, ενώ η Νέα Δημοκρατία 48%. Τα έντονα ταξικά-κοινωνικά χαρακτηριστικά της εκλογικής βάσης του αποτυπώθηκαν ανάγλυφα στην εκλογική γεωγραφία της Πρωτεύουσας και αντανακλούν έκδηλα την κοινωνική-ταξική διαίρεση του αθηναϊκού χώρου, (γράφημα 1Β).

Η ισχυρότερη επιρροή του ΣΥΡΙΖΑ (35-40%) εντοπίζεται στα εργατικά και ευρύτερα λαϊκά στρώματα, που συγκεντρώνονται στη συμπαγή ζώνη των περιφερειακών δυτικών και νοτιο-δυτικών δήμων της Αθήνας και του Πειραιά, ενώ η ασθενέστερη (6-11%) στα αμιγώς αστικά προάστια της Βορειοανατολικής και Νοτιοανατολικής ζώνης. Στους κατεξοχήν μικροαστικούς δήμους και προάστια, ο ΣΥΡΙΖΑ υπερίσχυσε επίσης της ΝΔ, αλλά με σαφώς μικρότερη διαφορά. Η ίδια κοινωνική επικέντρωση παρατηρήθηκε και στο μεγαλύτερο Δήμο της Πρωτεύουσας, το Δήμο Αθηναίων. Στα δυτικά (εργατικά-λαϊκά) διαμερίσματα και συνοικίες του συγκέντρωσε ποσοστά 29-34%, ενώ στα μικροαστικά ανατολικά διαμερίσματα και κυρίως στο (παλιό) αστικό κέντρο κάτω από 25%. Σε γενικές γραμμές, η εκλογική-κοινωνική χωρική κλιμάκωση που προέκυψε, δείχνει εντονότερη από την αντίστοιχη του ΠΑΣΟΚ τη δεκαετία του ΄80, ενώ ο εκλογικός χάρτης του ΣΥΡΙΖΑ στην Πρωτεύουσα, τον Ιούνιο, παρουσιάζει εντυπωσιακές ομοιότητες και με το χάρτη της ΕΔΑ το 1958 (γράφημα 1Α).

Η ανακοπή της δυναμικής

Ένα χρόνο μετά τις ιστορικές εκλογές του 2012, ο ΣΥΡΙΖΑ παραμένει σήμερα πρώτη δύναμη στους μισθωτούς και τους ανέργους (33,5% – γράφημα 2). Όμως, το τελευταίο 12μηνο έχει υποστεί σημαντικές απώλειες: 1) Στους νέους 18-24 ετών (27%, -10%), ένα μεγάλο τμήμα των οποίων «αδιαφορεί» και «έλκεται» όλο και περισσότερο από την αποχή ή προσανατολίζεται σε αντιεκλογικές πρακτικές. Σε αυτήν την ηλικιακή κατηγορία εξακολουθεί να προηγείται τόσο της ΝΔ (24%), όσο και της Χρυσής Αυγής (19,5%). 2) Στα ευρύτερα εργοδοτικά στρώματα, λόγω της εντεινόμενης κοινωνικής ρήξης (-5%). Οι απώλειες αυτές αντισταθμίζονται από τη σημαντική ενίσχυσή του, μεταξύ των μισθωτών του Δημοσίου Τομέα (41,5%, +8,5% από τις εκλογές), η διάλυση του οποίου εντείνεται.

Μετά τις εκλογές και μέχρι το Νοέμβριο του 2012 ο ΣΥΡΙΖΑ ακολούθησε ξανά έντονα ανοδική πορεία, εισπράττοντας το φθινοπωρινό κύμα της κοινωνικής διαμαρτυρίας που εκδηλώθηκε με την προώθηση του ΙΙΙ Μνημονίου. Στη μέτρηση του Νοεμβρίου 2012, κατέγραψε στην εκτίμηση της Public Issue ποσοστό εκλογικής επιρροής 33%, υψηλότερο ακόμη και από το μεσοδιάστημα των εκλογών του 2012. Τον Δεκέμβριο, η παράσταση νίκης υπέρ του είχε διαμορφωθεί εντυπωσιακά σε 60%, έναντι 25% της ΝΔ.

Εντούτοις, ο ΣΥΡΙΖΑ δεν κατάφερε να διατηρήσει τα πολιτικά και εκλογικά κέρδη που αποκόμισε κατά την περίοδο όξυνσης της κοινωνικής δυσαρέσκειας, ούτε να πείσει ότι αποτελεί εναλλακτική λύση για τη διακυβέρνηση της χώρας. Από τον περασμένο Δεκέμβριο, η τάση αντιστράφηκε. Το Α’ εξάμηνο του 2013, η πορεία του δείχνει καθοδική (γράφημα 3). Η κυπριακή κρίση (Μάρτιος 2013) άσκησε σημαντική επίδραση στις διαθέσεις του εκλογικού σώματος. Πυροδότησε τις ανησυχίες της κοινής γνώμης και ενεργοποίησε πάλι τα φοβικά αντανακλαστικά της. Παράλληλα, η αναποτελεσματικότητα των κοινωνικών κινητοποιήσεων οδήγησαν σε κάμψη της συμμετοχής και ενίσχυσαν την τάση κοινωνικής απογοήτευσης και εξατομίκευσης. Η ενίσχυση της οικονομικής επισφάλειας και ανησυχίας λειτούργησε πάλι εις βάρος του ΣΥΡΙΖΑ, με αποτέλεσμα την εκλογική του υποχώρηση και την απώλεια της πρώτης θέσης.

Παράλληλα, η έλλειψη δυναμικής που καταγράφηκε στις διακυμάνσεις της επιρροής του, άφησε έδαφος για την αναζωπύρωση των αντικομματικών διαθέσεων του εκλογικού σώματος. Η αποδοκιμασία των πολιτικών κομμάτων, συνολικά, εκδηλώνεται όχι μόνον με την εδραίωση του φαινομένου της Χρυσής Αυγής, αλλά και με την επανεμφάνιση υψηλού ποσοστού των εκτός βουλής κομμάτων. Το τελευταίο τρίμηνο (ύστερα από το Πάσχα) η εκλογική του επιρροή χαρακτηρίζεται μάλλον από στασιμότητα (27,5-28% –γράφημα 3). Χωρίς περαιτέρω δυναμική ανόδου παρέμενε ουσιαστικά -μέχρι την κρίση της ΕΡΤ- στα επίπεδα των εκλογών.

(*Πατήστε επάνω στις εικόνες)

Δημοσιεύθηκε στην ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ (26/6/2013)

www.mavris.gr