Του Χρήστου Λάσκου
Οι αναγνώστες γνωρίζουν τον Χρήστο Λάσκο, υποψήφιο ευρωβουλευτή του ΣΥΡΙΖΑ στις εκλογές του Μάη, τόσο από την τακτική του αρθρογραφία εδώ (αλλά και στην Εποχή, το Red Notebook, το Alterthess), από το βιβλίο του« Η μαρξιστική συζήτηση για την παρούσα κρίση» (Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς, 2010), καθώς και τα τρία βιβλία που έγραψε σε συνεργασία με τον Ευκλείδη Τσακαλώτο: «Χωρίς επιστροφή» (KΨΜ 2011), «22 πράγματα που μας λένε για την ελληνική κρίση και δεν είναι έτσι» (ΚΨΜ 2012) και «Crucible of Resistance. Greece, the Eurozone and the World Economic Crisis» (Pluto Press, 2013). Την ερχόμενη εβδομάδα κυκλοφορεί από τις εκδόσεις νήσος και το Red Notebook το βιβλίο «Κρίση και αριστερή πολιτική. Ταξική αναμέτρηση στην Ελλάδα και τον κόσμο 2009-2014» Προδημοσιεύουμε σήμερα αποσπάσματα από την Εισαγωγή και το κεφάλαιο «Ξαφνικά μια ωραία πρωία, κυβέρνηση της Αριστεράς;»..
Το μικρό αυτό βιβλίο είναι καρπός της συμμετοχής μου στη διαρκή και διαρκώς έντονη συζήτηση περί κρίσης στο πλαίσιο της Αριστεράς τα τελευταία τέσσερα-πέντε χρόνια. Στην πραγματικότητα, συνιστά ένα είδος σύνοψης των κύριων θεματικών και απαντήσεων που αναπτύχθηκαν αυτά τα χρόνια της μεγάλης κρίσης από ένα τμήμα της ριζοσπαστικής Αριστεράς στην Ελλάδα· ένα τμήμα που επηρέασε σε σημαντικό βαθμό την τοποθέτηση και την πολιτεία του ΣΥΡΙΖΑ, και το οποίο, με αυτόν τον τρόπο, είχε και έχει έναν αξιοπρόσεκτο, νομίζω, ρόλο στις ευρύτερες εξελίξεις.
Ποιες είναι οι αιτίες της παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης που βιώνουμε; Τι κάνει το κεφάλαιο προκειμένου να μετατρέψει την κρίση σε ευκαιρία για λογαριασμό του; Πώς κινούνται οι κοινωνικές δυνάμεις σε αυτό το πλαίσιο; Ποιες εναλλακτικές λύσεις έχει το σύστημα στην παρούσα συνθήκη; Και ποιες δυνατότητες υπάρχουν για τους αντιπάλους του;
Στα καθ’ ημάς: Πώς εντάσσεται η ελλαδική κρίση στο ευρύτερο συγκείμενο, ευρωπαϊκό και παγκόσμιο; Γιατί στη χώρα μας τα κρισιακά φαινόμενα και οι αστικές πολιτικές πήραν τόσο ακραίο χαρακτήρα; Πώς θα καταλήξει όλο αυτό;
Και, επιπλέον: Γιατί –και πώς– ο ΣΥΡΙΖΑ; Ποιες είναι, δηλαδή, οι δυνατότητες και ποιες οι πραγματικές προοπτικές της ριζοσπαστικής Αριστεράς; Πώς συναρμόζονται αυτές με τον αναγκαίο, περισσότερο από ποτέ, σοσιαλιστικό μετασχηματισμό και τα συναφή στρατηγικά ζητήματα;
Οι κύριες οδηγητικές αρχές, οι άξονες γύρω από τους οποίους οικοδομούνται οι απαντήσεις, είναι δύο: Πρώτον, μια ταξική ματιά: η προσπάθεια να διαγνωστούν οι κοινωνικές –και κοινωνικά συγκρουσιακές– διαστάσεις των εξελίξεων, οι οποίες σχεδόν πάντοτε στον κυρίαρχο, αλλά και σε ανταγωνιστικούς λόγους, εμφανίζονται με ποικίλους τρόπους μεταμφιεσμένες, σε βαθμό που να γίνονται αγνώριστες. Αν τελικά το «Τάξη εναντίον Τάξης» ταιριάζει σε κάποια πραγματικότητα, αυτή είναι κατεξοχήν η δική μας πραγματικότητα.
Δεύτερον –και αλληλένδετο– μια διεθνιστική ματιά: η ιδέα πως τα κοινά προβλήματα των εργαζόμενων του κόσμου απαιτούν κοινές προσπάθειες και κοινές λύσεις. Ο διεθνισμός δεν είναι συμπλήρωμα, αλλά καταστατικό, ιδρυτικό στοιχείο κάθε χειραφετητικού εγχειρήματος, άρα και κάθε αριστερού πολιτικού οργανισμού.
Είναι βάσει των αρχών αυτών που θεωρώ ότι τα δημοφιλή σχήματα περί κατοχής, αποικίας, ξένων επικυρίαρχων και δωσίλογων μερκελιστών αστοχούν ολοκληρωτικά και πρέπει, επί ποινή ζοφερών καταλήξεων, να αντικατασταθούν από τα άλλα, τα αντίπαλα. Από ερμηνείες στο επίκεντρο των οποίων βρίσκεται η καπιταλιστική αντεπίθεση μέσα στην κρίση — μια αντεπίθεση που παίρνει χαρακτηριστικά ταξικής αντεπανάστασης και επιχειρεί να γυρίσει τους δείκτες του ρολογιού δυο αιώνες πίσω.
Η έγνοια γι’ αυτήν την κατανόηση είναι κρίσιμη. Κατά τη γνώμη μου, συνιστά προϋπόθεση για να αλλάξουν τα πράγματα. Ήδη τα αλλάζει ο τρόπος που τα βλέπουμε.
Ξαφνικά μια ωραία πρωία, κυβέρνηση της Αριστεράς;
Iσχυρίζομαι πως όλα, σε ό,τι αφορά την αναγκαία ανατροπή, θα κριθούν πρωταρχικά –να γιατί χρησιμοποιώ τον όρο «η αρχή της συνάρθρωσης»– από τη δυνατότητα του ΣΥΡΙΖΑ να φέρει πίσω στην πολιτική όλον αυτόν τον κόσμο, που βιώνοντας με ακραίο τρόπο την ανεργία, την εκμετάλλευση και την ανημπόρια απελπίζεται, αποσύρεται, εξαχνώνεται πολιτικά και περνάει στην επικράτεια του αόρατου. Γιατί, παρόλο που υπάρχουν πολλοί απελπισμένοι, δεν είναι όλοι με τον ίδιο τρόπο απελπισμένοι. Γιατί, επιπλέον, έχει πολύ μεγάλη σημασία να μπορέσει η ριζοσπαστική Αριστερά να απαντήσει σε αυτές τις ποικίλες μορφές της απελπισίας, ιεραρχώντας και προσανατολίζοντας.
Η ηγεμονία δεν αποτελεί αποτέλεσμα αθροίσεων, αλλά πράξεων πολύ συνθετότερων, πράγμα που δεν φαίνεται να είναι πάντοτε αντιληπτό όταν κάνουμε τους πολιτικούς σχεδιασμούς μας. Δεν μπορούμε και δεν πρέπει να «απαντήσουμε» σε όλα. Δεν γίνεται όμως να μην βρούμε λύσεις στην κατεύθυνση, μεταξύ άλλων, του να έχουν όλοι οι άνθρωποι εισόδημα, πρόσβαση σε τροφή, στέγη, νερό και ρεύμα, θέρμανση και ιατρική φροντίδα· να αποκτήσουν βάσιμη προσδοκία πως θα αποκτήσουν, για πρώτη φορά ή ξανά, αξιοπρεπή εργασία, να νιώσουν πως δεν τους απειλεί ο εργοδοτικός δεσποτισμός με τον θανάσιμο τρόπο που συμβαίνει στη μνημονιακή Ελλάδα, πως έχουν ξανά δικαιώματα ως εργαζόμενοι, ως πολίτες, ως άνθρωποι — πως δεν είναι «γυμνές ζωές».
Αν πείσουμε πως αυτά γίνονται, τότε η δυναμική για την οποία μίλησα στην αρχή, μπορεί να εξελιχτεί σε πλημμυρίδα. Έτσι, πρακτικά, μπορεί να κερδηθεί η ιδεολογική ηγεμονία· έτσι, σε τέτοιο ασφαλές έδαφος, μπορεί να διαμορφωθούν οι ηγεμονικές συναρθρώσεις. Και έτσι μπορεί να αντιμετωπιστεί ο αρνητικός σήμερα διεθνής συσχετισμός για ένα εγχείρημα πολιτικής ανατροπής. Ή και να μεταβληθεί προς όφελος μιας συνολικής στροφής. Οι τελευταίες δημοσκοπήσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο δείχνουν μια πρόθεση ψήφου προς τη ριζοσπαστική Αριστερά της τάξης του 17%, όταν στις εκλογές του 2009 το ποσοστό της ήταν μόλις 5%. Ένα ελληνικό κυβερνητικό παράδειγμα, που θα τα καταφέρει «στα βασικά», μπορεί να ωθήσει σε μεγάλη μεταβολή των συσχετισμών.
Έχω ξανασημειώσει πρόσφατα ότι ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα των ριζοσπαστικών πολιτικών και κοινωνικών εγχειρημάτων είναι, όπως συχνά έχει δείξει η ιστορία, πως έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να ξεσπάσουν μέσα στις πλέον αντίξοες συνθήκες. Οι κλασικοί του μαρξισμού έχουν ασχοληθεί με αυτό το δεδομένο. Σε ένα γράμμα του της 19ης Αυγούστου 1852, ο Μαρξ, σχολιάζοντας τη δυνατότητα κατάληψης της εξουσίας, σημείωνε πως «τίποτε δεν είναι χειρότερο για τους επαναστάτες από το να υποχρεωθούν να ασχοληθούν με την προμήθεια ψωμιού».
Βρισκόμαστε μπροστά σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Η απάντηση στα άμεσα προβλήματα των κατώτερων στρωμάτων και η αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης συνιστούν τη στρατηγική προϋπόθεση προκειμένου να εμπλακούν ενεργητικά όλοι εκείνοι, χωρίς τους οποίους όλα τα υπόλοιπα είναι απλώς λόγια. Από αυτήν την άποψη, η υλοποίηση του «ελάχιστου προγράμματος» θα αποτελέσει πραγματικά επαναστατική κίνηση.
Οι αναγνώστες γνωρίζουν τον Χρήστο Λάσκο, υποψήφιο ευρωβουλευτή του ΣΥΡΙΖΑ στις εκλογές του Μάη, τόσο από την τακτική του αρθρογραφία εδώ (αλλά και στην Εποχή, το Red Notebook, το Alterthess), από το βιβλίο του« Η μαρξιστική συζήτηση για την παρούσα κρίση» (Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς, 2010), καθώς και τα τρία βιβλία που έγραψε σε συνεργασία με τον Ευκλείδη Τσακαλώτο: «Χωρίς επιστροφή» (KΨΜ 2011), «22 πράγματα που μας λένε για την ελληνική κρίση και δεν είναι έτσι» (ΚΨΜ 2012) και «Crucible of Resistance. Greece, the Eurozone and the World Economic Crisis» (Pluto Press, 2013). Την ερχόμενη εβδομάδα κυκλοφορεί από τις εκδόσεις νήσος και το Red Notebook το βιβλίο «Κρίση και αριστερή πολιτική. Ταξική αναμέτρηση στην Ελλάδα και τον κόσμο 2009-2014» Προδημοσιεύουμε σήμερα αποσπάσματα από την Εισαγωγή και το κεφάλαιο «Ξαφνικά μια ωραία πρωία, κυβέρνηση της Αριστεράς;»..
Το μικρό αυτό βιβλίο είναι καρπός της συμμετοχής μου στη διαρκή και διαρκώς έντονη συζήτηση περί κρίσης στο πλαίσιο της Αριστεράς τα τελευταία τέσσερα-πέντε χρόνια. Στην πραγματικότητα, συνιστά ένα είδος σύνοψης των κύριων θεματικών και απαντήσεων που αναπτύχθηκαν αυτά τα χρόνια της μεγάλης κρίσης από ένα τμήμα της ριζοσπαστικής Αριστεράς στην Ελλάδα· ένα τμήμα που επηρέασε σε σημαντικό βαθμό την τοποθέτηση και την πολιτεία του ΣΥΡΙΖΑ, και το οποίο, με αυτόν τον τρόπο, είχε και έχει έναν αξιοπρόσεκτο, νομίζω, ρόλο στις ευρύτερες εξελίξεις.
Ποιες είναι οι αιτίες της παγκόσμιας καπιταλιστικής κρίσης που βιώνουμε; Τι κάνει το κεφάλαιο προκειμένου να μετατρέψει την κρίση σε ευκαιρία για λογαριασμό του; Πώς κινούνται οι κοινωνικές δυνάμεις σε αυτό το πλαίσιο; Ποιες εναλλακτικές λύσεις έχει το σύστημα στην παρούσα συνθήκη; Και ποιες δυνατότητες υπάρχουν για τους αντιπάλους του;
Στα καθ’ ημάς: Πώς εντάσσεται η ελλαδική κρίση στο ευρύτερο συγκείμενο, ευρωπαϊκό και παγκόσμιο; Γιατί στη χώρα μας τα κρισιακά φαινόμενα και οι αστικές πολιτικές πήραν τόσο ακραίο χαρακτήρα; Πώς θα καταλήξει όλο αυτό;
Και, επιπλέον: Γιατί –και πώς– ο ΣΥΡΙΖΑ; Ποιες είναι, δηλαδή, οι δυνατότητες και ποιες οι πραγματικές προοπτικές της ριζοσπαστικής Αριστεράς; Πώς συναρμόζονται αυτές με τον αναγκαίο, περισσότερο από ποτέ, σοσιαλιστικό μετασχηματισμό και τα συναφή στρατηγικά ζητήματα;
Οι κύριες οδηγητικές αρχές, οι άξονες γύρω από τους οποίους οικοδομούνται οι απαντήσεις, είναι δύο: Πρώτον, μια ταξική ματιά: η προσπάθεια να διαγνωστούν οι κοινωνικές –και κοινωνικά συγκρουσιακές– διαστάσεις των εξελίξεων, οι οποίες σχεδόν πάντοτε στον κυρίαρχο, αλλά και σε ανταγωνιστικούς λόγους, εμφανίζονται με ποικίλους τρόπους μεταμφιεσμένες, σε βαθμό που να γίνονται αγνώριστες. Αν τελικά το «Τάξη εναντίον Τάξης» ταιριάζει σε κάποια πραγματικότητα, αυτή είναι κατεξοχήν η δική μας πραγματικότητα.
Δεύτερον –και αλληλένδετο– μια διεθνιστική ματιά: η ιδέα πως τα κοινά προβλήματα των εργαζόμενων του κόσμου απαιτούν κοινές προσπάθειες και κοινές λύσεις. Ο διεθνισμός δεν είναι συμπλήρωμα, αλλά καταστατικό, ιδρυτικό στοιχείο κάθε χειραφετητικού εγχειρήματος, άρα και κάθε αριστερού πολιτικού οργανισμού.
Είναι βάσει των αρχών αυτών που θεωρώ ότι τα δημοφιλή σχήματα περί κατοχής, αποικίας, ξένων επικυρίαρχων και δωσίλογων μερκελιστών αστοχούν ολοκληρωτικά και πρέπει, επί ποινή ζοφερών καταλήξεων, να αντικατασταθούν από τα άλλα, τα αντίπαλα. Από ερμηνείες στο επίκεντρο των οποίων βρίσκεται η καπιταλιστική αντεπίθεση μέσα στην κρίση — μια αντεπίθεση που παίρνει χαρακτηριστικά ταξικής αντεπανάστασης και επιχειρεί να γυρίσει τους δείκτες του ρολογιού δυο αιώνες πίσω.
Η έγνοια γι’ αυτήν την κατανόηση είναι κρίσιμη. Κατά τη γνώμη μου, συνιστά προϋπόθεση για να αλλάξουν τα πράγματα. Ήδη τα αλλάζει ο τρόπος που τα βλέπουμε.
Ξαφνικά μια ωραία πρωία, κυβέρνηση της Αριστεράς;
Iσχυρίζομαι πως όλα, σε ό,τι αφορά την αναγκαία ανατροπή, θα κριθούν πρωταρχικά –να γιατί χρησιμοποιώ τον όρο «η αρχή της συνάρθρωσης»– από τη δυνατότητα του ΣΥΡΙΖΑ να φέρει πίσω στην πολιτική όλον αυτόν τον κόσμο, που βιώνοντας με ακραίο τρόπο την ανεργία, την εκμετάλλευση και την ανημπόρια απελπίζεται, αποσύρεται, εξαχνώνεται πολιτικά και περνάει στην επικράτεια του αόρατου. Γιατί, παρόλο που υπάρχουν πολλοί απελπισμένοι, δεν είναι όλοι με τον ίδιο τρόπο απελπισμένοι. Γιατί, επιπλέον, έχει πολύ μεγάλη σημασία να μπορέσει η ριζοσπαστική Αριστερά να απαντήσει σε αυτές τις ποικίλες μορφές της απελπισίας, ιεραρχώντας και προσανατολίζοντας.
Η ηγεμονία δεν αποτελεί αποτέλεσμα αθροίσεων, αλλά πράξεων πολύ συνθετότερων, πράγμα που δεν φαίνεται να είναι πάντοτε αντιληπτό όταν κάνουμε τους πολιτικούς σχεδιασμούς μας. Δεν μπορούμε και δεν πρέπει να «απαντήσουμε» σε όλα. Δεν γίνεται όμως να μην βρούμε λύσεις στην κατεύθυνση, μεταξύ άλλων, του να έχουν όλοι οι άνθρωποι εισόδημα, πρόσβαση σε τροφή, στέγη, νερό και ρεύμα, θέρμανση και ιατρική φροντίδα· να αποκτήσουν βάσιμη προσδοκία πως θα αποκτήσουν, για πρώτη φορά ή ξανά, αξιοπρεπή εργασία, να νιώσουν πως δεν τους απειλεί ο εργοδοτικός δεσποτισμός με τον θανάσιμο τρόπο που συμβαίνει στη μνημονιακή Ελλάδα, πως έχουν ξανά δικαιώματα ως εργαζόμενοι, ως πολίτες, ως άνθρωποι — πως δεν είναι «γυμνές ζωές».
Αν πείσουμε πως αυτά γίνονται, τότε η δυναμική για την οποία μίλησα στην αρχή, μπορεί να εξελιχτεί σε πλημμυρίδα. Έτσι, πρακτικά, μπορεί να κερδηθεί η ιδεολογική ηγεμονία· έτσι, σε τέτοιο ασφαλές έδαφος, μπορεί να διαμορφωθούν οι ηγεμονικές συναρθρώσεις. Και έτσι μπορεί να αντιμετωπιστεί ο αρνητικός σήμερα διεθνής συσχετισμός για ένα εγχείρημα πολιτικής ανατροπής. Ή και να μεταβληθεί προς όφελος μιας συνολικής στροφής. Οι τελευταίες δημοσκοπήσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο δείχνουν μια πρόθεση ψήφου προς τη ριζοσπαστική Αριστερά της τάξης του 17%, όταν στις εκλογές του 2009 το ποσοστό της ήταν μόλις 5%. Ένα ελληνικό κυβερνητικό παράδειγμα, που θα τα καταφέρει «στα βασικά», μπορεί να ωθήσει σε μεγάλη μεταβολή των συσχετισμών.
Έχω ξανασημειώσει πρόσφατα ότι ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα των ριζοσπαστικών πολιτικών και κοινωνικών εγχειρημάτων είναι, όπως συχνά έχει δείξει η ιστορία, πως έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να ξεσπάσουν μέσα στις πλέον αντίξοες συνθήκες. Οι κλασικοί του μαρξισμού έχουν ασχοληθεί με αυτό το δεδομένο. Σε ένα γράμμα του της 19ης Αυγούστου 1852, ο Μαρξ, σχολιάζοντας τη δυνατότητα κατάληψης της εξουσίας, σημείωνε πως «τίποτε δεν είναι χειρότερο για τους επαναστάτες από το να υποχρεωθούν να ασχοληθούν με την προμήθεια ψωμιού».
Βρισκόμαστε μπροστά σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο. Η απάντηση στα άμεσα προβλήματα των κατώτερων στρωμάτων και η αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης συνιστούν τη στρατηγική προϋπόθεση προκειμένου να εμπλακούν ενεργητικά όλοι εκείνοι, χωρίς τους οποίους όλα τα υπόλοιπα είναι απλώς λόγια. Από αυτήν την άποψη, η υλοποίηση του «ελάχιστου προγράμματος» θα αποτελέσει πραγματικά επαναστατική κίνηση.
http://www.rednotebook.gr/details.php?id=12461
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου