Γράφει ο Δημήτρης ΧαλιώτηςΣτις 26 Φεβρουαρίου του 1969 το πολιτικό θρίλερ ''Ζ'', βασισμένο στην ομώνυμη νουβέλα του Βασίλη Βασιλικού, κάνει πρεμιέρα στους κινηματογράφους της Γαλλίας. ''Ζ'' όπως ''Ζει''... Το σύνθημα που φώναζαν χιλιάδες κόσμου στην κηδεία του Γρηγόρη Λαμπράκη τον Μάιο του '63...
Τρία χρόνια μετά την άγρια δολοφονία του μεγάλου αγωνιστή της Αριστεράς στη Θεσσαλονίκη, ο νεαρός τότε συγγραφέας Βασίλης Βασιλικός υπογράφει το ''Ζ: Φανταστικό ντοκιμαντέρ ενός εγκλήματος'', που κυκλοφορεί στην Ελλάδα από τις εκδόσεις Λιβάνης. Το χρονικό της δολοφονίας Λαμπράκη ζωντανεύει μέσα από τις σελίδες του βιβλίου, την ώρα που η Ελλάδα βυθίζεται στην πολιτική αναρχία, λίγους μόλις μήνες πριν από την επιβολή της στρατιωτικής Χούντας.
Ο σκηνοθέτης Κώστας Γαβράς, που ζει και εργάζεται στη Γαλλία, από τα τέλη του εμφυλίου πολέμου, διαβάζει το βιβλίο μέσα στο αεροπλάνο επιστρέφοντας από την Αθήνα στο Παρίσι. Δεν ξέρει ακόμα ότι για τα επτά επόμενα χρόνια δεν θα μπορέσει να ξαναπατήσει το πόδι του στην Ελλάδα. Όταν το πραξικόπημα της 21ης Απριλίου του 1967 εκδηλωθεί βυθίζοντας την χώρα σε μία από τις πιο σκοτεινές περιόδους της σύγχρονης ιστορίας της, ο Κώστας Γαβράς έχει ήδη αποφασίσει να μεταφέρει το βιβλίο του Βασιλικού στη μεγάλη οθόνη.
Δύο χρόνια αργότερα το ''Ζ'' κάνει πρεμιέρα στη Γαλλία... Και αποτελεί κάτι περισσότερο από μία εξαιρετική ταινία... Μοιάζει με ''πράξη αντίστασης''... Μια πολιτική διαμαρτυρία ενάντια σε όλα τα αυταρχικά καθεστώτα, που παρουσιάζουν μία πρωτοφανή ''άνθηση'' ανά τον κόσμο... Μία ταινία - σταθμός, που εγκαινιάζει ένα νέο κινηματογραφικό είδος, αυτό του βαθιά πολιτικού, καταγγελτικού θρίλερ... Και το σημείο ορόσημο στην καριέρα του νεαρού Κώστα Γαβρά...
Ο δρόμος για τα Όσκαρ...
Είναι ήδη 36 χρονών και μετράει πια πολλά χρόνια στη Γαλλία. Σχεδόν μία εικοσαετία. Είναι παιδί όταν φεύγει από την Ελλάδα. Έχει μόλις τελειώσει το Γυμνάσιο στην Αθήνα. Οι συνθήκες όμως, που επικρατούν στην μετεμφυλιακή Ελλάδα, δρουν ως ανασταλτικός παράγοντας για την παραμονή του στην χώρα. Η οικογένεια του Κώστα Γαβρά ανήκει στη... ''λάθος πλευρά''. Ανήκει στους ''ηττημένους''.
Κάπως έτσι, ο νεαρός Κώστας συνεχίζει τις σπουδές του στο Πανεπιστήμιο της Σορβόνης στη Γαλλία, αφού πρώτα τον έχουν απορρίψει στις Η.Π.Α. Σύντομα εγκαταλείπει τις σπουδές του και στρέφεται προς τη μεγάλη του αγάπη, τον κινηματογράφο. Institut de Ηautes Etudes Cinematographiques... Και ύστερα ''μαθητεία''΄δίπλα σε σπουδαίους δασκάλους της έβδομης τέχνης. Ρενέ Κλαίρ, Ιβ Αλεγκρέ, Ρενέ Κλεμάν, Χενρί Βερνέϊγ... Θα δουλέψει σαν βοηθός τους. Μεγάλο σχολείο.
1965 και ο νεαρός Γαβράς περνάει μπροστά... Υπογράφει την πρώτη του ταινία. Ένα θρίλερ, που συγκεντρώνει μερικούς από τους πλέον ταλαντούχους και κορυφαίους κινηματογραφικούς αστέρες της Γαλλίας. Yves Montand, Simone Signoret, Jean Louis Trintignant... ''Compartiment tueurs'' ο τίτλος του και με το καλημέρα σας κερδίζει το Βραβείο Καλύτερης Ξενόγλωσσης Ταινίας από την Ένωση Κινηματογραφικών Κριτικών στις Η.Π.Α.
Μοιάζει με προάγγελος των όσων θα ακολουθήσουν... Και στην περίπτωση του Κώστα Γαβρά τα όσα ακολούθησαν ήταν συνώνυμα της απόλυτης κινηματογραφικής καταξίωσης.
Η περιπέτεια του ''Ζ''...
Η βράβευσή του στις Η.Π.Α. δε μοιάζει αρκετή για να πέσουν στα πόδια του οι παραγωγοί. Ειδικά εάν πρόκειται για την κινηματογραφική μεταφορά ενός βιβλίου ενός αριστερού συγγραφέα, όπως το ''Ζ''. Ο Γαβράς αδυνατεί να βρει λεφτά για να κάνει πραγματικότητα την ταινία. Το Κέντρο Κινηματογράφου της Γαλλίας του δίνει ελάχιστα χρήματα. Ποσό απαγορευτικό για να προχωρήσει στην παραγωγή της ταινίας. Το σενάριο έχει ήδη ολοκληρωθεί από τον ίδιο και τον Ισπανό συγγραφέα Χόρχε Σεμπρούν. Αλλά κινδυνεύει να μείνει στα χαρτιά. Και ξαφνικά ο ηθοποιός Ζακ Περέν τον βγάζει από το αδιέξοδο. Του προτείνει να γυρίσει την ταινία στην Αλγερία, όπου υπάρχουν φίλοι που θα τη στηρίξουν οικονομικά. Τα γυρίσματα ξεκινούν στο Αλγέρι και ο Γαβράς έχει στη διάθεσή του ένα εκλεκτό cast (Yves Montand, Simone Signoret, Jean Louis Trintignant, Ειρήνη Παπά κ.α.)
«Οποιαδήποτε ομοιότητα με πραγματικά γεγονότα ή πρόσωπα ζώντα και τεθνεώτα δεν είναι τυχαία. Είναι σκόπιμη» διαβάζουμε στους τίτλους αρχής της ταινίας και η Ελλάδα, αν και δεν αναφέρεται, φωτογραφίζεται με απόλυτη σαφήνεια. Ο Jean Louis Trintignant στον ρόλο του Εισαγγελέα (και μετέπειτα Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας) Χρήστου Σαρτζετάκη γράφει ιστορία...
Τα γυρίσματα έχουν ολοκληρωθεί, αλλά λείπει η μουσική. Ο πλέον κατάλληλος άνθρωπος για να τη γράψει δεν είναι άλλος από τον Μίκη Θεοδωράκη. Μόνο που ο Θεοδωράκης είναι σε κατ' οίκον περιορισμό στην Ελλάδα και η Χούντα του έχει απαγορεύσει κάθε επικοινωνία με τον έξω κόσμο. Ζητάει να διαβάσει το σενάριο, αλλά αδύνατον να του αποσταλεί. Όσα κι αν μηχανεύονται ο Γαβράς και οι συνεργάτες του, κάθε προσπάθεια πέφτει στο κενό. Τελικά ο Θεοδωράκης τους λέει να επιλέξουν οι ίδιοι ποιες ήδη υπάρχουσες συνθέσεις του θέλουν να βάλουν στην ταινία.
Πρεμιέρα. 26 Φεβρουαρίου 1969. Το ''Ζ'' προβάλλεται για πρώτη φορά στη Γαλλία. Δημιουργεί αίσθηση, αλλά θα πρέπει να περιμένει μέχρι τον Μάιο, οπότε η συμμετοχή και η βράβευσή του με το Βραβείο της Επιτροπής στο Φεστιβάλ των Καννών, του χαρίζει την απαιτούμενη διεθνή καταξίωση και του δίνει το εισιτήριο για τα Όσκαρ της επόμενης χρονιάς, στην άλλη πλευρά του Ατλαντικού.
1970. Για πρώτη φορά ένας Έλληνας σκηνοθέτης με μία ταινία με ελληνικό θέμα, αλλά όχι ελληνική παραγωγή, κερδίζει το Όσκαρ Ξενόγλωσσης Ταινίας. Θρίαμβος. Το ''Ζ'' κάνει τον γύρο του κόσμου, εκτός από την Ελλάδα. Η Χούντα απαγορεύει την προβολή του για ευνόητους λόγους. Το ελληνικό κοινό θα πρέπει να περιμένει μερικά χρόνια ακόμα...
Τα χρόνια της καταξίωσης...
''Κάθε φορά που τον συναντώ είναι σαν να κάνω παρέα για λίγη ώρα με τη «σεμνότητα». Σαν να κάθομαι στο σαλόνι με την «ταπεινότητα».'' γράφει ο Θανάσης Λάλας το 1998 στο Βήμα προλογίζοντας μία συνέντευξή του με τον Κώστα Γαβρά.
Κι όμως το 1998 ο Κώστας Γαβράς αποτελεί πλέον ένα ''κεφάλαιο'' της διεθνούς κινηματογραφίας. Δύο Όσκαρ (''Ζ'', ''Αγνοούμενος''), ένα BAFTA από τη Βρετανική Ακαδημία Κινηματογράφου (''Αγνούμενος''), ένας Χρυσός Φοίνικας στις Κάννες (''Αγνοούμενος''), μία Χρυσή Άρκτος στο Βερολίνο (''Το Μουσικό Κούτί'') και λίγο αργότερα, το 2002, θα κάνει δικό του κι ένα Cesar (το αντίστοιχο των Όσκαρ στη Γαλλία για το ''Αμήν''). Ομολογουμένως εντυπωσιακή συλλογή. Ο μοναδικός Έλληνας που έχει καταφέρει κάτι τέτοιο. Το ''Ζ'' ήταν απλά η αρχή...
''Κατάσταση Πολιορκίας'', ''Section Speciale'', ''O Aγνοούμενος'', ''Hanna K'', ''To Μουσικό Κουτί'', ''Mad City'', ''Αμήν'', ''Το Τσεκούρι''... Μακρύς ο κατάλογος της φιλμογραφίας του. Και όλες ταινίες με πολιτική θέση και άποψη. Ο Κώστας Γαβράς, το παιδί από την Ελλάδα που τόλμησε να κοιτάξει ψηλά, δεν ξέχασε ποτέ τι εστί πολιτικό σινεμά. Και το σχόλιο του ήταν πάντα επικίνδυνα καίριο, αφοπλιστικά αληθινό και ούτε κατά διάνοια λαϊκίστικο.
Στα χέρια του αφέθηκαν σπουδαίοι ηθοποιοί... Κορυφαίοι stars του ευρωπαϊκού σινεμά και του Hollywood... Yves Montand, Simone Signoret, Jean Louis Trintignant, Sissy Spacek, Jack Lemon, Jessica Lange, Dustin Hoffman, John Travolta, Mathieu Kassovitz...
Δεν ήταν όμως λίγες οι φορές που γύρισε την πλάτη στο Hollywood. Αλλά ακόμα και όταν δούλεψε γι' αυτό κατάφερε να παίξει με τους δικούς του όρους...
''Όταν έκανα το "Missing", οι παραγωγοί δεν ήθελαν τον Τζακ Λέμον για πρωταγωνιστή. Μου έλεγαν: "Κωμωδία θέλετε να κάνετε και θέλετε τον Τζακ Λέμον;". Τους έλεγα: "Είναι μεγάλος ηθοποιός...". Αυτοί επέμεναν, πρότειναν άλλους ηθοποιούς... Τους λέω: "Ακούστε, εγώ έχω το εισιτήριό μου στην τσέπη, αν θέλετε σας τα αφήνω όλα και ξαναγυρίζω στη Γαλλία...". Καταλαβαίνετε, είχα αυτή τη δύναμη που έχουμε όλοι εμείς οι Ευρωπαίοι σκηνοθέτες· μπορούμε να πάμε και αλλού να κάνουμε μια ταινία.'' εξηγεί.
''Δεν κάνουμε ό,τι κάνουμε για να πετύχουμε, για να φτάσουμε στην κορυφή ώστε να είμαστε ορατοί για όλους... Κάνουμε ό,τι κάνουμε για να ανέβουμε το επόμενο σκαλοπάτι στη σκάλα της ζωής μας.''...
Κι ο Κώστας Γαβράς ανέβηκε πολλά σκαλοπάτια... Έγινε ένας ''διεθνής'' μας ερήμην μας... Αντί για τιμές η ελληνική κυβέρνηση λογόκρινε το 2009 ένα φιλμάκι του, που προβαλλόταν έξω από την αίθουσα του Παρθενώνα στο Νέο Μουσείο της Ακρόπολης, κατόπιν πιέσεων της Ιεράς Συνόδου, τα μέλη της οποίας θίχτηκαν για κάποια πλάνα που δείχνουν μαυροφορεμένους ρασοφόρους να λεηλατούν το αρχαίο μνημείο.
''Είναι λυπηρό...'' αρκέστηκε να δηλώσει από το Παρίσι ο Κώστας Γαβράς. Και κάτι τέτοιες στιγμές ντρέπεσαι... Είναι όντως λυπηρό. Για μια ακόμα φορά ο Κώστας Γαβράς ήταν ''εντός θέματος''...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου