Έρωτας ανάγκης

Ρωσία - Τουρκία. Μια σχέση αγάπης και μίσους, που υποτάχθηκε τελικά σε έναν αμείλικτο πραγματισμό με πρώτο «θύμα» την Κύπρο

Όταν ο Λένιν και ο Κεμάλ αποφάσιζαν να αφήσουν πίσω τους τις διενέξεις που χώριζαν την Οθωμανική και τη Ρωσική Αυτοκρατορία, έμοιαζε να ξημερώνει μια νέα εποχή στις σχέσεις Κρεμλίνου - Άγκυρας. Ο έρωτας όμως ανάμεσα στις δύο πλευρές έμελλε να έχει άδοξο τέλος. Από την άνοδο του Στάλιν και μετά, οι σχέσεις πήραν την κάτω βόλτα με αποκορύφωμα την επαναφορά των εδαφικών διεκδικήσεων της Μόσχας στην ανατολική Τουρκία. Ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος σηματοδότησε με τον πλέον επίσημο τρόπο το τέλος μιας περιόδου σχετικής ηρεμίας και έκτοτε, από τον πόλεμο της Κριμαίας στον πόλεμο της Κορέας και, τελικά, στον Ψυχρό Πόλεμο, Άγκυρα και Μόσχα βρίσκονταν πάντα στα αντίπαλα στρατόπεδα.

Ωστόσο, η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης ανακάτεψε εκ νέου την τράπουλα στην περιοχή και, έπειτα από μια περίοδο αβεβαιότητας, η άνοδος του Βλαντιμίρ Πούτιν και του Ταγίπ Ερντογάν είχε ως αποτέλεσμα ο δεσμός των δύο χωρών να αναθεωρηθεί από μια εντελώς διαφορετική οπτική: Από εδώ και στο εξής θα «συμφωνούν» ότι «διαφωνούν» όπου αυτό κρίνεται αναγκαίο, αλλά δεν θα επιτρέπουν σε αυτές τις «διαφορές» να επηρεάζουν τη συνολικότερη σχέση τους. Και αυτό διότι η τελευταία αποδεικνύεται εξαιρετικά επωφελής – σε πολλά επίπεδα – τόσο για τη Μόσχα όσο και για την Άγκυρα, που πλέον θεωρούν εαυτούς «στρατηγικούς συμμάχους».

«Νέο» κλίμα
Χαρακτηριστικότερα δείγματα του νέου «κλίματος» αλλά και της νέας «προσέγγισης» αποτελούν οι δηλώσεις του Ερντογάν, ο οποίος υποστήριξε κάποια στιγμή ότι «μιλάει καθημερινά με τον Πούτιν στο τηλέφωνο», καθώς και η ουδέτερη στάση που τήρησε η Άγκυρα κατά τη διάρκεια του πολέμου Ρωσίας - Γεωργίας το 2008, την ώρα που οι ΝΑΤΟϊκοί της σύμμαχοι κουνούσαν (μόνο) το δάχτυλο στη Μόσχα.
Τίποτα όμως δεν αποτυπώνει καλύτερα τη σύσφιγξη των σχέσεων Ρωσίας - Τουρκίας από την... οικονομική τους διάσταση. Οι συμφωνίες που υπέγραψαν το 2010 είχαν ως αποτέλεσμα να εκτοξευθεί ο όγκος των εμπορικών συναλλαγών στα 35 δισ. ευρώ (από μόλις 4 δισ. το 2005), ενώ ανακοινώθηκε ότι ρωσική εταιρεία θα κατασκευάσει πυρηνικό εργοστάσιο αξίας 20 δισ. στην Τουρκία. Την ίδια ώρα, η Άγκυρα ενίσχυε τη θέση της στον ενεργειακό χάρτη επιβεβαιώνοντας τον κεντρικό της ρόλο στην κατασκευή του ρωσικού αγωγού South Stream.
Η κρίση στη Συρία φάνηκε για μια στιγμή ικανή να διαταράξει αυτή τη νέα «ισορροπία», την οποία οι δύο πλευρές καλλιεργούν με επιμονή και υπομονή την τελευταία δεκαπενταετία. Πολλοί είναι αυτοί που προειδοποίησαν την Άγκυρα να μην τραβάει το «σκοινί» στο μέτωπο που έχει ανοίξει κατά της Δαμασκού, προκειμένου να μην αποξενώσει τη Μόσχα, που έχει αναλάβει την υπεράσπιση του Μπασάρ αλ Άσαντ στη διεθνή σκηνή.
Το «θράσος» – όπως το χαρακτήρισαν τα ΜΜΕ – της κυβέρνησης Ερντογάν να προσγειώσει ρωσικό αεροπλάνο με κατεύθυνση τη Συρία, κατηγορώντας δημοσίως το Κρεμλίνο ότι εξοπλίζει τον Άσαντ, καθώς και η επιμονή της Τουρκίας για την ανάπτυξη ΝΑΤΟϊκων συστημάτων Patriot κατά μήκος των συνόρων της με τη Συρία, οδήγησαν άπαντες να στρέψουν την προσοχή τους προς τη Μόσχα, αναμένοντας την... απάντηση. Κι όμως, η «απάντηση» ήταν... μια επίσκεψη του Πούτιν στην Κωνσταντινούπολη όπου, αφού πρώτα ξεκαθάρισε ότι «διαφωνούν» στο θέμα της Συρίας, ανακοίνωσε άλλες 11 συμφωνίες με την Άγκυρα με απώτερο στόχο να αυξηθούν οι εμπορικές συναλλαγές στα 100 δισ. μέσα στα επόμενα έτη. Όσο για τα Patriot, η Μόσχα αποφάσισε να κάνει τα στραβά μάτια, δηλώνοντας εν τέλει ότι «κατανοεί» τις ανησυχίες της Άγκυρας.

Η ψύχραιμη Μόσχα
Κάπου εδώ, σε αυτό το κλίμα, ήρθε να προστεθεί και ο παράγοντας Κύπρος. Βασικό διαπραγματευτικό «όπλο» του υπουργού Οικονομικών της Μεγαλονήσου κατά τη διάρκεια της δραματικής επίσκεψής του στο Κρεμλίνο ήταν τα περιβόητα κοιτάσματα... Η Μόσχα, όμως, όχι μόνο δεν αποδέχτηκε τις προτάσεις της Λευκωσίας, αλλά προσέφερε μια πρωτοφανή επικοινωνιακή νίκη στον Ερντογάν, αναγνωρίζοντας εμμέσως ότι η κυριαρχία επί των οικοπέδων είναι «αμφισβητήσιμη». Θα πείτε, μπορεί η Μόσχα και η Άγκυρα να μην θέλουν να τα χαλάσουν για τα «μάτια» του κάθε Άσαντ, ισχύει όμως το ίδιο για τα κοιτάσματα στην ανατολική Μεσόγειο; Είναι διατεθειμένο το Κρεμλίνο να τινάξει μια τέτοια ευκαιρία στον αέρα; Φυσικά και όχι. Η κρίση στην Κύπρο στάθηκε αφορμή να δούμε μια εξαιρετικά «ψύχραιμη» Ρωσία, που φαίνεται να ζυγίζει με ιδιαίτερη προσοχή την κάθε της κίνηση.

Παίζει μόνη της
Το αντανακλαστικό της Λευκωσίας να απευθυνθεί στη Μόσχα για βοήθεια είχε ως αποτέλεσμα να κάτσει το Κρεμλίνο στο τραπέζι των συνολικότερων διαπραγματεύσεων (κάτι που η Ε.Ε. ήθελε να αποφύγει). Τώρα που μπήκε και «επισήμως» στο γεωπολιτικό παιχνίδι που εξελίσσεται στην ανατολική Μεσόγειο, η Μόσχα μπορεί να το παίξει και μόνη της – δεν χρειάζεται τη συναίνεση μιας υπό κατάρρευση Λευκωσίας (ή τουλάχιστον έτσι πιστεύει).
ΤΟ ΠΟΝΤΙΚΙ