.jpg)
Στις 30 Οκτώβρη του 1944 ο ΕΛΑΣ έκανε την πανηγυρική παρέλαση της απελευθέρωσης στο κέντρο της Θεσσαλονίκης. Σε τηλεγράφημά της η διοίκηση της Ομάδας Μεραρχιών Μακεδονίας του ΕΛΑΣ ανέφερε:
«Τμήματα εισήλθον Θεσσαλονίκην σήμερον 3 μετά μεσημβρίαν. Λαός Θεσσαλονίκης έξαλλος από ενθουσιασμό διατρέχει οδούς πόλεως εναγκαλιζόμενος με τους αντάρτας».
Ο λογοτέχνης Γιώργος Ιωάννου έχει αφήσει μια ολοζώντανη περιγραφή αυτών των σκηνών που τις έζησε από πρώτο χέρι:
«Από την οδό Αγίας Σοφίας κατέβαιναν σαρώνοντας τις γειτονιές τα παιδιά του Κουλέ Καφέ, του Αγίου Παύλου, της Ακρόπολης, της Κασσάνδρου. Το Τσινάρι, Εσκί-Ντελίκ, Προφήτης Ηλίας, Διοικητήριο κατέβαιναν τη Βενιζέλου.. Από το Βαρδάρι πάλι ερχόταν ξυπόλυτη, ρακένδυτη, πειναλέα, σπαρταρώντας από ενθουσιασμό, η Ραμόνα, η Επτάλοφος, ο Παλιός Σταθμός, η Νεάπολη, η Σταυρούπολη, ενώ αντίθετα από τα ανατολικά κατέφθαναν μέσα στη σκόνη και τον αλαλαγμό με τρομπέτες, παντιέρες, λάβαρα και χωνιά η Τούμπα, η Αγία Φωτεινή, η Ευαγγελίστρια, η Τριανδρία, ακόμη και η μακρινή Καλαμαριά…
Μια καθυστερημένη διαδήλωση πλησίαζε από τα βάθη της Εγνατίας, το ανταριασμένο Βαρδάρι. Θά ‘ταν καμιά διακοσαριά σκελετωμένοι και κουρελήδες. Έμοιαζαν κρατούμενοι από το στρατόπεδο του Παύλου Μελά. Κραύγαζαν ξέφρενα, φανατικά, κουνούσαν τη γροθιά με τόση ορμή που νόμιζες πως θα τους φύγει προς τον ουρανό το χέρι. Τεράστιες παντιέρες, ολοκόκκινες καμωμένες από αλεξίπτωτα γερμανικά χάιδευαν τα κουρεμένα κεφάλια».
Ο ΕΛΑΣ δεν μπήκε στη Θεσσαλονίκη μέσα σε μια μέρα. Ο γερμανικός στρατός είχε αρχίσει την σύμπτυξή του μέρες πριν, και από τότε είχαν αρχίσει οι συγκρούσεις με τμήματα του «εφεδρικού» ΕΛΑΣ της πόλης και της ΟΠΛΑ (Εθνική Πολιτοφυλακή). Οι προσφυγικοί συνοικισμοί γύρω από την πόλη απελευθερώνονται ο ένας μετά τον άλλο. Ταυτόχρονα, τμήματα της Χ και της ΧΙ Μεραρχίας του ΕΛΑΣ άρχισαν να προσεγγίζουν την πόλη και να προωθούνται σε αυτήν. Ήδη στις 26 και 28 Οκτώβρη το ΕΑΜ μπορούσε να πραγματοποιήσει τεράστιες μαζικές συγκεντρώσεις στις συνοικίες αλλά και στο κέντρο στην πλατεία της Αγ. Σοφίας.
Ο γερμανικός στρατός προσπάθησε να κάνει εκτεταμένες καταστροφές καθώς αποχωρούσε από την πόλη. Όπως και στον Πειραιά, έτσι και στην Θεσσαλονίκη ήταν οι μαχητές του ΕΛΑΣ που εμπόδισαν την ανατίναξη του εργοστασίου παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας (στις σημερινές εγκαταστάσεις της ΔΕΗ στην Αγ. Δημητρίου).
Καζέρτα και δωσίλογοι
Η είσοδος του ΕΛΑΣ στην Θεσσαλονίκη είχε όμως και μια συνολικότερη πολιτική σημασία. Ήταν η απόδειξη των δυνατοτήτων που είχε το κίνημα να αμφισβητήσει τις δεσμεύσεις της Συμφωνίας της Καζέρτας.
Αυτή η Συμφωνία υπογράφτηκε στις 26 Σεπτέμβρη στην ομώνυμη ιταλική πόλη, ανάμεσα στην κυβέρνηση της «Εθνικής Ενότητας» (δυο βδομάδες πριν είχαν ορκιστεί οι υπουργοί του ΕΑΜ-ΚΚΕ) τους Άγγλους και τους εκπροσώπους του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ. Με βάση την συμφωνία, όλες οι ένοπλες δυνάμεις και οργανώσεις στην Ελλάδα περνούσαν στην δικαιοδοσία της κυβέρνησης, που με την σειρά της έβαζε ένα άγγλο στρατηγό, τον Ρέτζιναλντ Σκόμπι, επικεφαλής τους, με τον τίτλο του «Στρατηγού διοικούντος τας εν τη Ελλάδι δυνάμεις».
Στις επιχειρησιακές διαταγές που εκδόθηκαν ως συμπλήρωμά της, καθορίστηκαν τα όρια δράσης της κάθε αντάρτικης οργάνωσης, δηλαδή του ΕΛΑΣ και του ΕΔΕΣ του Ζέρβα. Ο Ζέρβας κρατούσε τις περιοχές της Ηπείρου που έλεγχε. Αλλά ο ΕΛΑΣ έχανε τον έλεγχο κάθε δραστηριότητας στην Αττική: εκεί διοριζόταν στρατιωτικός διοικητής ο στρατηγός Σπηλιωτόπουλος, ο οποίος έσπευσε να εξοπλίσει με κάθε τρόπο τους δωσίλογους, τους χίτες και τις λοιπές «εθνικές οργανώσεις» ενάντια στο ΕΑΜ και να σώσει τα Τάγματα Ασφαλείας, για να χρησιμοποιηθούν αργότερα κατά της Αριστεράς.
Η Συμφωνία της Καζέρτας πρόβλεπε επίσης ότι ο ΕΛΑΣ δεν θα έμπαινε στην περιοχή ανάμεσα στους ποταμούς Στρυμόνα και Αξιό, δηλαδή στην Θεσσαλονίκη.
Εκεί, στη διάρκεια του καλοκαιριού του 1944 συνέρρεαν τα υπολείμματα του δωσιλογισμού της Μακεδονίας και ενώνονταν με τους ντόπιους «ταγματασφαλήτες» και δωσίλογους που είχαν βυθίσει την πόλη σε ένα όργιο φόνων, βασανιστηρίων και λεηλασιών τα προηγούμενα χρόνια. Οι συμμορίες του Δάγκουλα (Εθνική Ελληνική Ασφάλεια Πόλεως Θεσσαλονίκης) και του Κισά-Μπατζάκ (Εθνικός Ελληνικός Στρατός) είναι πιο γνωστές.
Αυτές οι συμμορίες αναγκάστηκαν να φύγουν από την πόλη στις 20 Οκτώβρη. Δεν πήγαν όμως μακριά. Με την παρέμβαση του Χρυσοχόου, «γενικού διοικητού Μακεδονίας» οχυρώθηκαν στον Αγ. Αθανάσιο, και οι αρχηγοί τους άρχισαν τις βολιδοσκοπήσεις και τις διαπραγματεύσεις για να μετατραπούν σε τμήματα του ΕΔΕΣ του Ζέρβα, δηλαδή να γίνουν από ταγματασφαλίτες «αντιστασιακοί».
Στις 26/10 ο υπολοχαγός Στ. Πέτροβας κι ο επίλαρχος Βασ. Ζωάκος, που βρίσκονται στον Άγιο Αθανάσιο, όπου έχουν στρατωνιστεί οι ταγματασφαλίτες μετά την αποχώρησή τους από την πόλη, στέλνουν τηλεγράφημα στο αρχηγείο του ΕΔΕΣ Μακεδονίας, όπου αναφέρουν με θράσος ότι: «Την 23ην τρέχοντος ελάβομεν εντολήν παρά του κ. Υπουργού Γενικού Διοικητού Μακεδονίας Συν/χου Ιππικού Χρυσοχόου Αθανασίου να έλθωμεν εις επαφήν μετά των ανεγνωρισμένων τμημάτων του ΕΔΕΣ ίνα ανακοινώσωμεν ότι Εθνική ανάγκη επιβάλλει το ταχύτερον να σπεύσωσι προς κατάληψιν της πόλεως Θεσσαλονικης ήτις ευρίσκεται ουσιαστικώς υπό Κομμουνιστικήν κατοχήν από εβδομάδος. Ο Λαός της Θεσ/νίκης αναμένει με ανυπομονησίαν την είσοδον των Τμημάτων του ΕΔΕΣ προς απελευθέρωσιν της πόλεως από την κομμουνιστικήν τυραννίαν». (Στράτος Ν. Δορδανάς, Έλληνες εναντίον Ελλήνων – Ο κόσμος των Ταγμάτων Ασφαλείας στην κατοχική Θεσσαλονίκη 1941-1944, σελ. 479-484).
Η επιχείρηση της «απελευθερώσεως» από την «κομμουνιστικήν τυραννίαν», δηλαδή της επιστροφής των αιματοβαμμένων ταγματασφαλιτών, ορίστηκε για τις 28 Οκτώβρη. Αλλά ο ΕΛΑΣ τους πρόλαβε, αγνοώντας τις δεσμεύσεις της Καζέρτας. Ο Χρυσοχόου, οι «εθνικόφρονες» και η «καλή κοινωνία» της πόλης δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτα γι’ αυτό. Ούτε η κυβέρνηση Παπανδρέου και οι Άγγλοι «σύμμαχοι». Έτσι η Θεσσαλονίκη πέρασε ουσιαστικά στον έλεγχο του ΕΑΜ, μέχρι τον Φλεβάρη του 1945 και την Συμφωνία της Βάρκιζας.
Μια πτυχή της «Εαμοκρατίας» που λίγο έχει μελετηθεί, είναι η στάση απέναντι στους επιζώντες του Ολοκαυτώματος των Εβραίων της Θεσσαλονίκης. Η Θεσσαλονίκη ήταν για αιώνες η πόλη μιας ακμάζουσας εβραϊκής κοινότητας. Το 1913 οι Εβραίοι αποτελούσαν το 39% των κατοίκων της πόλης. Από τις γραμμές των Εβραίων εργατών της Θεσσαλονίκης γεννήθηκε η θρυλική Φεντερασιόν, η σοσιαλιστική οργάνωση που έπαιξε κεντρικό ρόλο στην ίδρυση του ΣΕΚΕ το 1918.
Μπίζνες με τους ναζί
Οι ναζί αποδεκάτισαν τους Εβραίους της Θεσσαλονίκης. Ξεκινώντας από τον Μάρτη του 1943, 46.000 άνδρες γυναίκες και παιδιά στάλθηκαν στο Άουσβιτς και το θάνατο. Λίγες εκατοντάδες γλύτωσαν, και όταν επέστρεψαν βρήκαν τα σπίτια και τις περιουσίες τους αρπαγμένες από κάθε λογής «χριστιανούς έλληνες πατριώτες» που έκαναν καλές μπίζνες με τους ναζί.
Όπως σημειώνει ο Ιάσονας Χανδρινός σε ένα άρθρο του:
«Στην Θεσσαλονίκη, κατά το σύντομο διάστημα της εαμοκρατίας (Οκτώβριος 1944-Φεβρουάριος 1945), οι πιεστικές ανάγκες των επιζώντων που σταδιακά επέστρεφαν από τα βουνά, σε τρόφιμα, φάρμακα και κυρίως στέγη –όλα τα κοινοτικά καταστήματα, τα γραφεία και τα σπίτια είχαν παραχωρηθεί σε «μεσεγγυούχους» και επιχειρηματίες– καλύπτονταν σε μεγάλο βαθμό από το ΕΑΜ. Εκτός από τις παροχές της Επιμελητείας του Αντάρτη (ΕΤΑ), ένα ειδικό «Γραφείο Προστασίας Ισραηλιτών» στα πλαίσια λειτουργίας της Εθνικής Πολιτοφυλακής στην πόλη, ανέλαβε να επιστρέψει στην ανασυγκροτούμενη κοινότητα επιχειρήσεις και ακίνητα που είχαν καταπατηθεί, εκδιώκοντας βίαια τους «ιδιοκτήτες» τους. Ήταν η πρώτη (και μάλλον η τελευταία) προσπάθεια να επανορθωθεί το όνειδος της λεηλασίας των εβραϊκών ακινήτων».
Για παράδειγμα, ο Δαβίδ Μπρούδο «καταγράφηκε στους γερμανικούς καταλόγους αναγκαστικής εργασίας και στάλθηκε στο εργοτάξιο-κολαστήριο στην Καρυά Λοκρίδας. Έχασε το τρένο για το Άουσβιτς, επειδή δραπέτευσε από το εργοτάξιο στα τέλη Φεβρουαρίου του 1943. Περπατώντας άσκοπα σε μια τελείως άγνωστη περιοχή συνάντησε το Αρχηγείο Παρνασσίδας του ΕΛΑΣ. Μετά από δυόμισι χρόνια φορώντας ακόμα το εγγλέζικο χιτώνιο, τις γερμανικές μπότες και το αυτόματο, και με τη συνδρομή της ‘οργάνωσης’, πέταξε με τις κλωτσιές τους “καλούς πατριώτες” από το επιταγμένο σπίτι του».
Η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης έδειξε τις απεριόριστες δυνατότητες που είχε το κίνημα και η Αριστερά εκείνο το φθινόπωρο του 1944. Η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της χώρας πέρασε στον έλεγχο του ΕΑΜ. Η κυβέρνηση του Παπανδρέου και οι Εγγλέζοι με το ζόρι μπορούσαν να κρατηθούν στην Αθήνα, δεν είχαν τις δυνάμεις να διεκδικήσουν περισσότερα.
Όμως, για την ηγεσία του κινήματος, η μερική παραβίαση της Συμφωνίας της Καζέρτας δεν ήταν βήμα για την σύγκρουση με τους άγγλους ιμπεριαλιστές και την αστική τάξη. Η τάξη που κράτησε το ΕΑΜ στην απελευθερωμένη Θεσσαλονίκη ήταν υποδειγματική, το ίδιο κι οι λύσεις που έδωσε στα καθημερινά προβλήματα μιας πόλης που είχε βασανιστεί από την κατοχή και τον πόλεμο.
Όμως, όταν ήρθε η σύγκρουση τον Δεκέμβρη του 1944, οι Βρετανοί ιμπεριαλιστές μπόρεσαν να στείλουν την ταξιαρχία της 4ης Ινδικής Μεραρχίας που στάθμευε εκεί στην Αθήνα, χωρίς την παραμικρή παρενόχληση από τον ΕΛΑΣ.
Από το ίδιο σημείο, παρέλαση και πλήθος ΕΑΜικού κόσμου.
1944-10-30-Θεσσαλονίκη Λιμάνι – Παρέλαση μαθητριών + Πλήθος ΕΑΜικού κόσμου
Στις Σέδες, στο αεροδρόμιο, Αγγλοι φέρνουν προμήθειες. Τα αεροσκάφη της Αγγλικής Βασιλικής Αεροπορίας (RAF) και η μοίρα τους: Vickers Wellington Mark XIII of No. 221 Squadron RAF.
1944-11-01-Θεσσαλονίκη Σέδες αεροδρόμιο – Αγγλοι φέρνουν προμήθειες Vickers Wellington Mark XIII of No. 221 Squadron RAF
Από το ίδιο σημείο:
1944-11-01-Θεσσαλονίκη Σέδες αεροδρόμιο – Αγγλοι φέρνουν προμήθειες Vickers Wellington Mark XIII of No. 221 Squadron RAF
Τα ελαφρά οχήματα που είδαμε πιο πριν, περιπολούν στα περίχωρα Κατεστραμμένη γέφυρα
1944-11-01-Θεσσαλονίκη περίχωρα – Αγγλική περίπολος με ελαφρά οχήματα σε κατεστραμμένη γέφυρα
Η ώρα που ελήφθη αυτή εδώ η φωτογραφία είναι, κατά πάσα πιθανότητα, Five o’clock.
No matter what, οι Εγγλέζοι έχουν σταματήσει και παρασκευάζουν το τσάι τους :-)
1944-11-01-Θεσσαλονίκη περίχωρα – Αγγλική περίπολος με ελαφρά οχήματα κάνει στάση για τσάι
Πηγές: http://ergatiki.gr/?id=10660, http://xyzcontagion.wordpress.com/2012/10/30/spanies-foto-uessaloniki-apelef8erosi/
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου