Λάκκος σε αίθουσα του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου γεμάτος με γλυπτά
Συντάκτης: Νίκος Πηγαδάς
Προσηλωμένος μια ζωή, ψυχή τε και σώματι, στην ανάδειξη και προστασία των ελληνικών αρχαιοτήτων. Με σθένος και υψηλό ηθικό ανάστημα μάχεται διαχρονικά προς αυτή την κατεύθυνση.
Απέναντί του, δυστυχώς, έχει πολιτικούς, επιχειρηματίες-κοράκια, ενίοτε και συναδέλφους του αρχαιολόγους.
Η πολυετής και πολυσχιδής προσφορά του στον ελληνικό πολιτισμό ανταμείφθηκε διττώς:
α. Με την ανάδειξή του ως γραμματέα της Αρχαιολογικής Εταιρείας και
β. Με την εκλογή του ως μέλους και μετέπειτα ως γραμματέα της Ακαδημίας Αθηνών.
Για τον καταξιωμένο αρχαιολόγο, αλλά και κορυφαία πνευματική προσωπικότητα,Βασίλειο Πετράκο ο λόγος.
Από την κορυφή της πολιτισμικής μας πυραμίδας, ο κ. Πετράκος καταθέτει τα ενδιαφέροντα και άκρως αποκαλυπτικά βιώματά του.
Η συζήτηση με τον κ. Πετράκο άρχισε με το πάντα επίκαιρο θέμα της γερμανικής Κατοχής.
Ναζί αξιωματικοί επί το... έργον |
● Πώς Γερμανοί και Ιταλοί λεηλάτησαν στην Κατοχή αρχαία ελληνικά μνημεία;
Κατά την Κατοχή έδρασαν στην Ελλάδα διάφοροι γερμανικοί επιστημονικοί οργανισμοί που ακολουθούσαν κομματική γραμμή.
Το Γερμανικό Αρχαιολογικό Ινστιτούτο, ιδρυμένο το 1874, η «Ερευνητική και Εκπαιδευτική Εταιρεία», «Η Προγονική κληρονομιά» του Χίμλερ, το Ειδικό Σώμα (Sonder Kommando) του Alfred Rosenberg και καθαρώς στρατιωτική με έργο συνδέσμου μεταξύ του Γερμανικού Στρατού και της κατοχικής κυβέρνησης, η «Υπηρεσία Προστασίας των Μνημείων της Τέχνης» (Befehlshaber Südgriechenland, Referat Kunstschutz).
Οι υπηρεσίες αυτές έκαναν, η καθεμία για λογαριασμό της, ανασκαφές για σκοπούς επιστημονικούς. Πολλά από τα ευρήματά τους έχουν αποδοθεί στην Ελλάδα.
Κύρια αιτία αρπαγών και ζημιών στις αρχαιότητες ήσαν οι στρατοί κατοχής, γερμανικοί, ιταλικοί, βουλγαρικοί που δεν υπάκουαν σε καμία άλλη υπηρεσία της χώρας τους, έχοντας ως στρατός κατοχής απόλυτη εξουσία στον ελληνικό χώρο.
Οι στρατιωτικοί, από τους ανώτατους διοικητές έως τους στρατιώτες, προκάλεσαν πολλές και μεγάλες ζημιές, με κατασκευές στρατιωτικών εγκαταστάσεων σε αρχαιολογικούς χώρους ή πάνω σε ορατά μνημεία (Σούνιο, τείχη Πειραιώς, Κρήτη) ή με την αρπαγή αρχαίων από επαρχιακά μουσεία που τα αρχαία τους δεν είχαν αποκρυβεί (Λυκόσουρα, Αργος, Θήβα, Ηράκλειο, Ερέτρια κ.α.).
Τα περισσότερα από τα αρχαία που απήγαγαν οι στρατιωτικοί δεν ξαναβρέθηκαν. Είτε καταστράφηκαν κατά την αποχώρηση των στρατών κατοχής είτε βρίσκονται κρυμμένα ως λάφυρα στα χέρια των απογόνων εκείνων που τα πήραν.
Η Υπηρεσία Προστασίας των Μνημείων της Τέχνης, γερμανική και ιταλική, ήταν ανίσχυρες να εμποδίσουν τη λεηλασία στην οποία επιδίδονταν οι στρατιωτικοί.
Το σύμπλεγμα της Αφροδίτης, του Πάνα και του μικρού φτερωτού Ερωτα μέσα σε γύψινο προστατευτικό κέλυφος πριν από την απόκρυψή του. Πίσω η ερμαϊκή στήλη με το κεφάλι του κοσμητή των εφήβων Σωσίστρατου Μαραθωνίου |
● Η έγκαιρη απόκρυψη των θησαυρών του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, αλλά και αρκετών άλλων, απέτρεψε τη λεηλασία τους από τους κατακτητές;
Οσων μουσείων τα αρχαία κρύφτηκαν πριν από την είσοδο των Γερμανών στην Ελλάδα, λ.χ. Εθνικού Αρχαιολογικού, Ακροπόλεως, Πειραιώς, Δελφών, Ολυμπίας, Ιστορικής Εθνολογικής Εταιρείας, Μπενάκη, Θεσσαλονίκης, Κοσμητικών Τεχνών, Ηρακλείου και άλλων τόπων, διασώθηκαν πλήρως γιατί παρά την επιθυμία των Γερμανών κυρίως να επανεκτεθούν, η αντίδραση των ελληνικών κυβερνητικών παραγόντων, η έλλειψη χρημάτων και κάποια αντίδραση από γερμανικούς αρχαιολογικούς κύκλους ματαίωσαν την προσπάθεια.
Ο Κούρος του Σουνίου κατά την απόκρυψή του κάτω από το δάπεδο του ΕΑΜ |
Μόνο τα αρχαία του μουσείου του Κεραμεικού εκτέθηκαν εκ νέου, διότι οι Γερμανοί θεωρούσαν τον Κεραμεικό κορωνίδα των ανασκαφών τους στην Αθήνα και το μουσείο του χώρου δικό τους δημιούργημα.
Το άνοιγμα του μουσείου προκάλεσε μια σοβαρή κλοπή από στρατιωτικό και το αρχαίο που κλάπηκε δεν έχει εμφανιστεί ακόμη.
Ο μορφωτικός ακόλουθος της γερμανικής πρεσβείας στην Αθήνα, αρχαιολόγος Erich Boeringer, κράτησε καλή στάση απέναντι στους Ελληνες αρχαιολόγους, οι οποίοι καθόλη τη διάρκεια της Κατοχής δεν είχαν καμία κοινωνική σχέση με Γερμανούς και Ιταλούς.
Οι σάκοι με την άμμο προστάτευαν τα παράθυρα των υπογείων της νέας πτέρυγας, που ήταν γεμάτα με συσκευασμένα αρχαία. Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο, 1941 |
Η Μελίνα και η Ντόρα
● Ως έφορος αρχαιοτήτων Αττικής πώς κατορθώσατε να αποτρέψετε την καταστροφή μνημείων από ιδιώτες, αλλά ακόμη και από υπουργούς Πολιτισμού; Μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα: Πώς κρίνετε το έργο της Μελίνας Μερκούρη στο υπουργείο Πολιτισμού;
Καθήκον των εφόρων αρχαιοτήτων είναι η αντίδραση απέναντι στις απαιτήσεις των πολιτικών που πιέζονται από ψηφοφόρους και φίλους για παραχωρήσεις σε βάρος αρχαίων μνημείων.
Από τους υπουργούς Πολιτισμού τής μετά το 1981 περιόδου καλύτερη ήταν η Μελίνα Μερκούρη, γιατί παρά τον κομματικό κλοιό μέσα στον οποίο βρισκόταν δεχόταν τις εισηγήσεις των εφόρων.
Η Μελίνα παρά τις κομματικές πιέσεις δέχτηκε την απομάκρυνση των εστιατορίων που βρίσκονταν πάνω στα τείχη της Πειραϊκής.
Μπορούμε να χαρακτηρίσουμε τη Μελίνα την καλύτερη υπουργό Πολιτισμού, γιατί επηρεαζόταν από τα πρόσωπα της τέχνης και του πνεύματος για το καλό των αρχαίων.
Αντίθετα, άλλοι υπουργοί, λ.χ. η κυρία Μπακογιάννη δεν δέχτηκε την αρνητική εισήγησή μου για λατομείο στον Ραμνούντα και αναγκάστηκα να προσφύγω, προσωπικά, στο Συμβούλιο της Επικρατείας που με δικαίωσε.
● Τι θα λέγατε για τη δράση της Αρχαιολογικής Εταιρείας, καθώς και τη δική σας, ως γραμματέα της;
Η Αρχαιολογική Εταιρεία είναι ιδιωτικό σωματείο χωρίς καμία κρατική αρμοδιότητα. Το έργο της είναι καθαρά επιστημονικό: ανασκαφές, δημοσιεύσεις (4 ετήσια περιοδικά), μαθήματα, ομιλίες.
Από το 1988 που είμαι γραμματεύς της προσπαθώ να αυξήσω τα δημοσιεύματά της, να προσελκύω ειδικούς διαπρεπείς επιστήμονες και να βοηθώ τους νεότερους να δημοσιεύσουν τις έρευνές τους.
Με τη μεγάλη και εκσυγχρονισμένη βιβλιοθήκη η εταιρεία προσφέρει επίσης πολύτιμες υπηρεσίες στους Ελληνες αρχαιολόγους ως και με την ψηφιοποίηση του αρχείου της που κάνει προσιτά σε όλους άγνωστα επιστημονικά στοιχεία.
● Από την Αρχαιολογική Εταιρεία στην Ακαδημία Αθηνών λοιπόν. Τι μπορείτε να μας πείτε επιγραμματικά για το έργο σας;
Η Ακαδημία Αθηνών είναι κρατικό ίδρυμα και δεν έχει τα οικονομικά προβλήματα της Αρχαιολογικής Εταιρείας. Με το Κέντρο Αρχαιότητος μετέχουμε σε διεθνή προγράμματα αρχαιογνωσίας, όπως το Corpus vasorum, το Corpus numorum, την Tabula Imperii Romani και το Corpus Signorum. Εργο μου στην Ακαδημία είναι ο συντονισμός των Κέντρων και η σωστή διοίκησή της.
● Ποιες είναι οι επιπτώσεις στα μνημεία μας, εξαιτίας της υποδούλωσης της χώρας μας στη διεθνή των τοκογλύφων;
Με την ένταξή μας στην Ευρωπαϊκή Ενωση χάθηκε, σχεδόν ολοκληρωτικά, η ανεξαρτησία της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας και η από την ίδρυση του κράτους αναγνωρισμένη αυτοδιοίκησή της ως επιστημονικής. Με την εφαρμογή των μνημονίων η υπηρεσία αποδεκατίστηκε και στερήθηκε πολύτιμα στελέχη. Αν συνεχιστεί επί καιρό ακόμη η προϊούσα παρακμή της, οι συνέπειες για την επιστήμη και τη διάσωση των μνημείων θα είναι καταστρεπτικές.
Ποιος είναι ο Βασίλειος Πετράκος
Μετά τις σπουδές Αρχαιολογίας στην Αθήνα διορίστηκε στην Αρχαιολογική Υπηρεσία. Συμπληρωματικές σπουδές στη Γαλλία, υπηρεσία κατόπιν στη Μυτιλήνη, τους Δελφούς, τη Πάτρα, το Εθνικό Μουσείο και την Αττική.
Γενικός γραμματέας της Αρχαιολογικής Εταιρείας από το 1988 συνεχώς, ακαδημαϊκός το 2000, γενικός γραμματέας της Ακαδημίας το 2010.
Κύρια ανασκαφή του, του Δήμου του Ραμνούντος, δημοσιευμένη σε δυο τόμους, έκδοση των επιγραφών του Ωρωπού σε ένα μεγάλο τόμο και δημοσίευση πολλών τόμων για την ιστορία της Αρχαιολογικής Εταιρείας και της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας.
Τελευταίο έργο η τρίτομη ιστορία της Ελληνικής Αρχαιολογίας κατά τα χρόνια του Καποδίστρια (2015).
http://www.efsyn.gr/arthro/ta-mnimonia-vlaptoyn-sovara-kai-ta-mnimeia-tis-horas
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου