της Αφροδίτης Αλ Σάλεχ
O Πάουλ Βολφσκελ βρέθηκε σε τέτοια κατάσταση απελπισίας που αποφάσισε να αυτοκτονήσει. Σχεδίασε το θάνατό του μέχρι την τελευταία λεπτομέρεια και καθόρισε την ακριβή ημερομηνία και ώρα της αυτοκτονίας του- σκόπευε να αυτοπυροβοληθεί στο κεφάλι, ακριβώς τα μεσάνυχτα. Ο Βόλφσκελ ταχτοποίησε τα πάντα λίγο πριν εκπνεύσει η προθεσμία – επιστολές προς συγγενείς και φίλους και άλλες εκκρεμότητες. Περιμένοντας να φτάσουν τα μεσάνυχτα άρχισε να ξεφυλλίζει κάποια βιβλία στη βιβλιοθήκη του. Λίγο μετά, βρέθηκε να φυλλομετρά δημοσιεύσεις σχετικά με το θεώρημα του Φερμά. O Βόλφσκελ απορροφήθηκε από τη μελέτη του θεωρήματος και βάλθηκε να διερευνά ένα ανεπαρκές τμήμα της απόδειξής του. Κάποια στιγμή συνειδητοποίησε πως η προκαθορισμένη ώρα για την αυτοκτονία είχε περάσει ενώ μάλιστα ένιωσε περήφανος με τον εαυτό του για τους συλλογισμούς του σχετικά με το θεώρημα. Η απελπισία και η λύπη του είχαν εξανεμιστεί. Έσκισε τις επιστολές και έζησε μέχρι τα βαθιά γεράματα.
Αυτή είναι μια «μικρή» ιστορία που έτυχε να γίνει μέρος της «μεγάλης» Ιστορίας χάρη στον συγγραφέα που κατέγραψε τη διαδρομή του θεωρήματος του Φερμά.
Τέτοιες «μικρές» ιστορίες όμως από παρ’ολίγον αυτόχειρες, που μια τυχαία και ασήμαντη αφορμή αλλάζει το πρίσμα θέασης του εαυτού κι επιλέγουν τη ζωή αντί του θανάτου, δεν είναι διόλου λίγες. Όπως δεν είναι λίγες οι ιστορίες των ανεπιτυχώς αυτοχείρων που αφού διεσώθησαν, αντιλήφθηκαν τη ματαιότητα της πράξης τους και το λαμπρό της ύπαρξής τους.
Αυτές όμως οι ιστορίες δεν βλέπουν πότε το φως της δημοσιότητας μια και ούτε εντοπίζονται αλλά ούτε και «πουλάνε». Κι αν καμιά φορά ένας «διάσημος» αποκαλύψει ότι υπήρξε αυτόχειρας ή ότι είχε σκεφτεί να προβεί στο απονεννοημένο, αντιμετωπίζεται από τα ελληνικά media με μεγάλο θαυμασμό, λες και θα έκανε κάτι σπουδαίο, δίχως να δίνεται ούτε μια αράδα στο αίτιο ή την αφορμή που του άλλαξε τη γνώμη και του έσωσε τη ζωή.
Ας εξετάσουμε τρείς διαδεδομένες ελληνικές παραδοχές περί αυτοκτονιών:
1. «Θόλωσε από την απελπισία και αυτοκτόνησε»
Λάθος. Αν το συμβάν που στέκει ως αφορμή για την αποτροπή της αυτοχειρίας μπορεί να είναι στιγμιαίο, η απόφαση για το απονενοημένο δεν λαμβάνεται ποτέ στιγμιαία. Είναι πάντα αποτέλεσμα πολλών χρόνων εκκόλαψης. Με απλά λόγια, ο άνθρωπος που τελικά προβαίνει σε αυτή την ενέργεια, επί πολλά χρόνια το προετοιμάζει ή έστω το έχει ως ενδεχόμενο, ως επιλογή, ως λύση αν κάτι δεν πάει καλά στη ζωή του.Αυτό ακριβώς αποκαλείται «τάσεις αυτοκτονίας» και η ψυχολογία έχει πολλά να πει για το θέμα. Οι «τάσεις αυτοκτονίας» μπορεί να είναι καθαρή πάθηση του μυαλού, που συνοδεύεται από κατάθλιψη, διπολισμό, κτλ. Τα αίτια δηλαδή είναι παθολογικά και μόνο η αφορμή ενδέχεται να είναι κοινωνική (πχ απομόνωση) ή συγκυριακή (πχ οικονομικά προβλήματα). Μπορεί όμως και να είναι απλώς μιμητισμός εξιδανικευμένων προσωπικοτήτων- πραγματικών ή μυθοπλαστικών. Δηλαδή «μόδα».
Η λογοτεχνία άλλωστε συμπεριλαμβάνεται διαχρονικά στα βασικά αίτια αυτοκτονίας, εξ ου και το περίφημο «σύνδρομο του Βέρθερου» καθώς όταν κυκλοφόρησε το βιβλίο δεκάδες νέοι και νέες ακολούθησαν τον δρόμο του Βέρθερου . Αντίστοιχα κύματα αυτοκτονιών προκάλεσαν κι άλλοι ήρωες της λογοτεχνίας (πχ Αννα Καρένινα) αλλά ακόμα και η περίφημη ελληνική ταινία «ο Μιμίκος και η Μαίρη» ή οι αυτοκτονίες superstars.
2. «Αυτός που λέει πως θα αυτοκτονήσει δεν το κάνει ποτέ»
Λάθος. Η αυτοχειρία είναι μια κραυγή. Κανένας αυτόχειρας δεν αντιλαμβάνεται πως μετά την πράξη δεν υπάρχει τίποτα. «Βλέπουν» σκηνές από την μετά την απονεννοημένη πράξη ζωή τους - τους ανθρώπους που τους πόνεσαν να νιώθουν τύχεις, τους ανθρώπους που αγάπησαν να τους αναζητούν, τα προβλήματα όλα να λύνονται, κτλ. Και ακόμα πιο συχνά θεωρούν πως κάτι μαγικό θα γίνει στο τέλος και θα σωθούν ενώ θα έχουν στείλει το απαραίτητο μήνυμα.
Συνεπώς είναι σχεδόν βέβαιο ότι ο μελλοντικός αυτόχειρας με κάποιο τρόπο θα εξωτερικεύσει τις προσθέσεις του ζητώντας εμμέσως βοήθεια, διεκδικώντας το ενδιαφέρον που στερείται, αλλά ακόμα και εν είδει μεταφυσικού εκβιασμού. Μεταξύ των ψυχαναλυτών είναι γνωστό πως όταν κάποιος ασθενής εκφράσει πρόθεση αυτοχειρίας πρέπει να παραπέμπεται πάραυτα στον ειδικό ιατρό που θα αναλάβει τον ίδιο και την οικογένεια του και θα τον φέρει σε επαφή με ειδική ομάδα υποστήριξης. Και καθώς οι τάσεις αυτοκτονίας εκδηλώνονται από την εφηβική ηλικία ο καθηγητής πρέπει να έχει τις γνώσεις ώστε να εντοπίζει τον πιθανά μελλοντικό αυτόχειρα και να ενημερώνει γονείς και αρμόδιους. Αλλά αυτά δεν συμβαίνουν στην Ελλάδα και ισχύει το εγκληματικό σόφισμα: όποιος λέει πως θέλει να αυτοκτονήσει δεν αυτοκτονεί ποτέ.
3. «Στην Ελλάδα οι αυτοκτονίες έχουν πολλαπλασιαστεί»
Ίσως και ναι, ίσως και όχι. Αυτοκτονία δεν είναι μόνο η «επιτυχημένη». Αυτόχειρας είναι και αυτός που προσπάθησε και ευτυχώς δεν τα κατάφερε. Κι αν υποθέσουμε πως έχουμε τα στοιχεία για τις αυτοκτονίες όλων των προηγούμενων ετών (κάτι που αμφισβητείται έντονα) σίγουρα δεν έχουμε κανένα στοιχείο για τις ανεπιτυχείς απόπειρες, ούτε για τις προθέσεις. Και στο αφελές ερώτημα «μα το γεγονός ότι οι επιτυχημένες αυτοκτονίες είναι περισσότερες δεν αρκεί;» η απάντηση είναι δραματικά αρνητική. Διότι ακόμα και το γεγονός της επιτυχίας μιας αυτοκτονίας συναρτάται με την κοινωνική αποδοχή ή μη της πράξης, την έλλειψη υποστηρικτικών δομών, τη διάσπαση του κοινωνικού ιστού και άρα την μοναξιά του δρώντα. Όταν η αυτοχειρία αναγνωρίζεται δημοσίως ως άθλος είναι βέβαιο πως οι πιθανοί αυτόχειρες θα προχωρήσουν στο διάβημα με μεγαλύτερη ευκολία. Όταν οι δομές υποστήριξης δεν λειτουργούν και πιο συχνά ακούει κάποιος ανατριχιαστικές λεπτομέρειες για την πράξη και ύμνους για τον αυτόχειρα απ’ ότι πληροφορίες για το τι πρέπει να κάνει αν έλκεται από την ιδέα αυτή, οι αυτοκτονίες αυξάνουν. Όταν η μοναξιά θεριεύει και η κραυγή για βοήθεια αντιμετωπίζεται με αδιαφορία ενώ το μέλλον περιγράφεται μόνο ως ζοφερό, ο δυνητικός αυτόχειρας θα πάρει το ρίσκο.
***
Την τελευταία περίοδο στην Ελλάδα είμαστε μάρτυρες μιας τρομακτικής δημοσιότητας των αυτόχειρων. Πρόκειται για μια δημοσιότητα που φλερτάρει με τα όρια της νομιμότητας, μια και στα κανονικά κράτη απαγορεύεται δια νόμου. Και απαγορεύεται για τον απλό λόγο ότι η αυτοκτονία ως κάθε πράξη απαγορευμένη πράξη είναι ελκυστική και ο μιμητισμός είναι όχι μόνο πιθανός, αλλά και καταγεγραμμένος. Αλλά εδω, τα πέντε λεπτά δημοσιότητας παρέχονται αφειδώς μετά θάνατον!
Η κατάσταση έχει ξεφύγει κι άλλο μια και παρακολουθούμε μια άνευ προηγουμένου κομματική εκμετάλλευση των αυτοκτονιών. Έχουμε φτάσει στο προκλητικό σημείο πολιτικά κόμματα να ασκούν αντιπολίτευση και να κατηγορούν άλλα κόμματα για τις αυτοκτονίες και να τις χαρακτηρίζουν φυσική συνέπεια των μέτρων λιτότητας, κι όλα αυτά μέσα στο ελληνικό κοινοβούλιο!
Από τη στιγμή που ο αυτόχειρας ονομάζεται «μάρτυρας» που «θυσιάζεται για το καλό των άλλων» (φράση της κ. Σακοράφα την επομένη της αυτοκτονίας του συνταξιούχου φαρμακοποιού) η πράξη εξιδανικεύεται και επομένως «οπλίζεται το χέρι» κάθε άνθρωπου με τάσεις αυτοκτονίας.
Αυτό άλλωστε δεν κάνει και η Τζιχάντ, αυτό δεν έκαναν και οι καμικάζι; Όλη η ψυχολογική προετοιμασία βασίζεται στη λογική της θυσίας για το καλό των άλλων.
Κανείς πολιτικός δεν δικαιούται να μην γνωρίζει τα παραπάνω. Κι από τη στιγμή που τα γνωρίζει και συνεχίζει, τότε δεν μπορεί παρά να χαρακτηριστεί εγκληματίας.
***
Από προσωπική εμπειρία από ανθρώπους που αποπειράθηκαν, καταθέτω πως ποτέ δεν ήταν πιο πρόσφορο το έδαφος για έναν άνθρωπο με τάσεις αυτοκτονίας. Και η έκκληση είναι προσωπική προς κόμματα και media: για όνομα του Θεού, σταματήστε τη σπέκουλα με τους ανθρώπους που έχουν τάσεις αυτοκτονίας. Μέλημα όλων μας να είναι μόνο η αποτροπή του κάθε πιθανού αυτόχειρα και η απαξίωση της πράξης αυτής. Να συγκεντρώσουμε όλες μας τις προσπάθειες στο να μην προβεί κανείς σε αυτή την απολύτως ανόητη πράξη που δεν έχει επιστροφή. Η αυτοκτονία δεν είναι θυσία• είναι απλά βλακεία που κάποιοι την εκμεταλλεύονται κομματικά.
Σε τελική ανάλυση, αν δεν το καταλαβαίνουν από μόνοι τους, ας λειτουργήσει η δικαιοσύνη επιτέλους. Ας μας προστατεύσει κάποιος από τις σειρήνες.
*Το κείμενο αυτό το έγραψα ύστερα από την έντονη προτροπή της Λίνας Παπαδάκη μετά από μια συζήτηση για το θέμα των αυτοκτονιών που εξελίχθηκε σε εξομολόγηση ένα ζεστό βράδυ του Ιουλίου.