ΗΓουιάνα ήταν πάντα μία από τις φτωχότερες χώρες της Νότιας Αμερικής. Αλλά τώρα που η ExxonMobil ανακάλυψε ένα νέο κοίτασμα πετρελαίου στα ανοικτά των ακτών, το μικροσκοπικό έθνος θα μπορούσε να γίνει ένα από τα πλουσιότερα στον κόσμο. Αλλά θα είναι ευλογία ή κατάρα;
Ίσως όλα να ήταν πιο εύκολα, αν οι άνθρωποι μπορούσαν πραγματικά να δουν το πετρέλαιο, τονίζει το Spiegel. Εάν οι εξέδρες γεώτρησης, τα σκάφη ανεφοδιασμού και τα γιγαντιαία εξειδικευμένα σκάφη που χρησιμοποιήθηκαν για να καθαρίσουν και να αποθηκεύσουν το πετρέλαιο ήταν αγκυροβολημένα κοντά στην ακτή και όχι πέρα από τον ορίζοντα. Τότε, ίσως οι άνθρωποι θα κατανούσαν καλύτερα πόσο σκληρά προσπαθούν οι εταιρείες πετρελαίου για να φθάσουν στο πετρέλαιο. Και να κατανοήσουν καλύτερα πόσο πλούσιο μπορεί να σε κάνει αυτό το πράγμα.
Το κοίτασμα πετρελαίου που ανακάλυψε η ExxonMobil πριν από πέντε χρόνια είναι περίπου 200 χιλιόμετρα ανοικτά των ακτών της Γουιάνας, η οποία ονομαζόταν Βρετανική Γουιάνα πολύ πριν κάποιος σκεφτεί για το πετρέλαιο. Το αποτέλεσμα είναι ότι οι ψαράδες, που κάθονται καπνίζοντας και κουβεντιάζοντας στον λιμενοβραχίονα, που χτίστηκε για να προστατεύσει την ξηρά από τον ωκεανό, δεν μπορούν να δουν απολύτως τίποτα. Τα πουλιά Φριγκέιτ πετούν τεμπέλικα μέσα στη ζέστη, ενώ τα κόκκινα Άιμπις πετούν πάνω από τα μαγκρόβια. Όλα δείχνουν όπως πάντα, αλλά σύντομα, θα αλλάξουν. Αυτή είναι η ελπίδα, που τρέφουν πολλοί, και ο φόβος, που αισθάνονται μερικοί.
Το πετρέλαιο στα ανοικτά των ακτών της Γουιάνας είναι εύκολα προσβάσιμο. Ορισμένοι λένε ότι μέχρι τα μέσα αυτής της δεκαετίας, η Γουιάνα θα μπορούσε ήδη να αντλεί περισσότερο πετρέλαιο κατά κεφαλήν ακόμη κι από το Κουβέιτ. Για το τρέχον έτος, η κυβέρνηση στο Τζορτζτάουν εξέδωσε μια προ-κορωνοϊού πρόβλεψη των εσόδων πετρελαίου της τάξης των 300 εκατομμυρίων δολαρίων. Ο πρεσβευτής των ΗΠΑ στη χώρα είπε ότι η Γουιάνα θα μπορούσε να γίνει «η πλουσιότερη χώρα στο ημισφαίριο και ενδεχομένως η πλουσιότερη χώρα στον κόσμο».
Είναι δύσκολο να περιγράψουμε πώς το πετρέλαιο, πώς τα χρήματα, μεταμορφώνουν μια χώρα και μια κοινωνία. Ένας τρόπος, φυσικά, είναι απλά συζητώντας με αριθμούς. Ένα βαρέλι αργό πετρέλαιο, το οποίο ανέρχεται σε 159 λίτρα, ή 42 γαλόνια, πωλείται σήμερα για περίπου $ 40. Πώς εξηγείτε σε έναν από τους αλιείς στην αποβάθρα, για παράδειγμα, τι θα σήμαινε για τη χώρα του αν η Exxon αντλούσε 750.000 βαρέλια πετρελαίου από τη θάλασσα κάθε μέρα; Ή ένα εκατομμύριο;
Μια διαφορετική άποψη, όμως, παρέχεται από τους αδελφούς Μανγκάλ, Λαρς και Γιαν, που και οι δύο μεγάλωσαν στη Γουιάνα κι έχουν 4 χρόνια διαφορά. Ο πατέρας τους είναι γιατρός από τη Γουιάνα και η μητέρα τους είναι από τη Δανία. Το γεγονός ότι δεν μιλούν πλέον μεταξύ τους έχει να κάνει και με το πετρέλαιο στα ανοικτά των ακτών της Γουιάνας. Έχει να κάνει με όλα όσα συμβαίνουν, όταν μια ολόκληρη χώρα βρίσκεται ξαφνικά αντιμέτωπη με την προοπτική να γίνει υπερβολικά πλούσια.
Το ερώτημα είναι: Γιατί ο ξαφνικός πλούτος κατακλύζει σχεδόν κάθε κοινωνία που τον βιώνει; Γιατί το πετρέλαιο αρχικά φαίνεται να είναι μια ευλογία, αλλά στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων αποδεικνύεται ότι είναι μια κατάρα;
Η υπογραφή
Στη δεκαετία του 1960, όταν γεννήθηκαν ο Γιαν και ο Λαρς Μανγκάλ, η μικρή χώρα είχε μόλις αποκτήσει την ανεξαρτησία της από τους Βρετανούς. Ως παιδιά, έπαιζαν στις καλαμιές κάτω στον ποταμό Ντεμεράρα, ο οποίος χωρίζει την πρωτεύουσα Τζορτζτάουν από τον Ατλαντικό. Κάποια στιγμή, και οι δύο μετέβησαν στο εξωτερικό για την καριέρα τους, όπως κάνουν οι περισσότεροι μορφωμένοι νέοι στη χώρα.
Η Γουιάνα βρίσκεται στη βορειοανατολική πλευρά της Νότιας Αμερικής, ανάμεσα στον Αμαζόνιο και τον Ορίνοκο, με τη Βενεζουέλα στα βόρεια, τη Βραζιλία στα νοτιοδυτικά και το Σουρινάμ στα ανατολικά. Οι τουρίστες έρχονται εδώ κυρίως επειδή δεν προσελκύει πολλούς. Η Γουιάνα, με τους 780.000 κατοίκους της, καταγράφηκε στον ταξιδιωτικό οδηγό «Lonely Planet», με την προοπτική να γίνει «το καλύτερα διαφυλαγμένο μυστικό οικοτουρισμού της ηπείρου». Έχει βωξίτη και χρυσό, αλλά βασίζεται περισσότερο στο ζαχαροκάλαμο και την ξυλεία - όλα σίγουρα προσοδοφόρα, αλλά και λίγο βαρετά.
Ο Λαρις και ο Γιαν Μανγκάλ επέλεξαν και οι δύο σταδιοδρομίες στη βιομηχανία πετρελαίου. Ο Λαρς πήγε στο Schlumberger, το μεγαλύτερο προμηθευτή υπηρεσιών πετρελαίου στον κόσμο, ενώ ο Γιαν μετακόμισε στο Τέξας για να εργαστεί για την Chevron. Και οι δύο έχουν ταξιδέψει ευρέως και είναι εμπειρογνώμονες της βιομηχανίας. Μοιράζονται τη συγκίνηση της εξερεύνησης και την αυτοπεποίθηση των μηχανικών και των τεχνικών, που πηγάζει από μια ήσυχη γνώση του να είναι μεταξύ των καλύτερων στον κόσμο.
Ο Γιαν Μανγκάλ, ο μεγαλύτερος από τους δύο, δεν έχει επιστρέψει στη Γουιάνα για περισσότερο από ένα χρόνο, και ο αδελφός του τον έχει ενημερώσει ότι μπορεί να μην είναι πλέον ασφαλής στη χώρα, όπου γεννήθηκε. Έτσι, ο Γιαν Μανγκάλ μένει να παρακολουθήσει τις εξελίξεις στη Γουιάνα από μακριά.
Το 2017, ο Πρόεδρος Ντέιβιντ Γκρέιντζερ τον προσέλαβε ως σύμβουλο ενέργειας. Τότε, η σύμβαση που είχε η κυβέρνηση με την ExxonMobil είχε μόλις επαναδιαπραγματευθεί. Ουσιαστικά, το επίκεντρο των διαπραγματεύσεων ήταν στο πόσο μεγάλο θα έπρεπε να είναι το μερίδιο της Γουιάνας στα κέρδη από το πετρέλαιο. Το πετρέλαιο είχε ήδη ανακαλυφθεί, και όλοι γνώριζαν ότι ήταν ένα από τα πιο σημαντικά ευρήματα των τελευταίων ετών. Ήταν φυσιολογικό ότι οι διαπραγματευτικές θέσεις θα αλλάξουν, και οι κυβερνήσεις σε τέτοιες καταστάσεις έχουν ένα δίκαιο ποσό της μόχλευσης.
Η κυβέρνηση της Γουιάνας έστειλε τον υπουργό φυσικών πόρων στο Τέξας για να διαπραγματευτεί για λογαριασμό της Γουιάνας. Αλλά ήταν μια συμφωνία μεταξύ άνισων εταίρων: το ακαθάριστο εγχώριο προϊόν της Γουιάνας είναι 4,1 δισεκατομμύρια δολάρια, ενώ ο κύκλος εργασιών της ExxonMobil το 2019 ήταν 256 δισεκατομμύρια δολάρια. Δεν είναι γνωστό τι ζήτησε ο υπουργός, ή τι προσέφερε η Exxon. Αλλά η ομάδα της ExxonMobil τον διασκέδασε με φαγητό και ποτό και τον οδήγησε στα κεντρικά γραφεία της εταιρείας. Μέχρι να επιστρέψει στην πατρίδα του, το συμβόλαιο είχε υπογραφεί.
Ολλανδική νόσος
Μια αποικιακή συμφωνία, είπε ο Μανγκάλ οργισμένος, εξαιρετικά επωφελής για την Exxon. Φαίνεται ότι ήταν ακόμα ασαφές αν το πετρέλαιο είχε ανακαλυφθεί στα ανοικτά της Γουιάνας, είπε. Συνολικά, είπε ο Μανγκάλ, η συμφωνία σήμαινε ότι η Γουιάνα έχανε δισεκατομμύρια σε έσοδα.
Εκείνη την εποχή, ο Γιαν Μανγκάλ συμβούλευσε τον πρόεδρο να επαναδιαπραγματευθεί τη συμφωνία προκειμένου να επιτευχθούν καλύτερες συνθήκες για το λαό της Γουιάνας. Επιπλέον, συμβούλευσε, ότι όλες οι συμβάσεις πρέπει να δημοσιοποιούνται. Η διαφάνεια, ανέφερε, είναι σημαντική σε μια φάση που θα μπορούσε να είναι αποφασιστική για το μέλλον της χώρας, ενώ η μυστικότητα απλώς χρησίμευε για την προώθηση της διαφθοράς.
«Πρέπει να αποδείξουμε στον κόσμο ότι το πετρέλαιο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να βοηθήσει τους ανθρώπους», λέει. «Ότι δεν γίνονται μόνο οι πλούσιοι πλουσιότεροι. Πρέπει να αποδείξουμε ότι το πετρέλαιο μπορεί να κάνει καλό».
Καλύτερα, τουλάχιστον, από ό, τι στο Σουδάν, τη Νιγηρία ή την Ισημερινή Γουινέα. Πριν από μερικά χρόνια, 25 σπορ αυτοκίνητα κατασχέθηκαν στην Ελβετία, συμπεριλαμβανομένων σπάνιων μοντέλων από mclaren, Koenigsegg και Bugatti. Όλα τους ανήκαν στον γιο του προέδρου της Ισημερινής Γουινέας, η οικογένεια του οποίου προφανώς είδε την επιχείρηση πετρελαίου κυρίως ως έναν τρόπο διοχέτευσης χρημάτων σε συγγενείς και φίλους.
Ή καλύτερα από ό,τι στη Βενεζουέλα, η οποία έχει τα μεγαλύτερα αποθέματα πετρελαίου στον κόσμο, ωστόσο - ή ίσως για αυτόν τον λόγο - βυθίστηκε σε κρίση, μαστίζεται από υπερπληθωρισμό, πείνα και ποσοστό φτώχειας, που έχει πλέον αυξηθεί στο 90 τοις εκατό. Σε όλες τις περιπτώσεις, η ξαφνική ευημερία ήταν συντριπτική για όλους - τους ανθρώπους και, κυρίως, τις κυβερνήσεις.
Οι ειδικοί αποκαλούν αυτό το φαινόμενο «Ολλανδική ασθένεια». Μέσω της πώλησης φυσικών πόρων, συνήθως πετρελαίου, τα έσοδα από τις εξαγωγές αυξάνονται. Αυτό καθιστά το τοπικό νόμισμα πιο ακριβό, γεγονός που καθιστά δυσκολότερη την εξαγωγή. Επειδή τα χρήματα από το πετρέλαιο υπόσχονται του γρήγορο πλούτο, οι χώρες, που πλήττονται από «την ολλανδική ασθένεια», παραμελούν τις παραδοσιακές βιομηχανίες και τη γεωργία. Όταν τα χρήματα του πετρελαίου στεγνώνουν κάποια στιγμή ή η τιμή του πετρελαίου μειώνεται σημαντικά - όπως συμβαίνει σήμερα - οι οικονομίες τέτοιων χωρών έχουν έλλειψη εναλλακτικών λύσεων.
Η σύμβαση του Μανγκάλ ως συμβούλου δεν ανανεώθηκε: Κανείς δεν ήθελε να ακούσει τις προτάσεις και τις κριτικές του. Κάποια στιγμή, έφυγε από τη χώρα του. Ωστόσο, καθώς συνεχίζει να προειδοποιεί από το εξωτερικό και να διατηρεί ενεργή παρουσία στο Twitter, ο αδελφός του Λαρς επέστρεψε στη Γουιάνα. Στο Τζορτζτάουν, προσφέρει τώρα υπηρεσίες σε εκείνες τις εταιρείες που εμπλέκονται στην εκμετάλλευση των υπεράκτιων αποθεμάτων πετρελαίου.
«Ο αδελφός μου είναι εξαιρετικά επιχειρηματικός», λέει ο Γιαν Μανγκάλ στο γερμανικό περιοδικό Spiegel. «Ένας επιθετικός επιχειρηματίας. Απλά ενδιαφέρεται να προχωρήσει. Δεν τον νοιάζει τίποτα άλλο. Η κοινή λογική και τέτοιου είδους πράγματα δεν έχουν σημασία». Λέει ότι μιλάει μόνο περιστασιακά με τον αδελφό του μέσω WhatsApp. «Ο Λαρς θα γράψει στη γυναίκα μου, λέγοντάς της ότι δεν πρέπει να γυρίσω στη Γουιάνα. Ότι η ζωή μου θα κινδύνευε αν επέστρεφα. Μάλλον θέλει να με τρομάξει. Προσπαθεί να με κρατήσει μακριά». Ο αδελφός του δεν ενδιαφέρεται για τη δημοκρατία ή τη βιωσιμότητα, λέει ο Γιαν Μανγκάλ.
Το κεφάλαιο της σύγχυσης
Η αίθουσα αφίξεων στο αεροδρόμιο Georgetown είναι νέα και όλα φαίνονται σαν να έχει μόλις κάποιος καθαρίσει. Ένα πανό κρέμεται μπροστά από τον έλεγχο διαβατηρίων το οποίο λέει: «Γουιάνα, η γη των πολλών υδάτων». Ένα από τα πρώτα πράγματα, που παρατηρείτε στο δρόμο προς την πόλη είναι τα πολυάριθμα καθαρά οικόπεδα στις όχθες του Ντεμεράρα. Η παραποτάμια ιδιοκτησία είναι ιδιαίτερα περιζήτητη, επειδή η βιομηχανία πετρελαίου χρειάζεται χώρο για τα λιμάνια και τα διυλιστήρια. Η πινακίδα «Προς πώληση» είναι στα περισσότερα οικόπεδα.
Με κατά κεφαλήν εισόδημα 5.252 δολαρίων, η Γουιάνα είναι η τρίτη φτωχότερη χώρα στη Νότια Αμερική και η ανακάλυψη της Exxon γιορτάστηκε σαν ένα πολυπόθητο τζάκποτ λαχειοφόρων αγορών. Ο βαθμός στον οποίο το πετρέλαιο έχει ήδη αλλάξει τη μικρή χώρα αντικατοπτρίζεται στο θόρυβο, που υπάρχει παντού.
Η Γουιάνα, λέει ένας τραπεζικός επενδυτής, βιώνει σήμερα ένα «τσουνάμι ευκαιριών». Η Γουιάνα, λέει ο νυν πρωθυπουργός, είναι «το νέο Oil Dorado». Η βιομηχανία πετρελαίου, λέει ο πιο γνωστός περιβαλλοντικός ακτιβιστής της χώρας, επιδιώκει ένα είδος αποικιοκρατίας.
«Ο ουρανός είναι το όριο». Αυτό το ρητό είναι στα χείλη όλων εκείνων, που συρρέουν στη Γουιάνα δελεασμένοι από τη δυνατότητα να γίνουν εξαιρετικά πλούσιοι σε ένα εξαιρετικά σύντομο χρονικό διάστημα.
Ένας δικηγόρος που ειδικεύεται στη διαφθορά, ωστόσο, έχει μια άλλη περιγραφή για τη χώρα: «Χαμένη υπόθεση».
Πολιτικοί στη Γουιάνα συζητούν κρίσιμα ζητήματα με περιβαλλοντικούς ακτιβιστές, στελέχη εταιρειών με δικηγόρους χρηστής διακυβέρνησης και ντόπιοι με αλλοδαπούς. Το επίκεντρο πολλών τέτοιων συζητήσεων είναι το ρουσφέτι, η διαφθορά και η απληστία. Το Τζορτζτάουν, λέει ένας ειδικός δημοσίων σχέσεων, που έχει την ιστοσελίδα OilNow στην πρωτεύουσα, έχει γίνει «η πρωτεύουσα της σύγχυσης»
Όχι πλούσιος, αλλά λιγότερο φτωχός
Η χώρα είχε πράγματι καθορίσει συγκεκριμένους στόχους για το μέλλον της, δεσμευόμενη να πάρει το 100% των ενεργειακών αναγκών της από ανανεώσιμες πηγές μέχρι το 2025. Σχεδόν όλες οι πυκνοκατοικημένες παράκτιες περιοχές της χώρας βρίσκονται κάτω από την στάθμη της θάλασσας. Η απομάκρυνση από τα ορυκτά καύσιμα θα ήταν προς το συμφέρον της χώρας.
«Και τότε, ήρθε το πετρέλαιο», λέει η Μελίντα Γιάνκι, μια ακτιβίστρια για τη δημοκρατία και το περιβάλλον στο Georgetown. Πιστεύει ότι και τα δύο είναι εξίσου ζωτικής σημασίας, όπως επίσης ότι είναι σε κίνδυνο. Για ένα διάστημα, δούλευε ως δικηγόρος της BP.
Οι άνθρωποι της Γουιάνας πίστεψαν ένα παραμύθι, λέει η Γιανκι, γιατί συμβαίνει οι άνθρωποι να αγαπούν τα παραμύθια. Αυτή τη φορά το παραμύθι λέει ότι το πετρέλαιο οδηγεί στην ευτυχία. Η Γουιάνα, σύμφωνα με την ιστορία που λένε όλοι, είναι σαν ένας τζογαδόρος που ονειρευόταν το πρώτο βραβείο για χρόνια, και ξαφνικά, του έκατσε.
Η Γιανκι εξέτασε τους αριθμούς - το ποσό που θα αντληθεί από τη θάλασσα, το κόστος παραγωγής, τα τέλη άδειας χρήσης και το ποσοστό κέρδους. Σύμφωνα με τη σύμβαση, που διαπραγματεύτηκε ο υπουργός φυσικών πόρων με την Exxon, η Γουιάνα πρόκειται να λάβει το 52% των κερδών. Το παγκόσμιο επίπεδο είναι μεταξύ 65% και 85%.
Σε κάθε σύμβαση, όμως, υπάρχουν αποσπάσματα που καθορίζουν τι μετράει ως κέρδος - και υπάρχουν πολλές ευκαιρίες για να αφαιρεθούν νούμερα από το 52% μέχρι να μην μείνει σχεδόν τίποτα. Όσο περισσότερο ερευνά η Μελίντα Γιάνκι, τόσο πιο ξεκάθαρο φαίνεται να γίνεται ότι στο πλαίσιο της τρέχουσας σύμβασης, η Γουιάνα όχι μόνο δεν θα καταλήξει φανταστικά πλούσια, αλλά, στην καλύτερη περίπτωση, λίγο λιγότερο φτωχή.
Το νορβηγικό μοντέλο
Ανεξάρτητα από το πού ανακαλύπτεται το πετρέλαιο, στόχος δεν είναι ποτέ να καταστούν οι ντόπιοι πλούσιοι, λέει η Γιανκι. «Το πετρέλαιο κάνει μόνο τις πετρελαϊκές εταιρείες πλούσιες».
Υπάρχει, ωστόσο, μια εξαίρεση -και χρησιμεύει ως παράδειγμα για σχεδόν κάθε χώρα όπου ανακαλύπτεται πετρέλαιο- η Νορβηγία.
Μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1970, η Νορβηγία ήταν μία από τις φτωχότερες χώρες της Ευρώπης, με μια οικονομία που εξαρτώνταν σε μεγάλο βαθμό από τη γεωργία, τη ναυτιλία και την αλιεία. Στη συνέχεια, όμως, αναπτύχθηκαν κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου και τα περισσότερα από τα κέρδη, που κέρδισαν οι κατά ένα μεγάλο μέρος κρατικές εταιρείες πετρελαίου, διοχετεύθηκαν στο δημόσιο συνταξιοδοτικό σύστημα. Είναι ουσιαστικά η ασφάλεια της Νορβηγίας για το μέλλον: Κάθε χρόνο, η κυβέρνηση έχει τη δυνατότητα να δαπανήσει μέχρι το 3% του ταμείου σε έργα επωφελή για την κοινωνία. Σήμερα, οι Νορβηγοί απολαμβάνουν ένα από τα υψηλότερα επίπεδα διαβίωσης στον κόσμο.
Μπορεί η Γουιάνα να γίνει η επόμενη Νορβηγία; Η Γιάνκι χαμογελάει. Οι Νορβηγοί, λέει, είναι εξαιρετικά μορφωμένοι, έχουν υψηλή περιβαλλοντική συνείδηση και ισχυρή αίσθηση της κοινότητας. Και έχουν μια ενιαία κουλτούρα. Η Γουιάνα, λέει, έχει βαθιές εθνικές ρωγμές και η κακοδιαχείριση των φυσικών πόρων της έχει μακρά παράδοση. Η Νορβηγία είναι γνωστή ως σκληρός εταίρος διαπραγματεύσεων, λέει η Γιάνκι, και οι Νορβηγοί αναζητούν συμβουλές και τις ακούνε. «Η κυβέρνηση της Γουιάνας δεν δέχεται συμβουλές ειδικών, προφανώς δεν ξέρει καν ότι πρέπει να λάβει συμβουλές από ειδικούς».
Ο Γιαν Μανγκάλ είναι, φυσικά, εξοικειωμένος με το παράδειγμα της Νορβηγίας. Και ξέρει επίσης ότι η Γουιάνα δεν είναι στην καλύτερη θέση για να ακολουθήσει αυτό το παράδειγμα, ακόμη και αν ήταν σε θέση να κάνει βελτιώσεις στο συμβόλαιό της.
Η διαφθορά, για παράδειγμα, αποτελεί μέρος της καθημερινής ζωής στη Γουιάνα. Οι άνθρωποι είναι φτωχοί και έχουν συνηθίσει να δέχονται μικρά δώρα ως έναν τρόπο βελτίωσης των χαμηλών εισοδημάτων τους. Στον Δείκτη Αντίληψης Διαφθοράς που τηρεί η Διεθνής Διαφάνεια, η Γουιάνα κατατάσσεται 85η.
Απληστία ή απλά ανικανότητα;
Οι διεφθαρμένες κυβερνήσεις είναι αδύναμες και ισχυρές εταιρείες, όπως η ExxonMobil, είναι σε θέση να επωφεληθούν από αυτό. Είναι πολύ ευχάριστη μια διαπραγμάτευση με πολιτικούς, που ενδιαφέρονται πρωτίστως να διοχετεύσουν όσο το δυνατόν περισσότερα χρήματα πετρελαίου στους προσωπικούς τραπεζικούς λογαριασμούς τους.
Το 2017, ένας μάρτυρας δημοσίου συμφέροντος ήρθε σε επαφή με τον Κρίστοφερ Ραμ, έναν από τους πιο γνωστούς δικηγόρους του Τζορτζτάουν και διακεκριμένο επικριτή της πετρελαϊκής συμφωνίας. Ως αποτέλεσμα, προέκυψε ότι στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων της σύμβασης, η ExxonMobil είχε καταβάλει ένα τυπικό, αν και χαμηλό, «τέλος υπογραφής» αξίας 18 εκατομμυρίων δολαρίων. Λίγο αργότερα, αποκαλύφθηκε ότι το υπουργείο Οικονομικών είχε τοποθετήσει τα χρήματα σε ένα λογαριασμό σκληρού νομίσματος αντί να τα καταβάλει στο ταμείο που προορίζονταν για το σκοπό αυτό. Η κυβέρνηση επέμεινε ότι επεδίωκε να κερδίσει τους τόκους για να εξυπηρετήσει τη χώρα.
Ο Ραμ έχει μια στήλη στην τοπική εφημερίδα, Stabroek News, τη δική του τηλεοπτική εκπομπή και αρκετά χρήματα για να λέει τις απόψεις του, όποτε το κρίνει σκόπιμο. Ακόμα περισσότερο κι από την απληστία, λέει, η εύρεση πετρελαίου έχει αποκαλύψει την ανικανότητα. «Νομίζω ότι ο υπουργός φυσικών πόρων δεν διάβασε καν τη σύμβαση πριν την υπογράψει», λέει. Ο Ραμ πιστεύει ότι είναι ιδιαίτερα προβληματικό, το γεγονός ότι η διαφθορά προέρχεται από την κορυφή.
Εννοεί ότι η Exxon ουσιαστικά αγόρασε το πλεονεκτικό συμβόλαιο το 2015 ύψους 18 εκατομμυρίων δολαρίων; «Ουσιαστικά, ναι». Είναι διεφθαρμένος ο υπουργός, που διαπραγματεύτηκε αυτή τη συμφωνία; «Πιθανόν. Έτσι νομίζω. Ο πιο γρήγορος τρόπος για να βγάλεις λεφτά στη Γουιάνα είναι η πολιτική. Ο πιο γρήγορος τρόπος για να γίνεις εκατομμυριούχος είναι η πολιτική».
Στο μεταξύ, η κυβέρνηση αρνείται όλες τις καταγγελίες για διαφθορά.
Ένα θέμα προοπτικής
Το 2015, λίγο πριν ανακαλυφθεί το πετρέλαιο, η κυβέρνηση απένειμε δικαιώματα στα ορυκτά για δύο γειτονικές περιοχές. Η πιθανότητα οι περιοχές αυτές να είχαν επίσης κοιτάσματα πετρελαίου, ήταν σημαντική.
Μία από τις περιοχές δόθηκε στην Mid-Atlantic Oil & Gas μαζί με την JHI Associates Inc. Λίγο αργότερα, η Exxon εντάχθηκε σε αυτούς ως «εκτελεστικός παράγων». Η άλλη περιοχή δόθηκε στις δύο εταιρείες Ratio Energy και Ratio Guyana. Η Exxon ενώθηκε μαζί τους για να πραγματοποιήσει τις έρευνες.
Υπάρχουν λόγοι να υποψιαζόμαστε ότι αυτές οι εταιρείες ήταν απλώς βιτρίνα. Μια από αυτές είχε πρόσφατα ιδρυθεί, με έδρα τον φορολογικό παράδεισο των Παρθένων Νήσων.
Ο ερευνητικός οργανισμός της Γουιάνας State Assets Recovery Agency (SARA), ο οποίος είχε επιφορτιστεί από τον πρόεδρο με τον έλεγχο των εταιρειών, έχει μιλήσει για «σημαντικές παρατυπίες». Ο επικεφαλής του οργανισμού είπε ότι οι Παρθένοι Νήσοι «είναι ένα σαφώς ύποπτο σημείο».
«Είναι σαν μια ανθρώπινη κωμωδία κάτω από ένα μεγεθυντικό φακό», λέει ο Κρίστοφερ Ραμ. «Απ’ έξω όλα γίνονται αρκετά σαφή για τους ανθρώπους: απληστία, ηλιθιότητα, ανικανότητα, φιλοδοξία και την επιθυμία για ένα ωραίο τρόπο ζωής».
Θα επωφεληθεί τελικά η Γουιάνα; Ή θα χάσει;
Λοιπόν, λέει ο Ραμ, «αν έχετε δικαίωμα στο 100% και στο τέλος παίρνετε μόνο το 60%, έχετε κερδίσει 60 ή έχετε χάσει 40;»
Συναρπαστικές στιγμές
Ο Λαρς Μαγνκάλ αφού εργάστηκε για την εταιρεία παροχής υπηρεσιών πετρελαίου Schlumberger, εντάχθηκε σε μια μικρή, δανέζικη εταιρεία. Όταν η Exxon βρήκε πετρέλαιο το 2015, ο ίδιος αποφάσισε να εκμεταλλευτεί την ευκαιρία. Η Exxon θα χρειαζόταν εκτός από τους εργαζόμενους από τη Γουιάνα και τοπικούς εμπειρογνώμονες και ο Λαρς Μανγκάλ αποφάσισε ότι θα τους παρείχε και τα δύο. Μετακόμισε πίσω στο Τζορτζτάουν, νοίκιασε ένα ακίνητο κοντά στο ποτάμι και προσέφερε τις υπηρεσίες του στην Exxon.
Παράλληλα, ίδρυσε μια ακαδημία εκπαίδευσης για θέσεις εργασίας στην πετρελαϊκή βιομηχανία. Ένα απόγευμα, 50 εκπαιδευόμενοι πρόκειται να αποφοιτήσουν. Περιμένουν έξω στον ήλιο, νεαροί άνδρες και μερικές γυναίκες με μαύρο παντελόνι και λευκά μπλουζάκια. Μερικοί από αυτούς δούλευαν στη βιομηχανία ζάχαρης. Είναι η τρίτη τάξη των εκπαιδευομένων, που εκπαιδεύονται από την ακαδημία. Και κάθε ένας από τους 50 πτυχιούχους, ο Λαρς Μανγκάλ λέει περήφανα, έχει ήδη μια δουλειά.
Καλωσορίζει τον πρωθυπουργό της Γουιάνας, τον Βρετανό Ύπατο Αρμοστή και τον υπουργό φυσικών πόρων, έναν βαρύ, νυσταγμένο άνθρωπο. Αυτός διαπραγματεύτηκε το συμβόλαιο με την Exxon.
Ο υπουργός μιλά για «συναρπαστικές στιγμές» και για την υπόσχεση, που επιφυλάσσει το μέλλον. Ο πρωθυπουργός λέει ότι η Γουιάνα είναι σε μια πορεία για να γίνει «η πλουσιότερη χώρα πετρελαίου στη Γη, όταν μετράται με το κατά κεφαλήν εισόδημα».
Ο Λαρς Μάνγκαλ γνέφει καταφατικά σε κάθε λέξη. Δεν είχε κανένα πρόβλημα να βρει συνεργάτες και οικονομικούς υποστηρικτές για το έργο του, και τώρα σκέφτεται να ανοίξει ένα υποκατάστημα στο Λονδίνο. Όταν φθάνει τελικά η σειρά του να μιλήσει, μιλάει διθυραμβικά για «ένα νέο σύνορο για τη βιομηχανία πετρελαίου και φυσικού αερίου».
Έχει ονομάσει τα γραφεία του από διαστημικές αποστολές εξερεύνησης όπως το Apollo, το Enterprise και το Pioneer. Μόνο επιτυχημένοι, λέει γελώντας. Και είναι γεμάτος υπερθετικά, λέγοντας ότι το σχέδιο της εκμετάλλευσης ενός τέτοιου πεδίου πετρελαίου μοιάζει με την προσπάθεια του Κένεντι «να στείλει έναν άνθρωπο στο φεγγάρι». Η υπερβολή δεν λείπει στο Τζορτζτάουν.
«Αυτό είναι μοναδικό», λέει ο Μανγκάλ. Το μέγεθος, η κλίμακα, η ταχύτητα, η ποσότητα του πετρελαίου που έχει ανακαλυφθεί μέχρι στιγμής. Η ποσότητα πετρελαίου που βρήκε η Νορβηγία σε 10 ή 15 χρόνια, λέει, ανακαλύφθηκε στη Γουιάνα μέσα σε δύο ή τρία χρόνια. «Αυτό εδώ είναι τεράστιο».
«Διοικήστε τη σαν εταιρεία»
Τι πιστεύει ο Λαρς Μανγκάλ για την κριτική του αδελφού του και το αίτημά του να επαναδιαπραγματευθεί η σύμβαση με την Exxon και να επανυποβληθούν οι άδειες γεώτρησης; Και τι γίνεται με τις προσπάθειες να διανεμηθούν τα δισεκατομμύρια από το πετρέλαιο όσο το δυνατόν πιο δίκαια προς όφελος όλων στη Γουιάνα; «Ο Γιαν είναι περισσότερο θεωρητικός. Εγώ βλέπω ευκαιρίες και τις αρπάζω. Ή είμαστε ανακατεμένοι, ή δεν είμαστε. Αν θέλεις να επηρεάσεις κάτι, πρέπει να συμμετάσχεις. Μπορείς να αλλάξεις τα πράγματα μόνο αν είσαι μέρος τους».
Τέλος, αφού όλοι οι απόφοιτοι λάβουν τα πιστοποιητικά τους και έχουν πραγματοποιηθεί όλες οι ομιλίες, ο Μανγκάλ προσκαλεί τους καλεσμένους του για λίγο νερό καρύδας και σνακ. Μπαλόνια ίπτανται, βγαίνουν φωτογραφίες και επαγγελματικές κάρτες ανταλλάσσονται. Παίζει το «Heal the World» του Μάικλ Τζάκσον.
Είναι, ίσως, ένας από τους επιχειρηματικούς συνεργάτες του Λαρς Μάνγκαλ - ένας μικρός άνδρας από τη Σιγκαπούρη, που είχε ταξιδέψει για την περίσταση - ο οποίος περιγράφει καλύτερα την κατάσταση στη Γουιάνα. Όταν ρωτήθηκε τι πρέπει να γίνει στη χώρα, λέει: «Διοικήστε τη σαν μια εταιρεία».
Οι εκλογές διεξήχθησαν στη Γουιάνα στις 2 Μαρτίου. Οι εκλογές έπρεπε να διαταχθούν από τα δικαστήρια επειδή ο Πρόεδρος είχε χάσει μια ψήφο εμπιστοσύνης. Ξεκίνησε νομική διαμάχη κατά της συνταγματικής εντολής ότι ένα νέο κοινοβούλιο έπρεπε να εκλεγεί εντός 90 ημερών, ωστόσο η προσπάθεια αποδείχθηκε ανεπιτυχής.
Η Εκλογική Επιτροπή αρχικά κήρυξε το κυβερνών κόμμα νικητή, παρά τα ερωτήματα για τον τρόπο καταμέτρησης των ψήφων. Στη συνέχεια αποφασίστηκε ότι οι ψήφοι θα πρέπει να καταμετρηθούν εκ νέου.
Από τότε, έχουν περάσει σχεδόν τέσσερις μήνες χωρίς να έχει κηρυχθεί νικητής. «Βλέπουμε τα γνωστά σημάδια της αποτυχίας», λέει ο Γιαν Μανγκάλ. «Υπάρχουν όλων των ειδών προειδοποιήσεις στο δρόμο, αλλά εμείς απλά συνεχίζουμε απτόητοι την οδήγηση. Είναι λυπηρό για τη Γουιάνα».
«Εξαιρετικά ανησυχητικό», λέει ο Λαρς Μανγκάλ, ο οποίος θέλει να ανακοινωθούν τα αποτελέσματα των εκλογών ανεξάρτητα από το ποιος θα κερδίσει. Ήδη, λέει, έχει σπαταληθεί πολύς χρόνος. «Οι επιλογές μας είναι όλο και πιο περιορισμένες».
Για τον ένα αδερφό, όλα πάνε πολύ γρήγορα, για τον άλλο, πολύ αργά. Και είναι πιθανό ότι και οι δύο έχουν δίκιο, κάτι το οποίο δεν κάνει τα πράγματα ευκολότερα για τη Γουιάνα.
Μια τρελή ιδέα
Πώς, όμως, μια κυβέρνηση σκοπεύει να κάνει δουλειές με αυτοπεποίθηση με μια εταιρεία όπως η ExxonMobil, αν δεν μπορεί καν να μετρήσει τις ψήφους σωστά;
Πριν από την αποτυχημένη εκλογή, μια βραδινή συζήτηση πραγματοποιήθηκε στο Τζορτζτάουν, πρωτεύουσα του νέου «Oil Dorado». Πραγματοποιήθηκε στο Moray House, μια όμορφη, ξύλινη, αποικιακής εποχής κατασκευή, με ψηλά ταβάνια και υπό το ευχάριστο βουητό των κολίμπρι.
Η δικηγόρος Μελίντα Γιάνκι καθόταν μπροστά. Είχε γράψει σε ένα email ότι θα μιλούσε για το πετρέλαιο και θα προσπαθούσε να συνδέσει τις ιδέες «αξιοπρέπεια» και «φυσική κληρονομιά» - καθαρό νερό, καθαρό αέρα, ποικιλία ειδών. «Γη των πολλών υδάτων».
Η Γιάνκι υπενθύμισε στους ακροατές της την υποχρέωση που έχει η σημερινή γενιά προς τις μελλοντικές γενιές και μίλησε για το συνταγματικό δικαίωμα σε ένα υγιές περιβάλλον. Με την ευχάριστη βρετανική προφορά της, συνέδεσε τον κίνδυνο μιας πετρελαιοκηλίδας με την υπερθέρμανση του πλανήτη και με το ερώτημα γιατί αξίζει να ζούμε.
Στο ακροατήριο, σε έναν καναπέ στην πρώτη σειρά, κάθισε η Ανέτ Αρζούν, η πιο γνωστή περιβαλλοντική ακτιβίστρια της Γουιάνας. Ζει σε μια γειτονιά με μεγάλα σπίτια και τεράστια οικόπεδα, που ονομάζονται Oleander Gardens, μόλις λίγα μέτρα από τον Ατλαντικό. Οι άνθρωποι έχουν αρχίσει πρόσφατα να αναφέρονται στη γειτονιά ως «Oileander Gardens» λόγω των πολλών νέων κατοίκων από τη βιομηχανία πετρελαίου που δεν τους πειράζει να πληρώνουν 4.000 δολάρια το μήνα σε ενοίκιο.
Κάποια στιγμή, η Αρζούν πήρε τον λόγο. Είπε ότι έχει μόνο μια ερώτηση. Γνώριζε πολύ καλά ότι η ερώτησή της θα περιελάμβανε τα πάντα. Ήταν επίσης μια ερώτηση που ούτε ο Γιαν ούτε ο Λαρς Μανγκάλ είχαν σκεφτεί ποτέ.
«Δεν θα μπορούσε να είναι μια πιθανότητα», είπε η Αρζούν, «απλά να αφήσουμε το πετρέλαιο εκεί που είναι;»
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου