Η παγκόσμια οικονομία ρετάρει

Του Ερρίκου Φινάλη

Υπερχρέωση, φούσκες και ανισότητες δυναμιτίζουν το μέλλον της ανθρωπότητας

Το παγκόσμιο χρέος συνεχίζει να αυξάνεται ανεξέλεγκτα, και μαζί του μεγεθύνονται οι κίνδυνοι που απειλούν την παγκόσμια οικονομία και τη χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Δεν πρόκειται για εκτιμήσεις αντιπάλων του καπιταλισμού, αλλά για διαπιστώσεις του IIF (Διεθνές Χρηματοπιστωτικό Ινστιτούτο), που συγκεντρώνει στους κόλπους του τις μεγαλύτερες τράπεζες του κόσμου και εδρεύει στην Ουάσιγκτον, ενώ έχει «υποκατάστημα» και στο Πεκίνο. Οι διαπιστώσεις του IIF βασίζονται στα στοιχεία για το 2018, που δημοσιοποιήθηκαν πρόσφατα και δείχνουν συνεχή αύξηση του δανεισμού των πάντων: των κυβερνήσεων, των νοικοκυριών, των επιχειρήσεων αλλά και του ίδιου του χρηματοπιστωτικού τομέα. 

Αυτό το παγκόσμιων διαστάσεων πρόβλημα επιτείνει την ευθραυστότητα του διεθνούς καπιταλιστικού συστήματος, καθώς οι όποιες αποκλίσεις μεταξύ των ισχυρών (αλλά και των αναπτυσσόμενων) οικονομιών αφορούν απλώς τους ρυθμούς αύξησης του χρέους. Το γεγονός αυτό, σε συνδυασμό με την επιβράδυνση της παγκόσμιας οικονομίας και την αντιστροφή της επεκτατικής, μέχρι πρόσφατα, πολιτικής των τραπεζών, επιδεινώνει δραματικά το κλίμα. Δηλαδή βρισκόμαστε πάντα μπροστά σε ένα πρόβλημα ανάλογο με αυτό ενός ανθρώπου η υγεία του οποίου υποφέρει από πολλές αρρώστιες: η φαρμακευτική αγωγή για να αντιμετωπιστεί μία ασθένεια επιδεινώνει κάποιο άλλο, εξίσου σοβαρό πρόβλημα υγείας…

Σύγκλιση προς τα κάτω

Σύμφωνα πάντα με τα στοιχεία του IIF, κανείς δεν καταφέρνει να τα φέρει βόλτα χωρίς να μπει βαθύτερα στο σπιράλ της υπερχρέωσης – και πρώτα απ’ όλα τα νοικοκυριά, καθώς τα έσοδά τους δεν επαρκούν για να καλύψουν βασικές ανάγκες. Έτσι, το ήδη υπέρογκο χρέος των νοικοκυριών ακόμη και σε «δυναμικά αναπτυσσόμενες» οικονομίες των πιο διαφορετικών χωρών του πλανήτη (Κίνα, Ινδία, Νότια Κορέα, Μεξικό κ.ά.) έχει αυξηθεί περαιτέρω κατά 20% μέσα στην τελευταία τριετία. Αν αυτά τα άψυχα ποσοστά ειδωθούν μέσα από το πρίσμα της πραγματικής ζωής, δίνουν εικόνα κοινωνικού ολοκαυτώματος και διεθνούς εξάπλωσης μιας εξαθλίωσης που σε παλιότερες δεκαετίες περιοριζόταν σε συγκεκριμένες περιοχές του πλανήτη και κοινωνικές κατηγορίες του πληθυσμού του. 

Ακόμη και στον «ανεπτυγμένο» κόσμο, το χάσμα μεταξύ πλούσιων και φτωχοποιημένων χωρών βαθαίνει, όπως και η κοινωνική ανισότητα στο εσωτερικό τους. Οι χώρες του ευρωπαϊκού Νότου, λεηλατημένες από τη γερμανική Ευρώπη, μπορούν να ξεχάσουν οριστικά την πολυδιαφημιζόμενη μέχρι πριν λίγα χρόνια «σύγκλιση» των οικονομιών τους με αυτές του ιμπεριαλιστικού κέντρου. Η μοναδική σύγκλιση που βρίσκεται σε εξέλιξη είναι προς τα κάτω, με τις αποικιοποιημένες χώρες του πάλαι ποτέ ανατολικού μπλοκ και των Βαλκανίων. Η γιατρειά που προτείνει η ευρωκρατία, οι πάλαι ποτέ πυλώνες της οποίας τσακώνονται ανοιχτά πια μεταξύ τους για τη λεία, είναι… ομοιοπαθητική: ακόμη μεγαλύτερο βάθεμα της διχοτόμησης μεταξύ πλούσιου Βορρά και φτωχού Νότου. 

Μισθολογικό χάσμα και μερίσματα από αέρα κοπανιστό

Στη λαβωμένη υπερδύναμη-θεματοφύλακα της λεγόμενης ελεύθερης οικονομίας, τις ΗΠΑ, η κοινωνική ανισότητα έχει χτυπήσει κόκκινο: το πλουσιότερο 1% αποσπά σήμερα το 20% των εισοδημάτων, ποσοστό διπλάσιο από αυτό που κατείχε μόλις τρεις δεκαετίες πριν. Το χάσμα βγάζει μάτι στην περίπτωση του Έλον Μασκ, επικεφαλής της Tesla, ο οποίος πέρυσι είχε συνολικές αποδοχές ύψους… 2,3 δισεκατομμυρίων δολαρίων: περίπου 41.000 φορές περισσότερα από όσα βγάζει ένας υπάλληλός του! Εξαιρετική περίπτωση ίσως, αλλά παραμένει το γεγονός ότι οι επικεφαλής των μεγάλων εταιριών έβγαλαν πέρυσι κατά μέσο όρο 254 φορές περισσότερα από όσα πληρώνεται ένας υπάλληλός τους. Μόλις πρόπερσι η αναλογία ήταν 235/1, δηλαδή οι επικεφαλής πέτυχαν μια… ικανοποιητική αύξηση – ή μια εξίσου ικανοποιητική μείωση των μισθών των υπαλλήλων τους. 

Έτσι εξηγείται το γεγονός ότι το μερίδιο του φτωχότερου 50% των Αμερικανών στο εισόδημα έχει σχεδόν υποδιπλασιαστεί στην ίδια περίοδο (τελευταίες τρεις δεκαετίες): από 21% στο 11%. Κι αυτό χωρίς να συνυπολογιστεί η τεράστια ακίνητη περιουσία και οι «επενδύσεις» του όλο και πλουσιότερου 1%, που μεταξύ άλλων απολαμβάνει τεράστιες περικοπές στους φόρους και γενναιόδωρα ετήσια μερίσματα: πέρυσι, για παράδειγμα, οι αμερικανικοί κολοσσοί μοίρασαν «κέρδη» 700 δισεκατομμυρίων ευρώ στους Αμερικανούς μεγαλομετόχους τους. Ο όρος «κέρδη» δικαίως μπαίνει σε εισαγωγικά, αφού μοίρασαν λεφτά που αντιστοιχούν σε αέρα κοπανιστό, αυξάνοντας κι άλλο το χρέος τους…

Κίνα ≠ Δύση

Ο πόλεμος είναι ακήρυκτος αλλά πραγματικός, καθώς το Πεκίνο συνεχίζει να διεισδύει σε περιοχές που η Δύση ανέκαθεν θεωρούσε δική της αυλή, με τις ΗΠΑ (και σε δεύτερο βαθμό τους Ευρωπαίους) να προσπαθούν να το ανακόψουν. Δασμοί, αποκλεισμοί, κατασκοπεία, κυρώσεις, πρόστιμα, τηλεκατευθυνόμενες ένοπλες συγκρούσεις, ακόμη και πραξικοπήματα, όλα τα όπλα έχουν μπει στο τραπέζι από τις αντιμαχόμενες πλευρές. Μερικά από αυτά χρησιμοποιούνται και στο εσωτερικό του δυτικού στρατοπέδου από την Ουάσιγκτον ώστε να συνετιστούν οι Ευρωπαίοι όποτε τα μυαλά τους παίρνουν αέρα, και να επανευθυγραμμιστούν με την υπερατλαντική δύναμη – που όμως κι αυτή έχει να αντιμετωπίσει τον δικό της εσωτερικό εμφύλιο… 

Οι Κινέζοι καταφέρνουν να εκμεταλλευθούν κάθε ρήγμα και να προβάλουν έτσι ως η μεγαλύτερη απειλή για την παγκόσμια δυτική κυριαρχία. Η διείσδυσή τους ακόμη και στην καρδιά του ευρωπαϊκού ιμπεριαλισμού το αποδεικνύει: το Πεκίνο είναι τα τελευταία χρόνια ο υπ’ αριθ. 1 ξένος «επενδυτής» στη γερμανική οικονομία. Η Γερμανία δεν είναι η μοναδική ευρωπαϊκή ιμπεριαλιστική δύναμη που δέχεται βροχή δεκάδων δισεκατομμυρίων από την Κίνα: γαλλικές, βρετανικές, ιταλικές κ.ά. πολυεθνικές περνούν υπό τον έλεγχο κινεζικών κεφαλαίων, καθώς το Πεκίνο αργά αλλά σταθερά ξεπερνά τις τρικλοποδιές της Ουάσιγκτον και των συμμάχων της, και υλοποιεί μεθοδικά το σχέδιο των νέων «δρόμων του μεταξιού». 

Υπ’ αυτήν την έννοια, η ορμητική εισβολή στα ελληνικά και ιταλικά λιμάνια αποτελεί μονάχα την ορατή κορυφή του παγόβουνου καθώς –σε αντίθεση με ΗΠΑ και Ε.Ε.– το κινεζικό κράτος ακολουθεί ένα συγκεκριμένο και μακρόπνοο σχεδιασμό. Τα ίδια και «χειρότερα» συμβαίνουν στην Ασία, την Αφρική και τη Λατινική Αμερική, όπου οι Κινέζοι καπαρώνουν πρώτες ύλες και διασφαλίζουν ζώνες επιρροής. Η δασμολογική άμυνα του Τραμπ απλώς καθυστερεί λίγο το αναπόφευκτο: σύμφωνα με μελέτη του CEBR (Κέντρο Οικονομικών και Επιχειρηματικών Ερευνών), το 2032 η Κίνα θα καταλάβει τη θέση των ΗΠΑ ως η μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο. Εκτός κι αν οι αντίπαλοι ρίξουν άλλου είδους όπλα στη μάχη…

Ποιος κρατά ακόμη το κεφάλι έξω από το νερό;

Είναι σαφές ποιος πληρώνει τη νύφη καθώς διευρύνεται το χάσμα μεταξύ παγκόσμιου Βορρά και Νότου, αλλά και εντός κάθε χώρας. Ακόμη κι αν προσχωρούσε κανείς στον κοινωνικό δαρβινισμό θεωρώντας «φυσιολογική» αυτή τη ζούγκλα, το βασικό πρόβλημα παραμένει: η παγκόσμια οικονομία μπορεί να ρετάρει από στιγμή σε στιγμή καθώς ραγίζουν όλο και βαθύτερα οι πυλώνες της. Αυτό «υπόσχεται» η υπερχρέωση (που έχει πια ξεπεράσει για τα καλά το τριπλάσιο του παγκόσμιου ΑΕΠ), σε συνδυασμό με την οικονομική στασιμότητα και τη φούσκα του χρηματοπιστωτικού συστήματος – η οποία είναι… 20 φορές μεγαλύτερη από το παγκόσμιο ΑΕΠ! 

Κατά τα άλλα, ενώ το πλοίο βουλιάζει (καταστρέφοντας χώρες, έθνη αλλά και την ίδια τη γη) υπάρχουν αυτοί που ήδη πνίγονται κι αυτοί που εξακολουθούν να κερδίζουν. Οι μισοπνιγμένοι ή πνιγμένοι είναι οι χώρες του τρίτου κόσμου που δανείζονται σε ξένο νόμισμα (κυρίως δολάριο ΗΠΑ), αλλά και τα κράτη της «ανεπτυγμένης» περιφέρειας που έχουν εγκλωβιστεί στον ζουρλομανδύα νεοφιλελεύθερων –και αποτυχημένων– ολοκληρώσεων τύπου Ε.Ε. Κερδισμένες βγαίνουν δυνάμεις όπως οι ΗΠΑ, που εκδίδουν τίτλους στο νόμισμά τους και τους διαθέτουν στην παγκόσμια αγορά αντλώντας ρευστότητα από τρίτους. Μέχρι τον επόμενο σπασμό που, όπως και οι προηγούμενοι, θα αφήσει πάλι έκπληκτους τους γκουρού των αγορών.

Πηγή: e-dromos.gr

Ερρίκος Φινάλης: